Әлемде күн сайын шамамен 20 мың адам инфарктен қайтыс болады екен. Ал дәрігерлер «инфаркт жасарып жатыр» деп дабыл қағуда. Осыған орай кардиолог Гүлжан Жаңалықовамен жүрек аурулары және дәрігер мәртебесіне қатысты әңгімелестік.
– Жүрек-қан тамырлары ауруларына шалдығудың басты факторлары қандай?
– Ең бірінші фактор – тұқым қуалаушылық. Яғни, генетикалық фактор. Егер де ата-анасында жүрек ауруы немесе кенеттен өлім болса, ол балаға берілуі мүмкін. Келесі фактор – атеросклероз. Жүректің артерияларының май тіндерімен бітелуі. Мұндай кезде жүректің тамырлары тарылып, ағзаны қанмен қамтамасыз ету нашарлайды. Соның салдарынан жүректің ишемиялық ауруы, стенокардия, миокард инфарктісі сияқты аурулар туындайды. Сонымен қатар жоғары қан қысымы кезінде де жүрек ауруы пайда болады. Жоғары қан қысымы жүректің артерияларының ішкі қабырғаларын, бұлшықетін зақымдап, жүрек клапындарының кеңеюіне, жүрек бұлшықетінің гипертрофиясына әкеледі. Тағы да айта кететін фактор – қант диабеті. Қант диабеті кезінде жүрек ауруы тез дамиды. Себебі қандағы қант деңгейі жоғары болатын болса, қан тез қоюланып, жүректің артерияларын атеросклерозды тіндермен бітеп, тамырдың тарылуына әкеледі. Одан кейінгі фактор – дұрыс тамақтанбаудан, семіздіктен. Гиподинамия, яғни физикалық белсенділік төмендеген кезде жүрекке күш түседі. Соның салдарынан жүрек ауруы туындауы мүмкін. Соңғы фактор – зиянды әдеттер. Шылым шегу, алкоголь, энергетикалық сусындар ішу де жүректің тамырларын зақымдайды. Осылайша, жүрек аурулары пайда болады. Айта кету керек, қазір адамдар жиі күйзеліске түседі. Стресс кезінде бүйрекүсті безінен кортизол гармоны бөлінеді. Негізі бұл гармон таңғы уақытта бөлінуі керек. Егер адам күнделікті күйзелісте жүрсе, кортизол да күндізгі уақытта бөлініп, қан қысымының жоғарлауына әкеледі.
– Қазір ЖРВИ өршіп тұрған уақыт. Жалпы, вирустық аурулар жүрекке қалай әсер етеді?
– Көп жағдайда тұмаумен, ангинамен ауырғаннан кейін дәрігерге қаралып, емделмесе, вирусқа қарсы антибиотиктерді уақытында қабылдамаса, жүректің жасушалары зақымдануы мүмкін. Вирусты инфекциялар жүректің бұлшықеті қабатын да зақымдап, миокардит ауруы туындайды. Жүректің ішкі эндокарды зақымдалған кезде инфекциялық эндокардидке алып келеді. Герпес, эпштейн барр, цитомегаловирус инфекциялары кезінде кардиомиопатия ауруы пайда болуы мүмкін. Егер жүкті әйел вирусты аурулармен ауыратын болса, ішіндегі бала туабітті жүрек ауруымен туылады. Сондықтан тұмау, ангинаны уақытында емдеуден ерінбеу керек.
– Иә, статистика бойынша елімізде жыл сайын 5 000 сәби жүрек ақауымен дүниеге келеді екен. Жалпы, туабітті жүрек ауруы баланың дамуын тежей ме?
– Жүректің туабітті ауруы – күн тәртібіндегі мәселелердің бірі. Бұрынғы кезде жүрек ауруын анықтайтын зерттеу әдістері болмағандықтан, дүние есігін ашқан сәбилер тез шетінеп кететін еді. Қазір медицина дамып, жүкті әйелдің ішіндегі баланың жүрегін бақылайтын деңгейге жеттік. Бала аман-есен дүниеге келуі үшін анасы да өз денсаулығына бейжай қарамауы керек. Алдын ала тексерістерден өтіп, жүкті кезде вирустық ауруларды жұқтырудан сақ болғаны абзал. Өйткені инфекция қан арқылы баланың жүрегін зақымдайды. Туабітті жүрек ауруы баланың дамуына да кері әсер етеді. Яғни, мұндай диагнозы бар балалар салмақ қоспауы, кеш сөйлеуі мүмкін. Егер баланың ерін, мұрын айналасында көгеру, тез шаршап қалу, тершеңдік, ентігу белгілері байқалатын болса, міндетті түрде жүректі ультра дыбыстық әдіспен тексерту керек.
– Жүрек ауруы адам жасына байланысты пайда болуы мүмкін бе?
– Қазір жүрек ауруы жас таңдамайды. Жаңа туған нәрестелердің де, жасөспірімдер мен ересектердің де арасында жүрек ауруына шалдыққандар бар. Сондықтан әр адам өзінің өмір сүру салтына жауапкершілікпен қарап, дұрыс тамақтануы керек. Себебі қазір ағзаңызға салғырт қарасаңыз, болашақта оның зияны балаларыңызға да берілуі мүмкін.
– «Алдыма келетін науқастардың басым бөлігінде артық салмақ бар» деп айттыңыз. Семіздік қандай ауруларға әкеледі? Қалай күресу керек?
– Иә, артық салмағы бар адамдар көбейіп келеді. Өйткені адамдардың тұтынатын тамақтары тез дайындалатын тағамдар мен газдалған сусындар. Олардың құрамында көмірсу өте көп деңгейде. Мысалы, 1 литр тәтті сусынның құрамында 12 ас қасық қант болады. Сөз басында айтқанымдай, қант қанға түскеннен кейін тез қоюланып, тромбқа айналуы мүмкін. Сондықтан артық салмаққа үлкен проблема ретінде қарауымыз керек. Әсіресе, офиста, бір орында отырып жұмыс істейтін адамдардың қан айналымы бұзылады. Жүрек адам ағзасында матордың қызметін атқарады. Сондықтан жүрек жақсы жұмыс істеп тұруы үшін әр адам күніне он мың қадам үзбей жасауы қажет. Тамақтың рационына көкөністерді қосу керек. Сол кезде ешқандай ауру да болмайды.
– «Қан қысымын түсіреміз» деп адамдар білместікпен көп жағдайда аспирин тағы сол сияқты препараттар қолданады. Бұл қаншалықты дұрыс?
– Ацетилсалицил қышқылы, яғни аспирин дәрісінің екі эффектісі болады. Бірінші, антиагрегант, яғни қанды сұйылтатын, қабынуға қарсы дәрі. Аспиринді кардиологияда көп жағдайда жедел коронарлы синдром кезінде, миокард инфарктісі туындаған кезде қанды сұйылтып, шұғыл медициналық көмек көрсететін кезде қолданылады. Сондай-ақ жүректің ишемиялық ауруы, стенокардия, инсульттан кейінгі жағдайда ішілетін дәрі. Бірақ көп адам қан қысымы жоғарласа болды бірден аспиринді, тромбопол, тромбас, кардиомагнил, аспирин кардио сияқты препараттарды ішеді. Бірақ бұлардың барлығы бір топтың дәрілері. Яғни, қанды сұйылтады. Бұл дәрілерді қан қысымы жоғары кезде ішуге болмайды. Кез келген адам «қаным қою» деп өздігінен ішуіне де болмайды. Тек кардиолог дәрігердің нұсқауымен қабылдауы тиіс. Ұзақ уақыт аспиринді ішкеннен мұрыннан, тік ішектен, асқазан эрозиясы мен жарасынан қан кетуі мүмкін. Соның салдарынан көп адамдарда анемия ауруы туындайды.
– Қазір дәрігерлер «инфаркт жасарып жатыр» деп дабыл қағуда. Шынымен де, көп адам жүрегі ауыратынын кеш біледі. Осылайша, өмірімен қоштасып жатқандар көп. Жалпы, жасырын жүрек ауруының қандай да бір белгілері бола ма?
– Иә, егер ентігу пайда болса, ол – жүрек ауруының белгісі. Бірақ кейбір науқастарда ешқандай шағым болмайды. Сол себепті де жылына 1 рет экг, эхокг, холестерин, лпнп, кардиолог кеңесін, зерттеу әдістерін өту өте маңызды.
– «Дәрігер мәртебесін арттыру керек» деген пікірді жиі айтып жүрсіз. Қазір елімізде дәрігерлерге құрмет қай деңгейде?
– Көп дәрігердің жүктемесі ауыр. Оны түсініп жатқан науқастар да аз. Олар дәрігерлерге дөрекі сөйлеп, тіпті қол көтеруге дейін жеткен жағдайларды көріп жүрміз. Әсіресе, участкелік дәрігерлер баланы да ересекті де қабылдап, үй аралайды. Сондықтан науқастар дәрігерлерге сыйластықпен қараса деп ойлаймын. Адам денсаулығына жауапты дәрігерлерге диагноз қою, емдеу, зерттеу әдістеріне қарап науқасқа жедел көмек көрсету оңай емес. Кейде біз 1-2 секунд ішінде науқастың шағымдарына қарап шешім қабылдауымыз керек болады. Алайда көп жағдайда науқастар агрессия көрсетіп жатады. Сонда дәрігер науқастардан үнемі қорқып отыруы керек пе? Осыдан 2 жыл бұрын қабылдауыма бір науқас жазылды. Кореядан 2 миллион теңгеге кешенді тексерілуден өтіп келіпті. Бірақ Оңтүстік Корея, Түркия сияқты дамыған елдерде дәрігерлер науқасқа анализ қорытындыларын «жағдайыңыз қалыпты» деп бір ауыз сөзбен ғана түсіндіреді. Ал біз алдымызға келген адамға бірнеше қайталап, жіліктеп түсіндіріп береміз. Керек болса, жазып та қолына ұстатамыз. Содан әлгі науқас менің қабылдауыма тапсырған анализ қорытындысын қайта қаратуға келіпті. Неге сол науқастар шетелдің клиникаларында «түсіндірмедіңіз» деп жанжал шығармайды? Өйткені ол жақтың дәрігерлері өздеріне құрметті талап етеді. Ал біздің дәрігерлер аз айлыққа әр науқастан сөз естіп жұмыс істейді.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Көктем ҚАРҚЫН