Соған сәйкес, 1992 жылдың 7 мамырында Мемлекет басшысының «Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін құру туралы» Жарлығымен дербес әскеріміз құрылды. Ал 1998 жылдан бастап осынау күн «Отан қорғаушылар күні» боп аталып, әскерилердің кәсіби мерекесі ретінде айқындалды. Кейіннен бұл мейрам Тәуелсіздік жылнамасындағы айтулы күн ретінде дәрежесі жоғарылап, мемлекеттік мереке деңгейіне көтерілген еді. Биыл да Қазақстанда «Отан қорғаушылар күні» айрықша аталып өтпек. Өйткені ол «Ұлы Жеңіске – 80 жыл» мерейтойымен тұспа-тұс келіп отыр. Осы ретте ел қорғаны – айбынды армиямыздың былтырғы жылғы негізгі деген жетістіктеріне тоқтала кеткенді жөн көрдік.
Халықаралық қауымдастық алдында еңсеміз биік
Қарулы Күштер үшін өткен жыл халықаралық оқиғаларға толы болды. 2024 жылы 850-ден астам іс-шара, оның ішінде 30-дан астам халықаралық оқу-жаттығу мен жарыс өткізілді. Қазақстандық әскери контингент оларға бақылаушылар ретінде де, қатысушылар ретінде де қатысты. Бұл қорғаныс пен қауіпсіздіктің түрлі саласында шетелдік әріптестермен өзара іс-қимылды тереңдетуге мүмкіндік берді. Соның нәтижесінде 15 маңызды халықаралық шарт жасалды.
Мәселен, Қазақстанға бірқатар елдің, соның ішінде Армения, Қытай, Тәжікстан, Словакия, Сербия және Түркияның Қорғаныс министрлері келді. Сонымен қатар қорғаныс ведомствосының басшысы Әзербайжан, Беларусь, Қытай, Ресей, Түркия және Сербия сияқты бірнеше шет мемлекетке барды. Сапар қорытындысы бойынша әскери ұйымның даму бағыты, оның ішінде әскери білім беру, әскери және әскери-техникалық ынтымақтастық саласында бірқатар әскери уағдаластыққа қол жеткізіліп, қорғаныс саласында екіжақты келісімдерге қол қойылды.
2024 жылы Қазақстан екі өңірлік халықаралық ұйымға – Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымына және Шанхай ынтымақтастық ұйымына төрағалық етті. Бұл біздің елімізге халықаралық аренада қауіпсіздік пен қорғаныс саласындағы ынтымақтастықты нығайтуға бірегей мүмкіндік берді. Айталық, сәуір айында Астанада Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттер Қорғаныс министрлерінің кеңесі өтіп, оның шеңберінде бірлескен қорғаныс, өңірдегі қауіпсіздік қатерлерінің алдын алу, терроризм мен экстремизмге қарсы күрес, киберқауіпсіздік мәселелері және ШЫҰ елдері қарулы күштері арасындағы әскери үйлестіру мен өзара іс-қимылды нығайту мәселелері талқыланды.
Ал мамыр айында Алматыда ҰҚШҰ-ға мүше мемлекеттер Қорғаныс министрлері кеңесінің отырысы өтті. Кездесудің негізгі тақырыптары ұйымға мүше елдер үшін туындауы мүмкін қауіптерді, оның ішінде көршілес аймақтардағы терроризм, экстремизм және тұрақсыздықты талқылауды қамтыды. Отырыс қорытындысы бойынша әскери өзара іс-қимылды жақсартуға, ҰҚШҰ инфрақұрылымын дамытуға және қауіпсіздік қатерлеріне жедел ден қою тетігін құруға бағытталған бірқатар құжатқа қол қойылды.
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Қорғаныс министрлігінде қазақстандық әскери қызметшілердің БҰҰ бітімгерлік операцияларына қатысу географиясын кеңейту бойынша жұмыстар жүргізілуде. Осы ретте ерекше атап өтер оқиға: қазақстандық бітімгерлер 2024 жылдан бастап БҰҰ-ның алты бірдей миссиясына қатысуда. Оның ішінде Ливанда үш штаб офицері, Таяу Шығыста екі әскери бақылаушы, Батыс Сахарада алты әскери бақылаушы, Орталық Африка Республикасында екі штаб офицері және Конго Демократиялық Республикасында екі әскери бақылаушы миссияға қатысуда.
Былтыр наурыз айында Қазақстанның тұңғыш дербес ұлттық бітімгерлік контингенті «БҰҰ-ның Голан жоталарындағы бөлінуді бақылау жөніндегі күштері» миссиясының резерв ротасы ретінде орналастырылды. Бұл әскери қызметшілер БҰҰ-ның өз бетінше өрістету мандатын алған алғашқы қазақстандық миссия. Голан жоталарында 139 әскери қызметші мен 4 штабтық офицерден тұратын әскери контингент қызмет атқарады. Жыл бойы олар Бітімгерлік операциялар орталығының базасында дайындықтан өтті. Тілді үйренуге, халықаралық гуманитарлық құқықты игеруге және Ұлттық бөлімшелерді тегістеуге ерекше көңіл бөлінді. Әскери қызметшілер терроризмге қарсы дайындық және экстремизмге қарсы әрекет ету курстарынан өтті. Бұл қазіргі заманғы бітімгерлік миссиялар үшін өте маңызды.
Қазақстан Қарулы Күштері халықаралық оқу-жаттығуларға да белсенді қатысты. Қазақстан аумағында 10 екіжақты және көпұлтты оқу-жаттығу өткізілді. Олардың арасында Орталық Азия елдерінің қатысуымен «Бірлестік», Каспий теңізінде Ресей Федерациясымен бірлескен әскери-теңіз оқу-жаттығуы және арнайы мақсаттағы күштердің «Шексіз бауырластық» бірлескен оқу-жаттығуы бар. Сонымен қатар қазақстандық әскери қызметшілер Ұлыбритания, Үндістан, Қытай және АҚШ сияқты елдерді қоса алғанда, шетелдерде өткен 21 халықаралық жаттығуға қатысты. Бұл оқу-жаттығулар бірлескен операциялар мен жауынгерлік дағдылардың деңгейін едәуір арттырды. Барлығы қазақстандық әскери қызметшілер былтыр 31 халықаралық оқу-жаттығуға қатысты.
Жаттығуда қиын, ұрыста оңай...
2024 жылы Қарулы Күштер арасында 75 мың жауынгерлік даярлық іс-шарасы өткізілді. Осылайша, даярлық жоспары 99,9%-ға орындалды. Бұл әскерлерді дайындаудың жоғары деңгейде екенін дәлелдейді. Соның ішінде 3 мыңнан астам жауынгерлік атыс, 35 мың практикалық атыс және 1 мың тактикалық оқу-жаттығу жүзеге асырылды. Ал десанттық-шабуылдау әскерлерінің әскери қызметшілері 15 мың рет парашютпен секірсе, әскери ұшқыштар авиациялық зақымдау құралдарын 300-ден аса жауынгерлік қолдану арқылы 10 мыңнан астам ұшу ауысымын орындады. Сөйтіп, Қазақстанның Әуе қорғанысы күштерінде ұшу құрамын дайындау жоғары қарқынға ие боп отыр. Мәселен, 300-ден аса экипаж командирін ұрыс қимылдарын жүргізуге әзірлігін, сондай-ақ алғаш рет өз бетінше ұшуға кіріскен 30-ға жуық ұшқыштың даярланғанын жыл жетістіктерінің қатарында атап өтуге болады. Сонымен қатар ұшақтар мен ұшқышсыз ұшақтардың жаңа түрлері де сәтті игерілді. Түріктің ANKA барлау-соққы беретін ҰҰА-ны пайдаланудың басталуы және ұшқыштарды жаңа L-410 UVP E-20 ұшағын пайдалануға оқыту ерекше маңызға ие.
Сондай-ақ былтыр әскери-теңіз күштерінің кемелері Каспий теңізіне 200-ден аса жорық жасады. Осы тұста кемедегі жауынгерлік жаттығулардың қарқындылығы 61%-ға артқанын атай кету керек. Теңізде операциялар жүргізуге, теңіз шекараларын қорғауға және қауіп-қатерлерге қарсы тұруға байланысты жауынгерлік тапсырмаларды пысықтауға ерекше назар аударылды. Қазақстан Әскери-теңіз күштерінің жауынгерлік дайындығын едәуір арттыруға ықпал еткен бұл оқу-жаттығулар – Каспий өңіріндегі ұлттық мүдделерді қорғаудың маңызды құрамдас бөлігі.
2024 жылғы жауынгерлік дайындықтағы негізгі күш-жігер командирлер мен басқару органдарын жауынгерлік, арнайы әскери іс-қимылдарды шебер ұйымдастыруға және бағынысты бөлімдер мен бөлімшелерді мақсатына сәйкес басқаруға сапалы дайындауға бағытталды.
Жылдың ең маңызды аспектісі ретінде іс-шаралардың едәуір бөлігін құраған түнгі оқу-жаттығуларды айтуға болады. Бұл Қазақстан Қарулы Күштерінің тәуліктің кез келген уақытында және кез келген жағдайда іс-қимылға дайындығын көрсетеді.
Бес қаруың сай ма, әскер?
Ел Президенті – Қарулы Күштердің Жоғарғы Бас қолбасшысының тапсырмасы аясында 2024 жылы Қазақстан армиясы 100-ден астам заманауи жауынгерлік машина, авиациялық және басқа да техникалар сатып алды. Олардың ішінде, 53 «Арлан» БКМ (Қазақстан), 45 бірлік COBRA II БКМ (Түркия), А-400М ауыр жүк әскери-көліктік ұшағы (Испания), «Шапшаң» көліктік-десанттық қайығы (Қазақстан) бар. Мәселен, қосымша қаржыландыру аясында былтыр желтоқсан айында Испаниядан ауыр қару-жарақ пен техниканы қоса алғанда, жүктердің үлкен партияларын тасымалдау үшін маңызды A-400M әскери көлік ұшағы келді. Сол сияқты Ақтауда «Шапшаң» жылдам көліктік-десанттық қайығы пайдалануға берілді. Диверсияға қарсы көлік теңізде және өзен сағаларында операциялар жүргізуге, жабдықталмаған жағалауға десант тасымалдауға және түсіруге, медициналық эвакуациялауға және апатқа ұшырағандарға көмек көрсетуге арналған. Онда 31 мың тонна жүкке және төрт экипаж мүшесіне арналған орын бар. Десант сыйымдылығы – 20 теңіз жаяу әскері, жүзу қашықтығы – 450 миль, жылдамдығы – 45 түйін.
Бұдан басқа, Қазақстан армиясының қаруындағы 85 бірлік әскери техникаға, оның ішінде, 8 армиялық авиация тікұшағы мен 5 радиолокациялық стансаға, күрделі жөндеу және жаңғырту жүргізілді. Модернизация сауытты қару-жараққа да, байланыс құралдарына да, радиолокацияға және басқа да қару-жарақ түрлеріне әсер етті, бұл қолданыстағы жүйелердің қызмет ету мерзімін ұзартуға ғана емес, сонымен қатар өзекті талаптарға сәйкес олардың функционалдығын жақсартуға мүмкіндік берді.
Жаңа жабдықтарды сатып алу ғана емес, қолда бар қару-жарақ үлгілерін жаңғырту, сондай-ақ шетелдік әріптестермен және халықаралық ұйымдармен тиімді өзара іс-қимыл маңызды бағыттар болып қала береді. Қазақстан армиясының арсеналында қазіргі заманғы әуе шабуылына қарсы қорғаныс құралдары: «Бук-М2Э», «Тор-М2К» зениттік зымыран кешендері, «Роса-РБ» «Платформа» радиолокациялық стансалары, сондай-ақ «Нұр» Отандық РЛС тұр. Бұл армияның белсенді жауынгерлік жағдайында операциялар жүргізу мүмкіндігін едәуір арттырды.
Ұшқышсыз ұшу аппараттары қанат жаюда
Мемлекет басшысының – Қарулы Күштердің Жоғарғы Бас Қолбасшысының тапсырмасы аясында Қазақстан армиясын жоғары дәлдікті және жоғары технологиялық қару-жарақпен, соның ішінде ұшқышсыз ұшу аппараттарымен жабдықтау – басым бағыттардың бірі. 2024 жылы Қазақстан армиясының құрамаларында және әскери бөлімдерінде ұшқышсыз авиациялық жүйелер бөлімшелері құрылды. Бүгінгі күні қару-жарақ құрамында барлаушы-соққыш ұшқышсыз ұшу аппараты Wing Loong және барлау ұшқышсыз ұшу аппараты Skylark бар. Түркияның қазіргі заманғы ұшқышсыз ұшу аппараты ANKA тәжірибелік әскери сынақтардан сәтті өтіп, қару-жараққа алынды.
Мамандар ұшқышсыз ұшу аппараттарын қолдану бойынша халықаралық тәжірибені белсенді түрде зерттеуде. Екіжақты әскери ынтымақтастық шеңберінде Қазақстанның Қорғаныс министрі генерал-полковник Руслан Жақсылықов Түркиядағы Saha EXPO-2024 халықаралық көрмесінде болып, Baykar Defence компаниясының бас директоры Халук Байрактармен келіссөздер өткізді. Тараптар еліміздің аумағында жедел деңгейдегі тактикалық ұшқышсыз авиациялық жүйелер мен барражды оқ-дәрілер өндірісін оқшаулау мәселесі бойынша Жол картасын әзірлеу туралы келісімге келді.
Кейінірек, Қазақстан әскери делегациясы Ыстанбұл мен Анкараға сапары кезінде әскери BAYKAR, HAVELSAN, ASELSAN және TRANSVARO компанияларының зауыттарында, өндірістік шеберханаларында, жобалау бюроларында болып, олардың өндіріп жатқан өнімдерімен толық танысты.
Сондай-ақ ұшқышсыз ұшу аппараттарына қарсы құралдар әзірленіп, зерттелуде. Алматы қаласындағы Радиоэлектроника және байланыс әскери-инженерлік институтының мамандары ұшқышсыз ұшу аппараттарына қарсы қару-жарақтың тәжірибелік партиясын жасап, оны қазір тәжірибелік пайдалану кезеңінен өткізіп жатыр. Бұл құрылғылар ұшқышсыз ұшу аппараттарына қарсы күресу үшін арналған, бұл елдің қорғанысы үшін өте маңызды, өйткені дрондарға қатысты қауіптер өсіп келеді.
Қазақстан сондай-ақ жабдықтар жеткізуді әртараптандыру аясында батыс компанияларымен де жұмыс істейді. Алдағы жоспарларда – кедергілер стансаларын және дрондарға қарсы қаруларды сатып алу, бұл әуе кеңістігін қорғау және дрондарға қарсы күрес мүмкіндіктерін кеңейтуге мүмкіндік береді.
Білікті кадр – мықты армия
Былтыр еліміздің әскери жоғары оқу орындарының оқу жоспарына өзгерістер енгізіліп, әскери мамандарды даярлау сапасын арттыру үшін Қорғаныс министрлігінің жоғары оқу орындарындағы оқу процесі Қарулы Күштердің жауынгерлік даярлық жоспарымен біріктірілді. Курсанттардың әскери тағылымдамадан өту уақыты ұзартылып, бұл олардың практикалық тәжірибе алуына оң әсер етті. Күрделі геосаяси жағдайды және қазіргі заманғы қарулы қақтығыстарды ескере отырып, әскери мамандарды даярлаудың оқу жоспарлары мен бағдарламалары қайта қаралды.
Ұлттық қорғаныс университетінде жұмылдыру дайындығы факультеті ашылып, онда жоғары білікті оқытушылар түрлі мемлекеттік органға мамандар дайындауда.
Оқу процесін оңтайландырудың тағы бір сәтті мысалы ретінде Радиоэлектроника және байланыс әскери-инженерлік институтын атауға болады. Мұнда оқу мерзімі 5 жылдан 4 жылға дейін қысқарып, ал оқу бағдарламасы өзгеріссіз қалды. Мұндай қадам оқытудың қарқындылығы мен тиімділігін арттыруға мүмкіндік берді.
Құрлық әскерлерінің әскери институтында бітіруші курсанттарға көшбасшылық қасиеттерді дамытуға, нұсқаушы-әдістемелік дағдыларды жетілдіруге, болашақ офицерлердің кәсіби шеберлігі мен физикалық деңгейін арттыруға бағытталған «Сардар» курсы енгізілді. Бұл курстың нәтижелері курсанттардың Қарулы күштер бөлімшелеріне офицерлік лауазымдарға бөлінуіне әсер етеді.
Сондай-ақ жыл қорытындысы бойынша 500-ден астам әскери қызметші шетелдік әскери жоғары оқу орындары мен оқу орталықтарына оқуға жіберілді. Мәселен, Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымына мүше мемлекеттер үшін әскери кадрларды даярлау туралы келісім, сондай-ақ екіжақты халықаралық шарттар шеңберінде шет мемлекеттердің жоғары оқу орындары мен оқу орталықтарына 390 әскери қызметші оқуға кетті. Олардың 139-ы Ресей Федерациясының әскери оқу орындарында магистратурада, резидентурада, адъюнктурада және бакалавриатта оқыса, 37 әскери қызметші Түркия Республикасына оқуға жіберілді. 13-і АҚШ жоғары оқу орындарында, қалғандары Беларусь, Өзбекстан, Үндістан, Италия, Қытай және Кореяда бакалавриат және магистратура бағдарламалары бойынша оқиды.
Екіжақты ынтымақтастық аясында Қазақстан армиясының 190 әскери қызметшісі АҚШ, Түркия, Италия, Польша, Өзбекстан, Әзербайжан, Қытай, Корея, Пәкістан және Үндістанда курстық дайындықтан өтті.
Білім беру бағдарламасы аясында алғаш рет Қазақстан Ұлттық қорғаныс университетінің «Қарулы күштер Бас штабы академиясы» факультетінің магистратурасында Корея, Иран және Пәкістаннан төрт әскери қызметші оқудан өтті. Франция мен Үндістан қарулы күштерінің екі офицері оқуын жалғастыруда.
Сол сияқты былтыр 700-ден астам әскери қызметші мен азаматтық персонал отандық кәсіпорындарда біліктілікті арттыру курстарынан өтті. Ұлттық қорғаныс университетінде 550 әскери қызметші 14 бағыт бойынша біліктілікті арттыру курстарын бітірді.
Бұдан басқа, 150-ден астам әскери қызметші мен азаматтық персонал қызметкерлері «Арлан» жауынгерлік машиналарын зерделеу және оларға қызмет көрсету, діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу, өрттен қорғау, ұшу кезінде орнитологиялық қамтамасыз ету бойынша және қорғаныс өнеркәсібі кәсіпорындарында арнайы және жалпы әскери мақсаттағы ғимараттарды салу және пайдалану, ақпараттық және киберқауіпсіздік, радиациялық қауіпсіздік бойынша оқытудан және мемлекеттік органдар мен отандық ұйымдардың базасында бухгалтерлік курстардан өтті.
Нұрлан ҚОСАЙ