Айласын асырған алаяқтар арамызда

«Соңғы кезде ел ішінде түрлі алаяқтық әрекеттер жиілеп барады... Сондай-ақ көп адам интернет-алаяқтардан зардап шегуде... Жауапты органдар бұл мәселені де назарға алуға тиіс», – деді Президент өз сөзінде. Ақпараттық қауіпсіздік комитетінің мәліметіне сүйенсек, жыл сайын елімізде 20 мыңнан астам интернет-алаяқтық фактісі тіркеледі, бірақ олардың 80%-ы ашылмай қалады. Алаяқтар түрлі әдіс-тәсілді пайдаланып, технологияға икемсіз қариялар мен балаларды да алдап түсірген. Десе де, кейде олардың құрығына қаржылай сауатты, қағілез жандар да ілігіп жатады.

Алматы облысы Полиция департаменті Киберқылмысқа қарсы іс-қимыл басқарма басшысының орынбасары, полиция майоры Қуаныш Сайлауханның айтуынша, айлакерлер шешіп алған қаражатты бірден криптовалютаға айналдырып шетел асырады.

– Қазір Алматы облысында өзін банк немесе полиция қызметкері ретінде тан­ыс­тырып, жалған құжат көрсетіп азамат­тардың атына несие рәсімдеру жайттары жиі кездеседі. Одан бөлек, әлеуметтік желілерде халыққа танымал Марғұлан Сейсембаев, Михаил Ломтадзе секілді тұлғалардың атынан жарнама жіберіп, Казатомпром, Каспи, Қазмұнайгаз секілді алпауыт компанияларға инвестиция жасауға шақырады. Сілтеме арқылы өткен адам ол жерге жеке мәліметтерін енгізген соң алаяқтар оған брокерлер болып хабар­ласып, биржа арқылы табыс табасыз деп аза­маттарды қақпанға түсіреді. Түскен қаражатты олар бірден криптовалюта арқылы шетелдерге аударады, – дейді полиция майоры. 

Сонымен қатар ол сауда платформалары­нан онлайн тауар сату арқылы жұмыс істейтін алаяқтық схемалар кездесетінін айтты. Тіпті, соңғы кезде WhatsАpр желі­сіндегі аккаунтты бұзып, аккаунт иесінің контактісіндегі азаматтардан қарыз сұрау фактілері де жиілеп кеткен.

– Мұндай қылмыстардың алдын алу бойынша қазір Алматы облысының әкім­дігімен бірлесіп кешенді жұмыстар атқарып, жоспар әзірледік. Бүгінде осы бағытта тек профилактикалық жұмыс жүргзіетін арнайы қызметкер бекітілді. Ол облыс аумағындағы барлық мекемеге сақтық шаралары туралы мозайка, брошюралар таратып, ескерту жасап жатырмыз. Орталық алаңдар мен даңғылдар бойында билбордтар да жеткілікті. Технологияның күн санап дамуы себебінен интернеттегі қылмыс түрлері көбейе түс­кенімен, осындай алдын алу жұмыстарының нәтижесінде мұндай алаяқтық әрекеттердің одан әрі өршуіне тосқауыл қойып келеміз. Мысалы, 2024 жылдың соңғы екі айында «100 пайыз» деп аталатын профилактикалық жұмыстар жүргізілген болатын. Соның нәтижесінде облыс азаматтары тарапынан алаяқтардың құрығына ілігу азайғанын байқадық. Ішкі істер министрі 2025 жылды қылмыс­қа қарсы «Профилактика жылы» деп жар­ия­лады. Сол бойынша осы бағыттағы жұмыстар әрі қарай жалғасатын болады, – дейді Қуаныш Сайлаухан.

Оның айтуынша, қазір сотқа Алматы облысы бойынша 100-ден аса іс сотқа жөн­ел­тілген. Атап айтқанда, Іле, Еңбекші­қазақ ауданында қылмыстық топтар ұсталды. 

– Олардың бәрі қазір қамауда. Іле ауданында 8 адам, Еңбекшіқазақ ауданында 2 адам. Жалпы саны 100-ден аса эпизодтар мен топтар бар. Қазір Республика бойынша барлық істі қабылдап, сотқа жіберуге әзірлеп жатырмыз. Іле ауданында қылмыстық топты ұстаған кезде, оның ұйымдастыру­шысы Украина азаматы екені анықталды. Ол бүкіл Қазақстан бойынша азаматтарды алдап, шешіп алған қаражатын осы елдің азаматтарының есепшотына түсіреді. Оны «дроп» деп атаймыз. Дроппер – қаражат түскен картаның иесі болып табылады. Карта иесін азынаулақ сыйақы үшін сатып алып, есепшотқа түскен ақшаны крпито­әмиян арқылы Украинаға жіберіп отырған. Қазір өз араларында куратор деп атайтын ұйымдастырушылары қамауда. Бүгінде алаяқтың қандай чат арқылы жұмыс істеп отырғанын, қандай крипто­әмиянды пайдаланғанын көрсетіп ІІМ сұраныс жібердік, – деді басқарма басшы­сының орынбасары.

Алдағы уақытта ақшаны бұғаттап, оның шетелде кімге тиесілі екенін, телеграм-чаты­ның иесін анықтау жұмыстары жүргіз­іледі. Әрі қарай министрліктің Кибер­қылмыс­қа қарсы іс-қимыл департаменті Украинаның сәйкес ведомствосымен бір­лесіп қызмет атқармақ. Сондықтан полиция майоры Қ.Сайлаухан бұл жұмыс ел ішіндегі дропперлерді ұстаумен шек­телмейтінін, әрі қарай шетелдік қылмыскер­лерді табу жалғасатынын жеткізді.

Оның сөзінше, бүгінде интернет-алаяқ­тарға алданған азаматтарға көмектесу мақсатында ІІМ қызметкерлері арнайы алгоритм бойынша жұмыс істейді. «Ең бірінші, азамат өзінің алданғаны туралы білген жағдайда бірден 102 нөміріне ха­барласуы керек. Одан кейін жақын жерде орналасқан Полиция басқармасына барып,  өтініш қалдыру керек. Өтініш жазған соң сол азаматтың есепшоты бірден бұғат­талады», – деп сөзін түйіндеді ол.

Дроппер – алаяқтардың ұрланған қаражатын шығару үшін пайдаланатын адам. Көбінесе дропперлердің атына банк шоттары мен карталары рәсімделеді. Алаяқтар дроппердің көмегімен қаражат аударады немесе қолма-қол ақшаға айнал­дырылады. Қазір «дроппер» ұғымы заңнамаға енгізілген. Бұл термин алаяқтарға көмек көрсетіп, жеке деректерін беретін және сый­ақы үшін ұрланған қаражатты шығаратын жеке немесе заңды тұлғаларды білдіреді.

Мәселен, жақын арада Алматы облыс­ында осындай дропперлердің басын бірік­тіріп, Telegram мессенджері арқылы алаяқ­тықпен айналысқан қылмыстық схеманың ұйымдастырушысы мен төрт қатысушысы ұсталды.

– Тергеу барысында анықталғандай, ұсталған куратор 2024 жылдың маусым айынан бастап 50-ден астам дропты – банк­тік карталарды өз атына немесе басқа адам­дардың атына рәсімдеген тұлғаларды бас­қар­ған. Осы шоттар арқылы 1 000-нан астам қаржылық операция жүргізіліп, жал­пы сомасы 580 миллион теңгеден асқан. Әрбір транзакциядан куратор 6% комиссия алып, жалпы табысы 35 миллион теңгеден асқан, – деп хабарлады Алматы облысы ПД Кибер­қылмысқа қарсы күрес басқар­масы. 

«Антифрод орталығы» базасының мә­лі­метінше, дроптарға қатысты қылмыстық істер елдің бірнеше өңірінде, соның ішінде Алматы облысының Қарасай және Еңбек­ші­қазақ аудандарында, сондай-ақ Алматы, Шымкент, Қызылорда қалаларында және Маңғыстау облысында тергеліп жатыр.

Айта кетейік, куратор Telegram арқылы «оңай ақша табу» туралы хабарландырулар жариялап, дроптарды тартумен айналысқан. Ол адамдарды банктік карталарды өз атына немесе басқа тұлғалардың атына рәсімдеуге көндірген. Алаяқтар картаға қол жеткіз­геннен кейін, оларды жәбірленуші­лерден алаяқтық жолмен алған ақшаны аудару және ізін жасыру үшін пайдаланды, мысалы, инвестиция салу немесе тауарлар мен қызметтерге ақы төлеу деген сылтаумен. Түскен ақша тез арада қолма-қол шешіліп, криптовалютаға аударылып немесе басқа есепшоттарға таратылып отырған. Куратор әрбір транзакциядан 6% пайда көрсе, дроптарға аз ғана сыйақы төленген, ал не­гізгі табыс қылмыстық схеманы ұйымдас­тырушыларға кеткен. Нәтижесінде, дроптар қылмыстық жауапкершілікке тартылып, олардың карталары заңсыз операцияларға қолданылған, ал куратор мен ұйымдастыру­шылар жасырын әрекет еткен.

– Қазір күдіктілер полицияға жеткізілді, барлық қажетті тергеу шаралары жүргізілуде. Куратор уақытша ұстау изоляторына қа­малды. Бұдан бөлек, күдіктілердің басқа да ұқсас қылмыстарға қатыстылығын тек­серу мақсатында екінші деңгейлі банк­терге санкцияланған сұраулар жіберу жос­пар­лануда, – деп толықтырды ведомство­да.

Мұндай алаяқтықтың алдын алу жолы көп. Соның бірі  – қазақстандықтардың кибергигиенасын, хабардарлығын және сақтығын арттыруға бағытталған Nomad Guard жобасы. Web-totem мекемесінің басшысы Руслан Тұргелдиновтың айтуынша, аталған сервис арқылы азаматтар жеке дерек­терінің жария болып кетуі туралы біле алады. Сонымен қатар қандай дерек­тердің таралғанын, қашан және қай жерден ұрланғанын анықтау мүмкіндігі бар.

Кәмила ДҮЙСЕН