Соңғы жылдары облыста жүйелі басқару, ашықтық пен тиімді диалог принциптері орнығы әкімп, қоғамдық-саяси өмірде айтарлықтай ілгерілеу байқалуда. Бұл халықтың мәселесіне жедел ден қою, стратегиялық бастамаларды жүзеге асыруда үлкен рөл атқаруда. Облыс әкімдігі мен жергілікті атқарушы органдардың, сондай-ақ ауыл шаруашылығы саласындағы мамандардың бірлескен жұмысы ел Президенті қойған міндеттерге сай, Түркістанды тұрақты әрі дамыған өңірге айналдыру жолындағы нақты қадамдардың көрінісі саналады.
Түркістан облысында биылғы егіс науқаны бұрынғы жылдармен салыстырғанда ауқымды түрде жүргізілуде. Облыс әкімінің орынбасары Нұрбол Тұрашбековтің мәліметінше, 2025 жылы ауыл шаруашылығы дақылдары 890 мың гектарға орналастырылған. Бұл былтырғы жылмен салыстырғанда 17 мың гектарға артық. Мұндай өсім, ең алдымен, өңірдегі егістікті әртараптандырудың нәтижесі екені атап өтілді.
Атап айтқанда, мақта алқабы 35 мың гектарға, дәнді дақылдар 11 мың гектарға, майлы дақылдар 2,4 мың гектарға ұлғайған. Ал керісінше, бақша өнімдері мен мал азықтық дақылдарының көлемі тиісінше 9 және 10 мың гектарға қысқартылған. Егістік жерлердің ішінде 552 мың гектары суармалы алқаптар.
Вегетациялық маусым дәстүрлі деңгейде басталғанымен, табиғи климат жағдайларына байланысты облыста ағын су тапшылығы туындау қаупі жоғары. Облыстың жылдық су қажеттілігі
4,8 млрд текше метр болса, нақты жеткізілім көлемі оның 70 пайызына, яғни 3,4 млрд м³-ке жуық деңгейде болуы мүмкін. Бұл өз кезегінде бірқатар қиындықтарға алып келуі ықтимал.
Ағын судың негізгі көздері ретінде Сырдария, Арыс, Келес өзендері мен Қаратау бөктеріндегі су арналары саналады. Биылғы жылы ауа райының аса құрғақ, жауын-шашынсыз өтуі – бұл су көздерінің толыққанды жұмыс істеуіне әсер етіп отыр.
Су тапшылығына жол бермеу мақсатында облыс әкімдігі тарапынан нақты қадамдар жасалуда. Ағын су шаруаларға кезекпен, келісілген кесте бойынша берілуде. Әр аудан мен ауыл округтеріндегі шаруашылықтардың ұсыныс-пікірлері ескеріле отырып, су реттеу жұмыстары ұйымдастырылған.
Ағын суды тиімді басқару және шығынды азайту бағытында су қоймаларын салу жобалары қолға алынуда. Қазірдің өзінде «Бәйдібек ата» және «Боралдай» су қоймаларының құрылысы бойынша жұмыстар жүріп жатыр. Олардың қатарындағы «Бәйдібек ата» су қоймасының жалпы сыйымдылығы – 68 млн м³. Құрылысқа республикалық, облыстық және Ұлттық қор есебінен 7,3 млрд теңге бөлініп, биылғы жылы қосымша 3 млрд теңге қарастырылған. Жобаның толық аяқталуы 2026 жылға дейін жоспарланып отыр.
Ал сыйымдылығы 45 млн м³ болатын «Боралдай» су қоймасына қатысты жоба-сметалық құжаттамалар дайындалып, 2025 жылдың соңына қарай мемлекеттік сараптама қорытындысы алынбақ. Бұл жоба Ислам даму банкінің қаржыландыруымен жүзеге аспақ. Жоба іске асқанда, облыстың негізгі су қоймасы саналатын «Бөгенге» қосымша 113 млн м³ ағын су тарту мүмкіндігі туындайды.
«Басты талап су үнемдеу», – дейді Нұрбол Әбсаттарұлы баспасөз өкілдерімен кездесу барысында. Климаттың жылынуы мен су ресурстарының азаюына байланысты су үнемдеу технологияларын енгізу – уақыт талабы. Түркістан облысында 2025 жылы су үнемдеу технологиялары 59 мың гектарға енгізіледі деп жоспарланған. Бүгінде бұл көрсеткіштің 46 мың гектары нақты жүзеге асқан: 7 мың гектарға тамшылатып суару, 7 мың гектарға жаңбырлатып суару және 32 мың гектарға қытайлық «Лихуа» жүйесі ендірілген.
Сонымен қатар суару инфрақұрылымын жаңғырту мақсатында бірқатар халықаралық жоба атқарылуда. Ислам даму банкі мен басқа да қаржы ұйымдарының көмегімен су арналары жөнделіп, тиімділігі арттырылуда.
«Облыстағы 25 су қоймасы, 1 су реттегіш және 269 канал (жалпы ұзындығы 4265 шақырым) күрделі жөндеуден өтеді. Бұл өз кезегінде су инфрақұрылымдарының тозу деңгейін 76 пайыздан 50 пайызға дейін төмендетуге мүмкіндік береді. Жөнделген жүйелер арқылы 400 мың гектарға дейінгі суармалы жерлерге су жеткізу мүмкіндігі жақсарып, нәтижесінде жыл сайын 200 млрд теңгенің ауыл шаруашылығы өнімі өндірілмек» , – деп атап өтті облыс әкімінің орынбасары.
Облыстың жылдық су пайдалану лимитінің 63 пайызы көрші елдердің – Өзбекстан мен Қырғызстанның аумағындағы су көздерінен келеді. Сол себепті трансшекаралық өзендердің суын тиімді әрі әділетті бөлу – маңызды стратегиялық мәселе. Қазір «Достық» каналы арқылы Жетісай мен Мақтаарал аудандарына 28,6 м³/сек су келуде. Бұл өткен жылғы көлеммен салыстырғанда 10 м³/сек-ке кем. Сондай-ақ «Зах», «Ханым», «Үлкен Келес» арналары арқылы Сарыағаш, Келес, Қазығұрт аудандары 48,6 м³/сек су алуда. Бұл да былтырғы жылғы кезеңмен салыстырғанда азайған.
Брифингте «Шардара» су қоймасының алаңдатарлық жағдайдада екені айтылды. Қазір қоймада 2,3 млрд м³ су бар – бұл былтырғы көрсеткіштен 45 пайызға аз. Су келуі де баяулаған: 2024 жылы 137 м³/сек болған болса, биыл 124 м³/сек. Осыған орай, Қазақстан мен Өзбекстан арасында жасалған келісімдерге сәйкес, Сырдария арқылы орташа есеппен 150 м³/сек су босату мәселесі шешімін тапқан.
Су тапшылығы мәселесі тек Түркістан өңірінің ғана емес, бүкіл елдің, тіпті жаһандық деңгейдегі проблемаға айналуда. Облыс басшылығы бұл күрделі мәселені шешу үшін нақты жобалар мен жүйелі жұмыстарды қолға алған. Алдағы жылдары су үнемдеу технологиялары мен жаңа су қоймалары ауыл шаруашылығының тұрақты дамуының негізіне айналмақ.
Назгүл НАЗАРБЕК, Түркістан облысы