Мұны естіген ата-аналар баласына вакцина салдыруға қарсы шығып, тіпті петиция да жариялады. Себебі екпе балаларға аутизм, даун, ДЦП диагноздарын жұқтырады екен-мыс. Бұл қаншалықты шындық? Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы қандай пікірде?
Сапасыз вакцина сан соқтырған
Еліміздің заңында күштеп екпе салдыру туралы бірауыз айтылмаған. Жалпыға міндетті екпе және қандай да бір көрсеткіштерге қарай уақытша салдырмау деген ұғым ғана бар. Алайда жыл өткен сайын ата-аналардың вакцина салдыруға фобиясы артып келеді. Оған әлеуметтік желідегі түрлі арандатушы ақпараттар да себеп болып тұр.
– Келіншегім Алматы облысында баламызға перзентханада екпе салдырып шықты. Қырқынан шыққан соң бала мазасызданып жылай берді. Сөйтсек, иығында томпайып без сияқты бірдеңе шыққан екен. Дәрігер «Екпеден болған. Мұндай көп балада болып жатыр» деп мазь берді. Сапасыз екпеден екенін дәрігерлер мойындап отыр, – дейді Жасұлан Артықбаев.
Баласына екпе егуді қаламайтын ата-ананың көбі вакцина сапасына күмәнмен қарайды. Жалпы, елімізде екпе туралы Ұлттық күнтізбе бар. Күнтізбе бойынша 22 ауруға қарсы вакцина салынады. Үкімет обаға қарсы вакцинаны елде өндірсе, қалған 21-ін шетелден сатып алады. АҚШ, Германия, Аустралия, Ресеймен қатар вакцинаны Үндістан да өндіреді. Үндістанның деңгейін аталған елдермен салыстыратындар бар. Дегенмен ДСҰ өндірілген вакцинаға қатаң тәртіппен қарап, қадағалайды. Арнаулы зертханада зиянды қасиеті бар-жоғын тексереді. Сондықтан әр ата-ана баласына екпе аларда вакцинаның жарамдылық мерзімін, қай елде жасалғанын, қаптамасының ашылған-ашылмағанын толық тексеріп алуы керек. Статистика бойынша, еліміз жыл сайын вакцина сатып алуға 27 миллиард теңге жұмсайды екен. Сондықтан балаларға екпе саларда халықаралық сапа стандарттарына сәйкес келетін еуропалық вакциналарды таңдау қажет.
Аутизм мен ДЦП-ның екпеге қатысы жоқ
Балалар дәрігері Айнұр Өтегенованың пікірінше, желіде басындағы бар пәлесін екпеге жауып, елді дүрліктіріп, ақша жинап жүргендер баршылық.
Олардың көбі: «Баламда екпеден кейін ДЦП, еміне қаражат керек» деп жазып қояды. Бұл манипуляция қалай аталатынын білесіз бе? Қазақша айтсақ «улы қайырымдылық». Бір жағынан қарасаңыз, шынымен де көмекке, емге қатты мұқтаж бала. Бірақ екінші жағынан өзге адамдардың сезімдерімен манипуляция жасалуда. Кез келген ата-ананың бойында бұл ақпаратты оқығаннан кейін екпеге деген «қорқыныш» сезімі пайда болады.
– Екпе тақырыбы барлық адамға, ата-анаға қатысты болғандықтан, олардың басым бөлігі (тіпті бәрі деп айтуға болады) үрейленген соң видеоны ашады, оқиды. Солай қаралым жиналады, қаралым жинала берген сайын ақша салатын адамдардың да саны көбейеді. Міне, бұл манипуляцияның артында сондай механизм тұр. Әдетте, солай манипуляция жасайтын адамдар өзге ата-аналардың сезімдеріне, өзге балалардың денсаулықтарына түкіргендері бар, – дейді педиатр.
Ал баланың ДЦП-ға шалдығуына медицинада нақты бірнеше себеп әсер етеді. Бірақ ол тізімнің ішінде «екпе» деген сөз жоқ.
– Себебі расымен де, екпелер аутизм, ДЦП-ға алып келмейді. Вакцина балаларды ауру қылатын болса, Дүниежүзілік медициналық қауымдастық екпені жасамас еді. Ал «Мемлекет бізді ауру қылғысы келеді» деп жүргендерге айтарым, логикаға салып қарасаңыз да мемлекетке дені сау, жұмыс істеуге қабілетті азамат керек. Кейде ата-аналар: «Неге дұрыс дамып келе жатқан балаға 1 жастан асқаннан кейін де ДЦП диагнозын қояды?» деп сұрайды. Өйткені ДЦП-ның ауыр түрлері ғана баланың 1-2 айында білінеді. Ал орташа, жеңіл дәрежелері бірден көрініс бермейді, – дейді Айнұр Өтегенова.
Балаларға екпелердің барлығы дүниеге келген алғашқы жылдары салынады. Ал біздің қоғамда адамдар аутизм, ДЦП диагноздары бірден қойылуы керек деп санайды. ДЦП, аутизм белгілерін анықтау үшін генетикалық талдауларға да бірнеше ай кетеді. Осы аралықта кейбір балалар екпе алып үлгереді. Ата-аналар баласының ауру екенін білген соң жағдайды қабылдай алмай бар кінәні екпеге артады.
Вакцина салдырмаудың салдары көп
Бірақ вакцина салдырмаған сау баланың ертеңгі күні не болатыны жайлы ешкім ойланбайды. Айталық, соңғы он жыл ішінде екпе салдырмайтындар да, екпеге қарсы науқандар да көбейді. Салдарынан аты баяғыда ұмыт болған жұқпалы аурулар қайта шыға бастады. Соның бірі – көкжөтел. Бірнеше жыл ішінде балалар арасында кең таралып кетті.
– Иә, кейбір ата-аналар балаларын ектіруге қарсы. Екпе Аутизм, ДЦП диагноздарын таратушы деген қауесеттер де бар. Бұл қорқыныштың себебі де анық. 1998 жылы Lancet журналында Эндрю Уэйкфилд балалардың екпе алғаннан кейінгі жағдайы туралы деректерді бұрмалап, этикалық және медициналық нормаларды бұзады. 2011 жылы бұл мәселені британдық журналист Брайан жариялады. Осылайша, Эндрю Уэйкфилдты медициналық тізімнен шығарып, дәрігерлікпен айналысу құқынан айырды. Себебі жүргізілген зерттеулердің барлығы қызылша вакцинасы мен Аутизм арасындағы байланысты растаған жоқ. Менің пікірім, вакцина балаларға қажет, – дейді педиатр Матай Есенғалиева.
Оның айтуынша, шешекке қарсы алғашқы екпе 1796 жылы жасалды. Осыдан екі ғасыр өткен соң Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы шешек ауруының түп-тамырымен жойылғанын хабарлады. Қазір ол екпе салынбайды. Вакцинациялау қауіпті инфекциялардан қорғанудың ғасырлар сынынан сүрінбей өткен әдісі. Ендігі кезекте полиомиелит мен қызылшаны түп тамырымен жою мәселесі тұр. Олар балалар үшін өте қауіпті вирустық ауру. Осы сияқты бірқатар вирусты емдеудің тиімді тәсілі жоқ. Тек вакцина ғана сақтайды. Тіпті, бұл аурудан айыққаннан кейін бірнеше жылдан соң асқынуы мүмкін. Мысалы, қызылшамен ауырғаннан 2-3 жылдан соң панэнцефалит басталып, өлімге алып келуі ықтимал. Осы инфекциямен күресуге аурудың алдын алатын екпелер ғана көмектеседі. 2019 жылы әлемде қызылша ауруының аса ауқымды таралуы басталды. Қазақстанда 13 мыңнан астам адам қызылша жұқтырды. Соның ішінде науқастардың 70 пайызы балалар. Әлемде 207 500 адам қызылшадан қайтыс болды. Орта есеппен қызылшамен ауырған әрбір бесінші адам минингит, энцефалит, пневмония және басқа ұзақмерзімді асқынуларға тап болуы мүмкін. Егер бала екпеден мысқыл аурумен ауырса, кейін бедеулікке әкеледі.
– Қазір егілмеген балалар арасында көкжөтел жиі кездесіп жүр. 2 жасқа дейін көкжөтел балаларда өте ауыр өтеді. Тіпті, өлімге ұласуы да ықтимал. Екпеден тек иммунитет тапшылығы, қатерлі ісік, қанның қатерлі аурулары бар балалар ғана тұрақты босатылады. Сонымен қатар дәрігерлер шала туылған, құрсақ ішінде инфекциялармен ауырған, оң манту реакциясы, гемолитикалық ауруы болса балаларды уақытша екпеден босатады. Егер ата-аналарға дәрігер дұрыстап түсіндірсе, «қуып жету» деген екпе бар. Мысалы, 14 жасқа дейін екпе алмаған балаға, түсіндіргеннен кейін жеңілдетілген түрде егу жүргізілді, – дейді Матай Есенғалиева.
Педиатрдың пікірінше, АбКДС вакцинасы тұрақты неврологиялық жағдайда мысалы, церебральды сал ауруы, даун синдромы, жарақат салдары, акушерлік сал ауруы, аффективті респираторлы пароксизмдерге шалдыққан балалар үшін де қауіпсіз салынуы мүмкін. Оларға егуді денсаулық жағдайы тұрақты күйде болғанда және вакцинацияның пайдасы қатерден айтарлықтай басым болғанда жүргізу керек.
Вакцинаға қарсы жандардың басты ұраны – қазірге дейін екпе салдырмағандардың әлі ауырмай жүргені. Ал дәрігерлердің айтуынша, екпе салдырмағандар екпе салдырғандардың арқасында ауырмайды. Себебі екпе салдырғандар инфекция тасымалдамайды. Олардың ағзасына түскен кез келген микроб басқаларға жұқпай, өліп қалады. Ал екпе алмаған баланың аса қауіпті ауруларға иммунитеті әлсіз болады. Егер екпеге қарсы ата-аналар көбейе берсе, жер бетінде жұқпалы ауру қаптап, орта ғасырдағы адамзаттың күйін қайта бастан кешеміз. Сол кезде бүгінгі сәби екпе салдырмаған ата-анасын кінәлайтыны анық.
Көктем ҚАРҚЫН