Осыған дейін пәтер иелері кооперативтерінің бақылауында болған бұл бағытта реформалар енгізіліп меншік иелері бірлестіктері мен қарапайым серіктестіктерге берілгенімен, іс жүзінде өзекті мәселелер күні бүгінге дейін шешімін таппаған. Жылу, су, кәріз жүйелерінің тозығы жеткен. Басқа да күрделі жайттар жетіп артылады. Елорданың іргесінде орналасқан Ақмола облысында да саладағы жағдай аса күрделі. Аймаққа арнайы сапармен ат басын бұрған Парламент Мәжілісінің депутаттары «AMANAT» партиясы фракциясының мүшелері Екатерина Смышляева мен Юлия Кучинская облыс орталығы – Көкшетау қаласындағы меншік иелері бірлестіктері мен қарапайым серіктестіктермен кездесу кезінде саладағы өзекті мәселелер тағы бір мәрте талқыға түсті.
Аймақтағы көпқабатты тұрғын үйлердегі меншік иелерінің пәтер иелері кооперативтеріне өкпелері қара қазандай. Өйткені тұрғын үйлердің жертөлелерінен бастап, су, жылу және кәріз жүйелері әбден тозған. Тұрғын үйлердің де жағдайы аса мәз емес. Депутаттардың айтуынша, аталған сала тіпті тұтас ел бойынша әбден былыққа батып, қордаланып кеткен. Түйіні шырмалған түйткілді шешудің жалғыз жолы тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық мәселелері бойынша заңдарға түзетулер енгізу қажет. Ол үшін сол жағдайлармен күн сайын бетпе-бет қалып жүрген жұртшылықтың пікірлері мен ұсыныстары аса маңызды. Халық қалаулылары күрмеуі шиеленіскен саладағы жағдайды реттеуде халыққа тиімді тұсқа баса назар аударылатынын атап өтті.
– Біздің міндетіміз – бұл саладағы жағдайды жақсартуға күш салу. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық реформалары осыдан аттай алты жыл бұрын, яғни 2019 жылы басталған еді. Бүгінде түзетулер енгізудің ең соңғы кезеңіне де жеттік. Әрине, түбегейлі өзгерістер болмағанымен, заңға жағдайды жақсарту бағытында өзгерістер енгізу қажет, – дейді Екатерина Смышляева.
Мәжіліс депутаты көзделген өзгерістер жайлы қысқаша баяндап өтті. Халық қалаулысының айтуына қарағанда, реформалар бірінші кезекте тұрғындардың өздері сол тұрғын үйді басқаруға қатыстыруға бағытталған. Бұл елдегі жалпы тұрғын үй қорының іс жүзінде әбден тозып, пәтер иелері кооперативтеріне халықтың ащы жанайқайын тудырып жатқанына байланысты аса үлкен қажеттіліктен туындаған. Үйлерді басқарудың меншік иелері бірлестіктері мен қарапайым серіктестік түріндегі жаңа формалары енгізілгенімен бұл саладағы жағдайды реттей алмаған. Сондықтан заңға түзетулер енгізілуі ауадай қажет.
– Саладағы алғашқы аса ірі өзгеріс басқару субъектісі мен формаларын бөлу-ге бағытталып отыр. Басқару формалары заңды тіркелген меншік иелері бірлестігі немесе тіркеусіз тікелей бірлескен басқару түрінде қала бермек. Қарапайым серіктестіктер іс жүзінде алынып тасталады. Қарапайым серіктестер дәл сол тікелей бірлескен басқару. Олар өз жұмысын осындай жаңаша түрде жалғастыратын болады, – дейді Екатерина Смышляева.
Депутаттың айтуынша, басқару субъектілері басқарушы компаниялар, пәтер иелері кооперативтері және кәсіби басқарушылар болып үш түрге бөлінеді. Бұл ортақ мүліктерін кәсіби басқаруға сол үйдің өз ішінде ниетті адамы болмаған тұрғын үйлерге кәсіби басқарушыны жалдауға мүмкіндік береді. Ол жалақы үшін үйдің барлық мәселелерімен айналысатын тиісті арнайы сертификаты бар адам болуға тиіс.
Жиын барысында қажетті құжаттардың бірыңғай формасы қосымшаларымен үйлерді басқарудың ортақ ережесін құру жоспарланғаны да аталып өтті. Сонымен қатар тариф жайы да талқыға түсті. Оған өңір мәслихаттарымен бекітілетін айлық есептік көрсеткіш сомасына минималды тариф тіркеу жоспарланған. Бұл тариф халық арасында дүрбелең туғызбай инфляциямен бірге жыл сайын өсуге тиіс. Минималды тариф үйдің салынған жылына және басқа да факторларға байланысты коэффициентпен қамтылады. Қалған мақсатты жарналар жаңа жеделсаты орнату, жалпы тұрғын үйді сондай-ақ шатырды жөндеу сияқты ортақ қажеттіліктерге жұмсалмақ. Мұның бәрі әрине тұрғындардың келісімімен жүргізіледі.
Жалпы, елімізде 50 мыңға жуық көп қабатты тұрғын үйлер болғанымен күні бүгінге дейін тек 6 мыңға жуық меншік иелері бірлестіктері ғана құрылған болып шықты. Мемлекеттік органдар 39 мың қарапайым серіктестіктер құрылды деп жоғарыға есеп бергенімен, іс жүзінде жергілікті биліктің тиісті реформаны тек «қағаз жүзінде» қалдырғаны мәлім болды. Көптеген тұрғын үй бәз-баяғыдай иесіз күйде қалған. Сондықтан тозығы жеткен үйлерге ешқандай жөндеу жұмыстары да жүргізілмеген. Ал бұл үлкен апаттық жағдайға дейін әкеліп соққан. Үйлер бұзылуға шақ қалған тұрғындарға күрделі жөндеу үшін тағы да өз қалтасынан бірақ басқа ақшаны жұмсауға тура келгендері де баршылық.
Жиын барысында депутаттарға қаладағы пәтер иелері кооперативтері мен тұрғын үй иелері бірлестіктерінің төрағалары жылдар бойы қордаланған басқа да түйткілді жайттардың шетін шығарды. Олардың ішінде әсіресе қарыздар жайы аса өткір тұр. Мұны депутаттар да мақұлдады. Олардың айтуынша, бүгінде борышкерлерге ықпал ете алатын іс жүзінде тетік жоқ. Жеке сот орындаушылары коммуналдық төлемдермен айналысқысы келмейді. Ал борышкерлер қандай да бір ауыр санкция алғанға дейін кемінде бір жылдан астам уақыт өтуге тиіс. Қазір қарызды өндіру мерзімі екі айға дейін қысқарған. Сонымен қатар әкімшілік айыппұлдарды заңдастыру, борышкерлердің есепшоттарына тыйым салу электр жарығының ақысын қасақана төлемеушілерді ажырату жөнінде де ұсыныстар айтылды.
Кездесу барысында көптің талқысына түскен тағы бір ұсыныс «Керемет» басқарушы компаниясының төрағасымен қозғалды. Компания жұмыс істейтін жаңа тұрғын үйде су және жылудың ортақ құбырлары сатып жіберілген. Үй астынан дүкен ашып алған меншік иесі жалпы тұрғын үйге ортақ коммуникацияны гипс-картон қораппен жасырып қойған. Тұрғын үйде апат болып жылу экраны бұзылып, дүкен іші суға кеткен. Апат 15 минут ішінде тоқтатылғанымен, үй иелері дүкен иесінің шығынды өтеуін талап етіп, істі сотқа берген. Басқарушы компания басшысының айтуынша, заңға тұрғын үй салушыларға ортақ коммуникацияны сатуға тыйым салатын немесе олар сатылып кеткен жағдайда жаңа меншік иелерін өз мүліктерін сақтандыратын нормалар енгізілуі қажет. Бұл шатырға шығуға қолжетімділікті шектейтін жоғарғы қабаттардағы қоймаларға да қатысты болуға тиіс. Сонымен қатар құрылыс салушылардың тұрғын үйлерді қабылдау кезінде төтенше жағдай қызметінің де бақылауынан өту қажеттілігі де көтерілді.
Жиында бұдан өзге де күрделі мәселелер айтылды. Мәселен, электр энергиясын есептегіштерді ауыстыру қала тұрғындары тарапынан аса үлкен резонанс тудырған. Өйткені өңірде бұл рәсімдер тарифке мүлде енгізілмей, тұрғындардың өз есебінен ауыстырылатын болып шықты. Сондай-ақ меншік иелері бірлестіктерінің төрағалары жаңадан салынған үйлерде кембағал жандарға арналған пандустарды орнату неліктен міндеттеріне жүктелетінін сұрады. Өйткені жаңадан салынған тұрғын үйлердің басым бөлігінде пандустары сапасыз әрі дұрыс жұмыс істемейтін болып шықты. Егер пандусқа мұқтаж адам тұратын болса, құрылғыны тұрғындар өз есебінен төлеп келген. Алайда кедергісіз ортаны қалыптастыру бірінші кезекте мемлекеттің оның ішінде әлеуметтік қорғау органдарының міндеті болуға тиіс емес пе?!.
Сегіз тұрғын үй қарайтын «Дон» пәтер иелері кооперативі төрағасының айтуынша, жылу есептегіш құралдарға қызмет көрсету жайы да жоғарыдан көтеруді қажет етеді. Ондағы көрсетімдерді заң ережелеріне сәйкес сертификатталған инспекторлар алуға тиіс. Бірақ шаһарды жылумен қамтитын «Көкшетау Жылу» кәсіпорнының өзінде тиісті жабдық жоқ. Салдарынан, есептегіш көрсетімдерін меншік иелері кооперативтерінің қалтасынан төлеуге мәжбүр ететін жеке компания алады.
Меншік иелері бірлестіктері қосымша құн салығы бойынша есепке қою межесін төмендету мәселесі де алаңдататынын атап өтті. Олардың айтуынша, жаңа ережелерге байланысты басқарушы компаниялар да салық төлеуге мәжбүр болған. Бұл да кері әсерін тигізген. Депутаттар бұл мәселенің қазір Парламентте талқыланып жатқанын атап өтті. Олар жиын барысында қозғалған қордаланған мәселелер мен ұсыныстар заңға түзетулер енгізу кезінде ескерілетінін алға тартты. Түйткілді мәселе алдағы Парламент қарауында тағы да көтеріліп, халықтың көтерілген ұсыныстары ортаға салынбақ.
P.S.
Қалай дегенмен де, жылдар бойы қордаланған тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласы мәселенің бүге-шігесін түгелдей талдап қарауды қажет етеді. Бұл орайда саладағы жүргізілген реформалар мен заңға енгізілетін өзгерістер мен түзетулердің іс жүзінде жергілікті жерлерде жүзеге асырылуын да қадағалауға да баса мән беру қажеттігі сөзсіз...
Абзал АЛПЫСБАЙҰЛЫ,
Ақмола облысы