Астана қаласында халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының VIII құрылтайы өтті. Құрылтай отырысына Мемлекеттік кеңесші Ерлан Қарин, халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының президенті Рауан Кенжеханұлы, Жазушылар одағының төрағасы Мереке Құлкенов, «QAZAQSTAN» РТРК» АҚ Басқарма төрайымы Ләззат Танысбай, Мәжіліс депутаты Айдос Сарым, Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек, Оқу-ағарту министрі Ғани Бейсембаев және тіл жанашырлары қатысты.
Қазақ тілі – ұлттық бірегейлігіміздің нышаны
300
оқылды

Келелі жиында қоғамның 2023-2024 жылдары атқарған жұмыстары қорытынды­ланып, алдағы кезеңнің басым бағыттары белгіленді. Қазақ тілінің қолдану аясын кеңейту, ұйымның жұмысы мен басқару тетіктерін жетілдіру және ана тілімізді ғылым­­ның, жасанды интеллектінің, техноло­гия­ның тіліне айналдыру сынды мәселелер қаралды. 

Мемлекеттік кеңесші съезге қатысушы­ларға Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың құттықтау хатын оқып берді.

Президент жиынға қатысушыларға арнаған құттықтау хатында, «Қадірлі қауым! Баршаңызды халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының VIII құрылтайының аш­ыл­уымен құттықтаймын. Бұл – тіл жана­шырларының басын қосатын айрықша маңызды жиын. Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы мемлекет­тік тілдің тұғырын нығайтуға және ұлт ру­х­ан­иятын өркенде­туге өлшеусіз үлес қос­ып келеді. Соңғы жыл­дары оның жұмысы жандана түсті. Ұйымның бастамасымен қазақ тілін дамы­­ту жолында көптеген ауқым­ды іс-шара жүзеге асырылып жатыр. Сіздердің жасампаз жобаларыңыз ана тіліміздің қолдану аясын кеңейтуге зор ық­пал етіп отыр. Қазақ тілі – ұлттық біре­гейлігіміздің нышаны. Ел бірлігін нығайта түсетін бас­ты құндылығымыз. Оны білім мен ғы­лым­ның ғана емес, бизнес пен тех­ноло­гия тіліне айналдыру негізгі міндеттің бірі. Мемлекеттік тілді құрметтеп, кеңінен насихаттау –Қазақстанның әрбір аза­маты­ның қастерлі парызы. Осы орайда қоғамның қызметіне белсене атсалысып жүрген жана­шыр жандарға шынайы ри­за­шылық білдіре­мін. Бүгінгі басқосуда тың бастамалар кө­тер­іліп, салиқалы ой-пікірлер айтылады деп сенемін. Құрылтай­дың жұмысы жемісті болсын!» деп алғысын білдірген екен.

Мемлекеттік кеңесші өз сөзінде маң­ыз­ды жобалар мен іс-шараларды жүзеге асыру арқылы қазақ тілін барынша наси­хат­таудың және оның қолданылу аясын кең­ейтудің маңыздылығына тоқталды. Со­н­дай-ақ қазір қазақ тіліндегі цифрлық контенттерді көбейтуге, білім беру жүйесін әдістемелік тұрғыдан қолдауға және ІТ саласындағы жетістіктерді тіл мәселесін шешу үшін тиімді пайдалануға ерекше мән беріліп жатқанын жеткізді.

Ал халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы­ның президенті Рауан Кенжеханұлы:

– Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының бұған дейінгі құрылтайы 2023 жылдың жазында өтті.  2024 жылға жасақталған іс-қимыл жоспары толықтай дерлік ор­ын­дал­ды. Жалпы саны қырыққа тарта республика­лық және халықаралық дең­гейдегі шаралар өтті. Бірқатар ауыз тол­тырып айтарлық ауқымды жоба іске асты.

 Қоғамның ұзақмерзімді тұрақты ж­ұмыс­ын қамтамасыз ету мақсатында Qazaq Tili Endowment қоры құрылып, оған алғашқы болып Мемлекет басшысы қолдау көрсетті. Соның арқасында бұл бастаманы ірі кәсіп­кер­лер мен компания­лар қолдап, қазір қорға 500 миллион тең­геге тарта қаржы жиналды. Эндаумент қорына келген қаражат жұмсалмайды. 2024 жылы қордың үстеме табысы 75 473 020 теңгені құрады. Нәтижесін­де, халық­арал­ық «Қазақ тілі» қоғамы тұңғыш рет қаржылық дербестік пен тұрақтылыққа қол жеткізді, – деді.

Тіл – тірі азға десек, оған да даму, жетілу және жоғалу тән. Мәселен, қазір дүниежүзінде 7 мыңнан астам тіл бар бол­са, соның ішінде үш мыңнан астам тіл жойылып кету қаупінің алдында тұрған көрінеді. Қуанарлағы, қазақ тілі бұл топқа кірмейді. 2024 жылы әлемде ең кең тарал­ған тілдердің арасында Ана тілі­міз 79-ор­ын­ға тұрақтаған. Мемлекет тіл­і­міздің замана үрдісімен етене дамуына халықара­лық «Қазақ тілі» қоғамының сіңірген ең­бегі зор. Халықаралық «Қазақ тілі» қо­ғамы қоғамдық бірлестік болып, 1989 жылы 22 қыркүйекте құрылып, алғаш «Тіл туралы» заң қабылдаған болатын. Содан бері мемлекеттік тіл мәртебесін көт­еру мақсатында үздіксіз қыруар шаруа атқарылды.

Мемлекеттік кеңесші сондай-ақ қазақ тілі былтыр әлемде кең таралған тілдердің арасында 79-орынға тұрақтағанын, бұл  не­бәрі 20 миллион халқы бар мемлекет үшін зор көрсеткіш екенін айтты. Сонымен қатар қазір мемлекеттік тілде сөйлеу жас­­тар арасында сәнге айналды. Оны үй­ренуге ынта білдіргендердің қарасы көбейіп келеді. Фильмдер, подкасттар түсірілуде. Интернет жобалар жүзеге асыр­ылып жатыр деді.

Тіл тазалығын сақтау қоғамға тартымды және тағылымды контент ұсынуда БАҚ-тың рөлі зор екені белгілі. «QAZAQSTAN» РТРК» АҚ Басқарма төрайымы Ләззат Танысбайдың айтуынша, тек «Қазақстан» телерадиокор­пора­циясының өзі жылына қазақ тілінде 100 мың сағат видео және аудиоконтент өндіретінін, бұл контенттің барлығы күн сайын эфирден тыс, әлеумет­тік желідегі 12 миллион 600 мың аудитория­ға таратылады.

– Мемлекеттік кеңесші Ерлан Қарин­ның бастамасымен «Алтын қорымыздағы» құн­ды дүниелер негізінде жуырда «Асыл мұра» атауымен үлкен аудиоальбомды жарық­қа шығарып жатырмыз. Жинаққа барлығы 1 500  күй, жыр-терме, халық және халық композиторларының әндері, ертегі, бесік жыры, ретро әндер кіргізілді. Оның басым бөлігі бұрын шыққан топ­тамаларға енбеген, тек қорда тұрған құнды дүниелер. Мұндағы ең көне аудиошығарма 1925 жылы, яғни тура бір ғасыр уақыт бұ­рын жазылып алынған Әміре Қашаубев­тың орындауындағы «Балқадиша» әні.  Осы сияқты ұлттық мұрамызға, фольклоры­мызға қатысты біршама эксклюзив дү­ние­лер жарыққа шыққалы тұр. «Асыл мұра» аудиожинағының ең негізгі ерекше­лігі – ондағы шығармалар жинақтан бөл­ек, жастардың арасында танымал Spoti­fy, Yandex Music, Apple Music сияқты 100-ден астам әлемдік музыкалық плат­формаға жүктеліп жатыр. Яғни, ұлттық мәдени мұрамыз әлем тыңдармандары үшін ашық, қолжетімді болады. Бұл жо­ба­ны қазақ тілінің дамуы үшін құнды деп айтуы­мыз­дың тағы бір себебі – 1 500 аудио­ны әлемдік музыкалық платформа­лар­ға жүктеу арқылы тіліміздің өзіне тән дыбыстық ерек­шелік­терін, ырғақтық мәнерін жасанды интеллект жүйелеріне енгізуге, сол арқылы қазақ тілін жаңа тех­но­логиялық мүмкіндік­терге бейім­деуге ықпал ететін боламыз, – деді Ләззат Танысбай. 

Тағы бір атап айта кетерлігі, «Кейбір заңнамалық актілерге мәдениет, білім беру және тәлімгерлік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу тура­лы» заң қабылдануына байланысты қазір осы заңның аясында «Қазақ тілінің ұлттық сөздік қоры» мемлекеттік ақпарат­тық жүйесі  жасалатын болады.  

Мәжіліс депутаты Айдос Сарымның айтуынша, заңдарды қазақ тілінде жазу мәселесі қолға алына бастады, қазірдің өзінде үш заң қазақ тілінде жазылып, қабылданды.

– Бұрын қазақ тілін жоқтаушы едік, қазір керісінше, тілді өсіретін, дамытатын бағыттағы технократияға, прагматизмге негізделген жақсы идеялар айтылып жатыр. Мемлекет белгілі бір қаражат бөле алады, ұлттық білім жүйесін ұстай алады, ғылым жүйесін дамыта алады, тілдік аудар­ма бағытына ақша бөле алады. Осының негізінде ғана тіл сақталады. Біз Еуроодақтан кейінгі екінші болып, біздің кеңістікте бірінші болып жасанды интел­лект туралы екі заң жобасын Парламент жұмысына қабылдап жатырмыз.

Сот тілін, бизнес, қаржы тілін қазақша дамыту бағытында жұмыстар істеліп жатыр. Мәселе санда емес, сапада. Қазір елімізге ірі компаниялар келіп жатыр. Олар қазақ тілін тұтыну нарығын кеңейтуге үлес қосуда. Сонымен қатар гуглға, бас­қаларға да түрткі болды. Яндекс менеджер­лері «Қазақстан біз үшін маңызды ел. Себебі Қазақстанға арнап жасаған бүкіл технологиялық және басқа да жаңалықтар­ы­мызды емін-еркін Өзбекстанға, Түркияға және басқа елдерге де енгізе аламыз. Себебі тілдері бір-біріне жақын», – дейді. Яғни, басқа нарықта да біздің әлеуетіміз артады.

ХХІ ғасырда дамуға мүмкіндігі бар елдер қатарында Қазақстан да бар. Мә­селен, әлемде 30 шақты ел ғана Голливуд­тың қаржыландыруымен олардың өнім­дер­ін қазақ тіліне аударып, ұсынуға мүм­кіндік алып, тікелей келісімге келіп отыр, – деді Айдос Сарым.

Жиын барысында белгілі болғандай, тұңғыш рет 60 мыңға жуық сөзді қамтыған қазақ-ағылшын және ағылшын-қазақ тіліндегі Qazaq Oxford сөздігі жарық көріп, қазірдің өзінде 1,5 миллиард сөз бен сөз тіркесі ЖИ-ға орнатылайын деп жатқаны ана тіліміздің дамуына қосылған үлкен үлес екені сөзсіз.

 

P.S. 

2023 жылы тіл саясатын дамытудың 2029 жылға дейінгі тұжырымдамасы қабылданды. Стратегиялық құжатта тіл саясатын жүргізуге қатысты түрлі шара қарастырылған. Бұған қоса, Үкімет жанынан Мемлекеттік тіл саясатын іске асыру жөніндегі арнайы комиссия құрылды. Былтыр оның алғашқы жиыны өтіп, комиссия мүшелері заңдарды мемлекеттік тілде әзірлеуді, тіл мәдениетін одан әрі арттыруды және тіл капиталын дамытуды көздейтін тіл саясатын жүргізу мәселелерін қарастырды. Республикалық терминология комиссиясының жұмысы қайта жаңғырды. Бұл құрылым қоғамдық-гуманитарлық, жаратылыстану-математика бағыттары бойынша жұмыс істейді.

Тілекгүл ЕСДӘУЛЕТ