Бұл кодекс мемлекет қаржысын тиімді басқару мен тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатында қабылданып, шағын және орта бизнестің дамуына жаңа мүмкіндіктер ұсынуды көздейді. Қоғамда қызу талқыланған кодекс туралы «AMANAT» фракциясының мүшесі, мәжіліс депутаты Берік Бейсенғалиевпен сұхбаттасқан едік. депутат салық жүйесінің жаңартылуы және оның ел экономикасына әсері жайында әңгімелеп берді.
– Берік Тұрсынбекұлы, осыған дейін депутаттық сауалыңызда ҚҚС-ты күрт өсірмей, экономика секторлары бойынша дифференциалды мөлшерлеме енгізуді ұсынған едіңіз. Жаңа Салық кодексінде бұл шешім қаншалықты ескерілді?
– Қосылған құн салығының (ҚҚС) базалық мөлшерлемесін 16%-ға дейін көтеру – бұл бюджеттік кірістерді арттыруға бағытталған маңызды қадам. Үкіметтің есептеуінше, осы өзгеріс арқылы жыл сайын қосымша 3 трлн теңге көлемінде кіріс түседі. Бұл қаржы әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландыруға, инфрақұрылым мен денсаулық сақтау саласын қолдауға бағытталады.
Алайда мұндай шешімнің әлеуметтік әсері де бар. Халықтың жүктемесін жеңілдету үшін әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары, кітаптар және археологиялық қызметтер ҚҚС-тан босатылған. Сонымен қатар ақылы медициналық қызметтерге жеңілдетілген 10% мөлшерлеме белгіленіп, ал негізгі дәрі-дәрмектерге мүлде салық салынбайды. Үкімет Қосымша құн салығынан босатылатын дәрілік заттардың әлеуметтік тізімін анықтайды.
Мемлекет шағын бизнесті де ескеріп отыр: ҚҚС бойынша міндетті тіркеу шегі 40 млн теңгеге дейін көтерілді, яғни айналымы осы сомадан аспайтын кәсіпкерлер ҚҚС төлеуден босатылады. Бұл, әсіресе ауыл-аймақтардағы шағын дүкендер мен қызмет көрсету саласындағы кәсіпкерлер үшін тиімді болмақ.
Ал банктік қызметтерге ҚҚС енгізу – жүйелі және ұзақ талқыланған мәселе. Мұндағы мақсат – әділ салық салу саясатына қатысты қаржы секторының да үлесін арттыру. Дегенмен бұл банк өнімдерінің бағасына әсер етуі мүмкін. Ал банк операцияларына ҚҚС салынғаннан кейін бағасының өсуіне жол бермеу үшін бәсекелестікті қорғау агенттігі Үкіметпен бірлесіп ағымдағы бағалардың дұрыстығына талдау жүргізеді.
Айта кету керек, бізде жұмыс тобында әлі де белсенді түрде талқыланып жатқан депутаттардың біраз ұсынысы бар, екінші оқылымға дейін олар бойынша да келісілген шешімдер табамыз деп үміттенеміз. Қазір депутаттардың барлық ұсынысын пысықтау жалғасуда.
– Одан бөлек, жаңа Салық кодексінде қандай негізгі өзгерістер бар?
– Жаңа Салық кодексі аясында бірнеше маңызды өзгеріс қоғамда қызу пікірталас тудырды және жұмыс тобы осы мәселелер бойынша мынадай ортақ шешімдерге келді. Мысалы, корпоративтік салық бойынша, әлеуметтік салада кезең-кезеңімен жаңа мөлшерлемелер енгізілетін болды. Бұл өзгеріс ең алдымен білім беру және медицина секторларын қамтиды. Сонымен қатар арнаулы салық режимінде тыйым салынғандар тізімі енгізілді. Бұл шара бизнеске ашықтық пен тәртіп орнатуды көздейді, себебі тыйым салынбағанның барлығына рұқсат етілді. Сондай-ақ ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер үшін қазіргі салық режимі сақталды, яғни олар үшін 70%-дық жеңілдік сақталады, бұл салаға оң әсер етеді. Ал өңдеу өнеркәсібі үшін корпоративтік табыс салығының 20%-дық мөлшерлемесі сақталады. Бұл шешім саладағы салықтық жеңілдіктерді жоюды және саланың өзіндік бәсекеге қабілеттілігін арттыруды мақсат етеді. Осылайша, барлық тараптың келісімімен көптеген мәселе бойынша ортақ шешімдер қабылданды. Бұл жаңа Салық кодексі – қоғамдағы әртүрлі қажеттілік пен сұранысты ескеріп жасалған теңдестірілген қадам.
– Салық кодексі жобасында салықтардың саны қысқарып, әкімшілендіру жеңілдейтіні айтылған. Оның бизнеске әсері қандай болмақ және осы өзгерістер көлеңкелі экономиканы азайтуға септігін тигізе ме?
– Жаңа салық жүйесінің жеңілдетілуі шағын және орта бизнес үшін өте маңызды артықшылықтар ұсынады. Біріншіден, салықтар санының 12-ден 11-ге, алымдар санының 10-нан 6-ға дейін азаюы бизнестің әкімшілік шығындарын айтарлықтай төмендетеді. Бұл – шағын кәсіпкерлер үшін үлкен жеңілдік, себебі бұрын аталмыш салықтар бойынша әрқайсысына жеке есеп беру керек болатын. Енді бұл процесс жеңілдетілді, соның арқасында кәсіпкерлер уақыт пен ресурсын үнемдей алады. Екіншіден, салық ставкаларының 77-ге азайып, 128 салықтық жеңілдік алынып тасталды. Бұл бюджетке жыл сайын шамамен 1,3 трлн теңге қосымша табыс әкеледі. Бірақ бұл тек табыс емес, сонымен бірге салықтық әділеттілік. Бұрынғы жүйеде кейбір секторлар мен компаниялар негізсіз жеңілдіктерге ие болды.
Сонымен қатар жаңа әкімшілік жүйенің енгізілуі кәсіпкерлер үшін үлкен қолдау. Атап айтқанда, салықтық есептілік те оңайлады, яғни, құжаттар саны 30%-ға азаяды. Бұрынғыдай формалды есептілік емес, нақты тәуекелге негізделген тексеру жүйесіне көшеміз. Яғни, бизнес енді болмашы қателіктер үшін жазаланбайды. Камералдық бақылаудың жұмсақ форматта ескерту ретінде жүргізілуі бизнес үшін өте маңызды өзгеріс. Бұрын кәсіпкерлер көбіне формальды бақылаудың қатаң жүйесіне тап болатын, ал енді салық органдары оларға алдын ала ескерту жасайды. Бұл кәсіпкерлерге өз қателіктерін түзетуге уақыт береді.
Одан бөлек, жаңа Салық кодексіне енгізілген жалтаруға қарсы күрес шаралары отандық салық жүйесінде адалдық пен ашықтықты қамтамасыз етуге бағытталады. Біріншіден, салықтық бұзушылықтары бар тұлғалардың жаңа ЖШС тіркей алмауы бизнес қоғамдастығындағы тәртіпті күшейтпек. Бұл шағын және орта бизнесті адал жұмыс істеуге ынталандырады, өйткені салықтық міндеттемелерді орындамау ұзақмерзімді перспективада олардың бизнесін дамытуға кедергі келтіреді.
Екіншіден, энергетиктерге акциздер енгізу энергетика саласында адалдықты арттырып, салық төлеуді күшейтеді. Бұл өзгеріс саладағы салықтық түсу көлемін ұлғайтып, бюджетке қосымша түсімдер әкеледі.
Жалпы, бұл шаралар шағын және орта бизнесті заңсыз әрекеттерден сақтайды, адал бәсекелестікті қалыптастырып, салық жүйесінің тиімділігін арттырады. Сонымен қатар экономикадағы жалпы жағдайды жақсартуға ықпал етіп, кәсіпкерлер үшін салық жүйесінің қарапайым және тиімді болуына мүмкіндік береді.
– Ал шағын бизнес үшін арнайы жеңілдетілген салық режимі туралы не айтасыз? Бұл режимнің ерекшеліктері қандай және ол шағын кәсіпкерлерге қалай көмектеседі?
– Жаңа Салық кодексінде шағын бизнес үшін енгізілген жеңілдетілген арнайы режим – АСР (арнайы салықтық режим) шағын және орта бизнестің дамуына арналған маңызды қадам. Бұл режимнің басты мақсаты – салықтық ауыртпалықты азайтып, кәсіпкерлердің жұмысына тиімді жағдай жасау. Шағын бизнес – еліміздегі экономиканың маңызды секторларының бірі, сондықтан оның дамуына қолайлы жағдайлар жасау мемлекеттің басты міндеті.
АСР негізінде жұмыс істейтін кәсіпкерлер жеңілдетілген декларацияны пайдаланып, салық төлеу процесін айтарлықтай оңайлата алады. Мұндай әдіс олардың салықтық міндеттемелерін түсінікті әрі жеңіл етіп, қағазбастылықты азайтады. Сол арқылы кәсіпкерлер уақытты үнемдеуге және ресурстарды басқа маңызды аспектілерге бағыттауға мүмкіндік алмақ. Сондай-ақ жеңілдетілген декларация бойынша салық есептілігі көп уақыт пен күш-жігерді талап етпейді. Бұл өзгерістер, әсіресе жеке кәсіпкерлер үшін үлкен жеңілдік, өйткені олар ұдайы салықтық есеп беруден босатылып, өз ісін дамытуға көбірек назар аудара алады.
Сонымен қатар аталмыш режимге қатысты тағы бір маңызды ерекшелік – оның шегі жылына 2,36 миллиард теңге көлемінде белгіленуі. Бұл сома шағын және орта бизнестің айналымы үшін негіз ретінде қабылданған. Осы мөлшерден аспайтын кәсіпкерлер АСР-ді қолдана алады. Бұл дегеніміз, шағын бизнес кәсіпкерлері үшін салықтық ауыртпалық әлдеқайда жеңілдейтінін білдіреді. Бұрынғы жүйеде шағын бизнес үшін салықтық шектер әлдеқайда төмен болды, ал жаңа жүйе оларға кеңірек мүмкіндік беріп отыр. Мұндай өзгеріс кәсіпкерлікті дамытуға ықпал етеді және көптеген кәсіпкерге өз бизнесін заңды түрде тіркеп, тұрақты түрде жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
ҚҚС салынбайтын секторлар туралы айтатын болсақ, үй дүкендері, шаштараздар және басқа B2C (бизнес – тұтынушы) секторларында жұмыс істейтін кәсіпкерлер үшін қосымша жеңілдіктер қарастырылған. Әдетте ҚҚС мөлшері жоғары болса, баға қымбаттап, тұтынушылардың сұранысын азайтуы мүмкін. Ал бұл режимде ҚҚС-тың болмауы кәсіпкерлердің өнімдерін немесе қызметтерін арзандатуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар бұл шағын бизнес өкілдеріне бәсекелестік қабілеттерін арттырып, нарықтан өз орнын табуына ықпал етеді.
Шын мәнінде, шағын бизнес үшін жеңілдетілген режимдердің енгізілуі – экономикалық даму үшін өте маңызды қадам. Себебі шағын кәсіпкерлер көптеген жұмыс орнын құрады, сол арқылы ел экономикасына айтарлықтай үлес қосады. Сондықтан шағын бизнесті қолдау шараларының басты мақсаты – кәсіпкерлердің салықтық жүктемесін азайту ғана емес, сонымен қатар олардың дамуына нақты жағдайлар жасау.
Шағын кәсіпорындар мен жеке кәсіпкерлер көбіне үлкен бизнеске қарағанда қаражат тапшылығына және әкімшілік қиындықтарға жиі тап болады. Сондықтан оларға тиімді салықтық режимдер мен жеңілдіктер қажет. Аталмыш жүйе осы мәселелерді шешу үшін енгізілді, өйткені ол шағын бизнеске өз жұмысын оңай жүргізуге мүмкіндік береді.
Шағын кәсіпкерлерге жеңілдетілген декларация, жоғары сома шегі мен ҚҚС-тан босатылған секторлар өз кезегінде кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін арттырып, көптеген жаңа жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді. Бұл, өз кезегінде, еліміздің экономикалық дамуын жеделдетіп, шағын бизнестің тұрақты түрде өсуіне жағдай жасайды деп сенемін.
– Жаңа Салық кодексінде кәсіпкерліктен бөлек сән-салтанатқа салық енгізу ұсынылып отыр. Бұл қандай мүліктерге қатысты және оның басты мақсаты не?
– «Сән-салтанат салығын» енгізуді ұсынып отырмыз, бұл – қоғамда әділеттілік принципін күшейтудің бір жолы. Нақтырақ айтсақ, бұл салықтар құны 450 миллион теңгеден асатын жылжымайтын мүлікке, 75 миллион теңгеден қымбат автокөліктерге, сондай-ақ яхта, ұшақ секілді сәнді мүліктер мен элиталық алкоголь өнімдеріне қатысты болады.
Басты мақсат – қарапайым азаматтарға ауыртпалық түсірмей, табысы жоғары адамдардың салықтық жауапкершілігін арттыру. Бұл – халықаралық тәжірибеде кең таралған әдіс, мысалы, дамыған елдердің көбінде сәнді мүлікке қосымша салықтар қарастырылған.
Сонымен қатар бұл салықтың арқасында бюджетке қосымша түсім түседі және ол қаражат әлеуметтік маңызды салаларға – білім, медицина, инфрақұрылымға бағытталады. Яғни, қоғамда көп пайда көріп отырған адамдар өз үлесін көбірек қосады. Бұл әділетті әрі уақыт талабына сай шешім деп есептейміз.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Кәмила ДҮЙСЕН