«Қазақстанның Шетелдік инвесторлар кеңесі» қауымдастығы және Денсаулық сақтау министрлігі бірлесіп ұйымдастырған кеңесте фармацевтика қауіпсіздігі, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етудегі тұрақтылық, жергілікті өндірісті ынталандыру және мемлекет пен жекеменшік сектор арасындағы әріптестікті нығайту мәселелері қаралды. Сондай-ақ қазіргідей тұрақсыздық жағдайында фармацевтика саласындағы саясатты денсаулық мәселесі ғана емес, экономика, инвестиция және заңнама тұрақтылығының негізі деп қарастыру туралы өзекті тақырыптар талқыланды.
Денсаулық сақтау вице-министрі Тимур Мұратовтың айтуынша, халықты дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету – қоғам денсаулығын қорғау саласындағы негізгі факторлардың бірі. Қазіргі тұрақсыздық жағдайында көп мемлекет, соның ішінде АҚШ пен Еуропа елдері дәрі-дәрмек қауіпсіздігін мемлекеттік саясаттың міндетті элементі деп қарастырып отыр. Сондықтан еліміздің денсаулық сақтау саласындағы басым міндеттердің бірі – фармацевтикалық бақылауды күшейту.
– Дәрі-дәрмек қауіпсіздігін қамтамасыз ету – ауқымды процесс. Ол дәрі-дәрмек Қазақстанға келіп, тіркеуден өткен сәттен басталады. Сонымен қатар елімізде Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды сараптау ұлттық орталығы барлық препаратты тексерістен өткізеді. Сараптамадан өткен соң оларға пациенттер үшін қауіпсіз болған жағдайда ғана тіркеу куәлігі беріліп, Қазақстанға сатуға рұқсет етіледі. Тіркеуден соң да біз сапаны тексеруді тоқтатпаймыз. Дәрігерлер немесе өзге де медициналық қызметкерлер пациенттер үшін жанама әсерді анықтаса, арнайы мобильдік қосымша арқылы деректерді ұлттық сараптау орталығына жіберіп, ол жерде қайтадан тексеріледі. Осылайша, министрлік қандай да бір препаратты тіркеу-тіркемеу мәселесін көтере алады. Бұл «жасыл карта» деп аталады. Өкінішке қарай, дәрігерлер оны толтыруда аса белсенді емес. Жанама әсері туралы да көп ақпарат ұсына бермейді. Соған байланысты фармацевтикалық бақылауды күшейтуді жоспарлап отырмыз, – деді ол.
Панельдік пікірталас барысында қатысушылар өмірлік маңызы бар дәрілік заттардың тізімін қалыптастыру мәселелеріне ерекше назар аударды. Дәрілік заттардың қолжетімділігі мен тиімділігін қамтамасыз ету үшін тек ашық әрі ғылыми негізделген іріктеу әдістемесі ғана емес, сонымен қатар баға белгілеу мен сатып алу жүйесіне стратегиялық көзқарастың қажеттігі туралы айтылды. Осы орайда «Қазақстанның Шетелдік инвесторлар кеңесі» қауымдастығының директоры Жанна Байдашева денсаулық сақтау секторы өкілдерінің күшін біріктірудің маңызын атап өтті.
– Фармакологиядағы жергілікті өндірісті дамыту, отандық компаниялармен тиімді әріптестік байланыс орнату мен әділ патенттік саясатты қалыптырудың маңызы зор. Біз дәрі-дәрмекті мемлекет есебінен сатып алған кезде медициналық технологияларды сараптауға (НТА) баса назар аударамыз. Бұл жердегі ортақ мақсатымыз – өмірлік маңызға ие әрі сапалы дәрі-дәрмекті кез келген өңірге, дер кезінде, қолжетімді бағамен жеткізуді қамту. Мұндай пікір алмасу ұзақмерзімді шешім қабылдауға негіз болады деп сенемін, – деді маман.
Ал Денсаулық сақтау министрлігінің Медициналық және фармацевтикалық бақылау комитеті төрағасы Бауыржан Жүсіпов отандық өндірістердің барлығы дженерик өндірушілер екенін, біз оригинал дәрі шығармайтынымызды мойындауымыз керек екенін айтты.
– Біздегі өндірістердің барлығы дженериктерге байланысты екенін мойындауымыз керек, ол оригинал дәрі-дәрмек емес. Біз оригинал дәрі-дәрмектің патенттік қорғанысы болғанша, оған дженерик шығара алмаймыз. Бұл сұрақ Польшада да бар. Сондықтан Польша сарапшыларының ұсыныстары – өз тәжірибемізді байытуға үлкен мүмкіндік. Дәрі-дәрмек қауіпсіздігіне қатысты нақты бастамалар қолға алынып жатыр. Сонымен қатар «СК-Фармация» арқылы отандық өндірушілерге басымдық беретін мемлекеттік сатып алу жүйесі жұмыс істеп тұр. Әрі шетелдік инвесторлармен «инвестициялық келісімдер» аясында кедергілердің бәрін жою тетігі де жолға қойылған.
Фармацевтика қауіпсіздігі – мемлекеттің экономика, медицина және құқық жүйесінің айнасы. Қазақстан қазір осы саланы қайта қарап, нақты қадамдар жасап жатыр. Алайда ұзақмерзімді тұрақтылық орнасын десек, мемлекет, бизнес және сарапшылар тек өзара байланыста емес, бір команда болып, жұмыла әрекет етуі керек, – деді төраға.
Осы орайда Польша дженерик өндірушілер қауымдастығының вице-президенті, фармацевтикадағы құқық саласы маманы Гжегож Рыхвальски ұлттық өндірістің стратегиялық маңызы туралы ойларын ортаға салды.
– Жергілікті өндіріс – өмірлік маңызы бар және аса қажет дәрі-дәрмектерді тұрақты түрде қамтамасыз етіп отырудың маңызды тетігі. Оның артықшылықтары – логистика тізбектерін қысқартып, қор деңгейін бақылауға, дәрі-дәрмек науқасқа қолжетімді болуына және баға түзілуінің ашықтығына мүмкіндік береді, – деді ол.
Дөңгелек үстелдің тағы бір маңызды тақырыбы — дәріхана желілеріне дәрі-дәрмек жеткізу тұрақтылығы мәселесі болды. Қатысушылар Еуразиялық Одақ шеңберінде дәрі-дәрмекті тіркеу процедураларына байланысты туындап жатқан қиындықтарды атап өтті: 2 000-ға жуық атау 2025 жылдың аяғына дейін ЕАЭО аясында тіркеуді күтіп тұр екен. Осыған орай қатысушылар Үкіметке пациенттерді қажет дәрі-дәрмектермен қамтуда іркілістер болуына жол бермеу үшін өтпелі кезең енгізу мүмкіндігін қарастыруды ұсынды.
Іс-шара қорытындысы бойынша, қатысушылар мен сарапшылар бірлесіп жергілікті өндірісті дамыту, фармацевтика орнықтылығын қолдау және халықаралық тәжірибе алмасуды кеңейтуді көздейтін бірқатар ұсыныс әзірледі. Бұл ұсыныстар Президент қарауына ұсынылып, Шетелдік инвесторлар кеңесі аясында талқыланатын болды.
Тілекгүл ЕСДӘУЛЕТ