Бүгінде жасөспірімдер арасында қылмыс көбейгені жасырын емес. Бір-біріне әлімжеттік көрсету, ұрып-соғу, суық қарумен қорқытып бопсалауға елдің еті үйрене бастаған секілді. Мұндайда енді қайтпек керек? Мектеп ата-ананы, ал ата-ана мектеп әкімшілігін кінәлағаннан мәселе шешіле ме? Бұл тұста таяқтың бір ұшы мектеп психологтерінің жұмысының әлсіздігіне келіп тірелетені анық. Алайда аталған сала мамандары білім ошақтарында тапшы болып, өздері қолдауға мұқтаж болып отырса қайтеміз?
Жамбыл облыстық Полиция департаменті берген ақпаратқа сүйенсек, өңірде мектепішілік есепке қойылған оқушылардың саны 2023 жылы 395 баланы құраса, 2024 жылы 490 балаға артқан екен. Ал биыл есепте тұрған балалардың саны 587-ге жеткен.
Аудандар бойынша былтыр Байзақ ауданында кәмелетке толмағандар арасында 5 қылмыс жасалса, Жамбыл ауданында 7 оқушы полиция бөлімінің, 14 оқушы мептепішілік есепке алынған. Сол секілді Жуалы ауданында колледж студенттері арасында 3 қылмыс, ал Қордайда 2 қылмыстық оқиға тіркелген. Жоғарыда аталған аудандар жасөспірімдер арасындағы қылмыс пен есепке алынған оқушылар саны бойынша көш бастап тұр. Бұл – әрине, санаға салмақ салатын статистика.
Салаға жауапты министрлік бекіткен қаулыға сәйкес, мектеп психологтеріне орта есеппен 300 баладан болуы тиіс екен. Ал облыстық Білім басқармасы басшының орынбасары Ләззат Қызылқұлованың айтуынша, өңірде бұл стандарттың межесі 3-4 есеге артқан. Яғни, аймақта бір мектеп психологіне 1 000-2 000 оқушыдан келуде. Осылайша, жүктеменің көптігінен және артылған жауапкершіліктің ауырлығынан мамандар бүгінде білім ошақтарына тұрақтамауда. Сондықтан білім саласының мамандары мәселеге басқа қырынан қарау керек екенін айтады.
– Облыста психолог мамандар тапшылығы бар екені жасырын емес. Оның бірінші себебі – мектеп жасындағы балалар арасындағы қылмыс үшін оқиғаның қайда болғанына қарамастан, дәл осы мамандық иесінің жауапқа тартылуы болып отыр. Бүгінде жүргізілген зерделеу нәтижелеріне назар аударсақ, кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың 80 пайызы мектептен тыс уақытта орын алған. Демек, бұл тұрғыда бірінші кезекте ата-ана жауапкершілігін күшейту керек, – дейді Ләззат Әбілдақызы.
Кез келген маманның жұмыс орнында нәтижелі жұмыс істеуі үшін бірінші кезекте жайлы орта мен жалақы мәселесі реттелуі керектігі айтпаса да түсінікті. Психолог мамандардың білім ошақтарында тұрақтамауының бір ұшы да осыған тіреліп отыр. Мәселен, бүгінде мектептегі психологтердің жалақысы мұғалімдерден, ал оларды қадағалайтын облыстық Психологиялық орталық мамандарының айлығы мектеп психологтерінен де төмен деңгейде.
– Өңірде соңғы уақыттарда болған қылмыстық жағдайларға байланысты бүгінде орталық тарапынан мектеп психологтеріне аутодеструктивті (зиян келтіруге бағытталған) мінез-құлықтың алдын алу бағытына басымдық беру жүктеліп отыр. Алайда педагог-психологтерге қажетті жағдайдың жасалмауынан маман тапшылығы туындауда. Зерделеу жұмыстарының нәтижесінде мектептегі психолог мамандардың 90 пайызы өз қызметінен бөлек жұмыстарды да атқаратындығы анықталып отыр. Бұл межеленген міндеттің өз деңгейінде орындалмауына әсерін тигізетіні анық. Жалпы, тек мектептегі психологтердің ғана емес, өзге саладағы аталған мамандық иелерінің жай-күйі – осы. Өңірдегі педагог-психологтерге жетекшілік ететін облыстық Психологиялық орталық мамандарының жалақысы мектептегі әріптестерінен де төмен. Сондықтан орталықтағы 48 маманды 1,5 мөлшерлемедегі айлық жалақымен қамтамасыз етіп, әзер ұстап отырмыз, – дейді орталық директоры Ришат Райф.
Сондай-ақ Ришат Еркінұлы биылдан бастап аталған мамандықтың магистранттарына төлемақыны алып тастау да өз деңгейінде болашақ маман иелерін дайындауға кері әсер етпей қоймайтындығын айтады.
Ал Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің облыс бойынша өкілі Еркін Қуанышев болса, маман тапшылығын өңірдегі жоғары оқу орындарымен өзара байланыс орнату арқылы жолға қоюға болатындығын алға тартады.
– Тергеу изоляторларында болғанымызда кәмелет жасына толмағандардың басым көпшілігі іс-әрекеттері үшін қылмыстық жауапкершілік қарастырылатынын білмеген. Демек, бұл ретте түсіндіру жұмыстары өз деңгейінде жүргізілмеген. Ал маман тапшылығына келетін болсақ, бұл мәселені өңірдегі білім бағдарламасы бар қос бірдей жоғары оқу орнымен бірлесе шешу керек деп ойлаймын. Жылына кемінде бұл білім ордаларын 50-ге жуық студент тәмамдап шығады, – дейді Еркін Қуанышев.
Байқап тұрсақ, психолог мамандардың тапшылығы мен мамандардың салада тұрақтамауы бірнеше факторға келіп тірелуде. Ал психолог мамандардың өздері шын мәнінде жалақыларының аз екенін айтады. Сондай-ақ бір психолог маманға 1 000-2 000 баламен жұмыс істеу – қиынның қиыны. Бұдан бөлек, мектеп директорлары оқу орнының беделі үшін жасөспірімдер арасындағы көптеген заңбұзушылықтарды жасыратын көрінеді. Ал бұл әрекеттері әшкере болып жатса, онда оған мектеп психологтері кінәлі болып шығуда. Осылайша, «бастан құлақ садаға» деген мектеп басшылары сала мамандарын қолдан сүріндіруде.
Әрине, мұндай жағдайда жұмыс істеу мүмкін емес екені айтпаса да түсінікті. Алайда психолог мамандар бұл мәселені көтерейін десе, жұмыстан айырылып қаламын деп те қорқады. Сондықтан білім саласында қызметте жүрген психологтер жұмған аузын ашпай, «шыда жаным, шыдамен» күнелтуде.
Ел ертеңі саналған балаларымыздың келешегін ойласақ, бұл мәселеге бейжай қарауға болмайды. Психолог мамандардың жағдайын жақсартып, өз алдына мәртебе берген де жөн секілді. Сол кезде оларды мектеп басшылығы да басына алмайды, жөнсіз ешкім кінә да артпайды. Ал одан ұтпасақ, ұтылмасымыз анық.
Саятхан САТЫЛҒАН,
Жамбыл облысы