Жаңылыспасам, сол тұстағы Қазақстан халық депутаттарының органы «Халық кеңесі» газеті болар, Әбіш ағаның «Баспана туралы балладасы» жарық көрді. Студенттік шағынан өзіндік үнімен даралана білген ақынның бұл поэмасы әлеуметтік әділетсіздікті мәселе қылып көтерген дүние болды. Қоғамды дүр сілкінтті. Кешегі 86-дағы Желтоқсан ызғарынан кейін қаламды бұлай сілтеу, әй қайдам, екінің бірінің қолынан келе қоймас-ау. Онда мына шумақтарды қайыра бір еске алып көрейікші:
– Көшіп жүрмін...
Бабам да көшпенді еді,
Көк шалғында – ауылда өскен мені
Көңіл-дөнен ап келді астанаға,
Көп нәрсені бірақ ол ескермеді.
Ауып келген кешегі халық тойды,
Ауылдағы ел шаршады бағып қойды.
Көшпендінің ұрпағы Әбубәкір,
Көше-көше көшеде қалып қойды, – деп сол тұстағы қоғамның асқынған жарасын тіліп-тіліп түседі. Бұл – жүректегі тілсіз мұң. Заман шындығы еді. Кей-кейде екінші шумақтың бірінші тармағын біреулердің есіне жиі-жиі салып тұрғың келеді...
Газеттің сол нөмірі 17 жатақханада қолдан қолға өтіп, соңында қолды боп кеткен. Шіркін, қазір кітапханадағы газет тігіндісін қайта бір парақтап көрер ме еді? Әй, сонда есіңе көп нәрсе түсер-ау...
Әбубәкір Смайылов – жас күнінен аузы дуалы ақын-жазушылардың жақсы бағасын алған ақын. Талғамы биік Ақселеу Сейдімбектің өзі 1990 жылғы күнделігіне: «Жыр дариясы айдынынан Әбубәкір Смайылов керген ақ желкен мойын бұрғызады. Тәңірім желін оңынан тұғыза көргей! Тамырын тереңнен тартқан тегеурін ден қойғызады. Енді мына азапты өмірдің азабына кіжінуші ғана болып қалмай, ақ пен қараны айыра отырып, сол өмірге үкім айта алатын зерде биігіне көтерілсе ғой...», – деп түртіп қойыпты.
Фариза апай «Қазақ әдебиеті» газетінде жарияланған ақын өлеңдеріне жазған алғысөзінде: «...Мен Әбубәкірдің қыжылы мен қышқыл мұңы көп өлеңдері оқырманды елдік намыс пен жусанның иісіндей ұлттық болмыспен қоректендіреді деп ойлаймын және оның ақындық болашағына үмітпен қараймын», – деп баға беріпті.
Ірілердің үмітін ақтағысы келген ақын 1992 жылы үзеңгі қағысып, шылбыр үзіспей қатар келе жатқан өзінен бірер жас үлкен, тіс қаққан замандастарымен дүбірлі додаға бірге түскен. Үміт алдамапты. Аламанда топ жарып, «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының тұңғыш лауреаты атанды.
Кейіннен «Азия» газетінде істеп жүрді. «Азия» демекші, Маралтайдың өлеңдерін газеттің айқара бетіне басатын да осы – Әбіш аға. Ол жөнінде өзі: «Кабинетке бұрқырата өлең оқып, шашы – бұйра, мінезі – тарпаң талант келді. Ол – Маралтай болатын», – дейді. Талантты талант таниды десек те, бөлек дарын иесін дер кезінде бағалау – қиын іс. Әбекең – ол жағынан мәтіби.
Әбекеңмен аға мен іні боп, жақынырақ араласуым 1998 жылдың көктемінде басталды. Ол жайлы Әбіш ағаның өзі менің алғашқы өлең кітабыма жазған алғысөзінде: «Бірде «Қазақстан сарбазы» газетінің редакциясына бір бұйрабас бала келді. Мұның аты – Мұхарбек екен. Бұл да ақын, бірақ мінезі Маралтайдікіндей «буралықтан» ада көрінді», – деп еске алады.
Әбекең осы газетте жұмыс істейді екен. Жұмыс істейді деген аты болмаса, орнында отырмайды. Үнемі іссапарда. Бірде тәжік-ауған шекарасынан хабар таратса, енді бірде мұхиттың арғы жағынан сұлу мұрты жылт ете қалады. Сол жылдың күзінде Әбіш аға Қорғаныс министрлігінің баспасөз қызметіне жұмыс ауыстырып, ол кісінің орны – офицер лауазымына мен тағайындалдым.
Елімізде Әбубәкір Смайыловтың табаны тимеген полигон мен әскери бөлім жоқ болар. Қазақстан Қарулы күштерінің шежіресін жазуға қосқан үлесі өлшеусіз. Бірнеше жыл «Хабар-Әскер» әскери-патриоттық бағдарламасының авторы әрі жүргізушісі болды. Жоғарыда айтқан тәжік-ауған сапарынан туған өлеңдері бір төбе. Ол топтамасы кезінде әдеби басылымдарда жарияланды.
Әбекең кейінгі жылдары Қорғаныс министрлігінің орталық аппаратында түрлі әскери лауазымдар атқарды. Аға офицерден бастап, департамент бастығына дейін көтерілді. Сөйтіп, арада қаламды қаруға айырбастаған бірнеше жыл өтті. Әйтсе де, Әбекең әскерде босқа жүрмепті. Оқырман аз жазса да саз жазатын ақынның «Жүректегі ақынның жазбалары», «Соңғы солдат» атты өлең кітаптарымен қауышты.
Екеуіміз де жиырма жылдай уақытымызды бұйрықпен шідерлеп тастайтын әскери салаға арнадық. Жанында жүріп, ақын ағамның қамқорлығын көп көрдім, шапағаты тиді. Ақылын тыңдадым. Еркелесем де, шеңберден шыққан кезім жоқ. Бір кезде өзінің табаны тиген мұхиттың арғы жағына оқуға жіберді. Еуропаның бірнеше елінде өткен семинар-курстардың тізіміне де бізді қосты.
Әбіш аға саяқ жүрді (Әлі де солай сияқты). Көп ортада өзеуреп көзге де түсе бермеді. «Жыр жазғаным болмаса тиіп-қашып, Ұлылармен жүрмедім иықтасып» деп оны өзі де «мойындайды». Ал мына бір өлеңіндегі ақынның ішкі толқынысы қоғам тынысымен үйлесім тауып жатқандай.
Он сегіз миллион қазақ
Қазақстан – ортақ үй, ортақ Отан
Он сегіз миллион отырмыз алқа-қотан...
Қоныс тепті небір ұлт жеріме кеп,
Ешбіріне демедім еліңе кет.
Олар – төрде, ал өзім босағада
Менікі ме осынау мемлекет!?
Қарайтұғын қалған жоқ еліме бет,
Көз аларта көрмеші жеріме тек.
Мемлекеттік тілді ешкім менсінбейді,
Менікі ме осынау мемлекет!?
Ұйытқи соғып заманның желі кенет,
Ел басына күн туса мені демеп,
Тұрасың ба қасымда мекендесім:
«Менікі, – деп – осынау мемлекет!?»
Бәрі бекер беркініп Ту алмасаң,
Менімен бір қайғырып, қуанбасаң.
Мекендеген осы елді әрбір адам
«Мен – қазақпын!» дейтін күн
туар қашан!?
Әбекеңнің бір қасиеті – өлеңсүйер оқырманды шөліркетіп, сағындырып барып, баспасөзде сирек көрінетін ақын. Содан болар, халық оның өлеңдерін іздеп жүріп оқиды. Араға біраз үзіліс салып барып, өткен жылы ақынның «Құс жолында біреу жүр жоқ қараған атты» жыр жинағы мемлекеттік тапсырыспен жарық көрді. Азаматтық поэзия мен нәзік лириканы үйлестіре білген ақынның бұл жинағына соңғы жылдары жазылған өлеңдері енген.
Өлең тілі қарапайым әрі түсінікті, сондықтан оқырманға жақын. Оқырманды ойлантуға, сана-сезімді оятуға, ұлт болашағына жауапкершілікпен қарауға шақырады. Әбіш аға поэзиясының ерекшелігі – оның эстетикалық құндылығында ғана емес, манадан бері біз әңгімелеп отырған әлеуметтік мәнінде жатыр.
Ақынның поэзиядағы азаматтық үні арқылы әр қазақ ұлт алдындағы өз жауапкершілігін сезініп, қоғам дамуына үлес қосса деген ақжал арманыңды оятады. Лайым, солай болғай!
Кітапқа енген өлеңдердің бәрінің атын атап, түсін түстеу шарт емес десек те, «Тақ дегенің тайғанақ...», «Түсік», «Кетпенде кеткен кек», «Қаңғыған оқ», «Орден құмар отандасқа», «Қазақ жастарына» сынды өлеңдерінің тақырыбы делебеңді қоздырары даусыз. Олай болса, оқуға тұрарлық кітапқа сіздің де қолыңыз тезірек жетсін, қадірлі оқырман!
Бүгінде ақын Әбубәкір Смайылов – екі майданда қалам тартып жүрген қаламгер. Оның алғашқысы ақындығы екені айтпаса да түсінікті. Соңғы жылдары ол Джейн Остин, Эрих Ремарк, Джек Лондон сияқты әлем классиктерінің шығармаларын қазақ тіліне аударды. Қазір испан жазушысы Хавьер Мороның «Үміт сапары» романын тәржімалап жатыр. Өткен жылы осы аударма саласындағы еңбегі үшін халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығын иеленді.
Бір қызығы, Әбекең әлеуметтік желіден де оқшау жүреді. Ақын өлеңдерін Facebook-те тек курстас достары Арман Сқабылұлы мен Серік Аббас-Шахтың парақшасынан оқуға болады.
«Терең өзен үнсіз ағады» деген, Әбекеңнің әдебиетке айқайламай-ақ қызмет етіп келе жатқанына еш таңғалуға болмайды. Кеуде ұрып, көкірек керу оған жат. Әйтпесе, «Жүректегі ақынның жазбалары» кітабының алғашқы бетіне:
«Мен ақын емеспін. Абай айтпақшы, «өлеңге таласым» да жоқ. Бірақ әр адамның жүрегінде бір ақын өмір сүреді деген әдемі аңызға имандай сенемін.
Менің де жүрегімде бір ақын өмір сүруші еді, соның саңқылдаған дауысы көптен бері естілмей кетті, қайда жүр екен?..» деп жазар ма еді?
Әбекең – жаны жазуды жақсы көретін ақын. Олай болса, қаламгердің кемеліне келген шағында оқырманға ұсынар дүниесі аз болмас дейміз.
Мұхарбек ЖӘКЕЙҰЛЫ,
Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі