Енді вейп бұрынғыдай дүкен сөрелерінде тұрмаса да, мессенджерлер арқылы саудаға түсетін болған. Заңсыз топтар вейпті сатып алушыларға жеткізу үшін курьер қызметін қолданады. Таяуда ғана Алматыда осындай тәсілмен Telegram арқылы вейп саудалаған топ әшкереленді. Бұл көлеңкелі нарыққа қатысты шаһардағы алғашқы жағдай емес.
Былтыр маусым айында елімізде вейптер мен темекі өнімдерін сатуға және жарнамалауға тыйым салатын заң ресми түрде күшіне енген еді. Ал биыл қабылданған заңға түзетулер енгізіліп, ереже қатаңдатылды. Бұл дегеніміз, енді вейпті сақтап, тасымалдайтындар да жауапқа тартылады.
Зерттеулерге сүйенсек, биыл әлемде электронды сигареттер мен вейптер нарығы 45,03 миллиард АҚШ долларына бағаланған. Ал 2024 жылы жаһандық нарық көлемі 36,41 миллиард АҚШ доллардан асса, орташа жылдық өсім қарқыны 29,6 %-дан жоғары болған. Сарапшылар 2037 жылға қарай табыс 1,06 триллион АҚШ долларынан асады деп болжаған. Көрсеткіштің бұлай қарқын алуына вейпті «қауіпсіз нұсқа» деп қабылдайтын жас буын мен осы сектордағы танымалдықтың артуы ықпал ететін көрінеді.
Расында қазір кейбірінің санасында «вейп темекіге қарағанда қауіпсіз» деген пікір орнығып алған. Алайда медицина саласының өкілдері бұл пікірмен келіспейді. Пульмонолог дәрігер Аурини Серікова сұйықтықтың құрамында ішкі ағзаның жұмысына кері әсер ететін қауіпті заттар бар екенін айтады.
– Вейптің кәдімгі темекіден қауіпсіз екенін дәлелдейтін ғылыми негіз жоқ. Себебі қазір вейптің қауіпсіздігі туралы ірі әрі тәуелсіз ғылыми зерттеулер жүргізілмеген. Вейп сұйықтығының құрамына никотин, пропиленгликоль, глицерин және хош иістендіргіштер кіреді. Кәдімгі темекі сияқты вейп те никотинге тәуелділік тудырады. Вейпті қауіпсіз деп қызық үшін тұтынған жастар мен жасөспірімдерде күшті никотиндік тәуелділік дамуы мүмкін. Вейпинг жастардың репродуктивтік функциясына кері әсер етіп, бедеулік қаупін арттырады, – деді пульмонолог.
Жақында Алматы қаласы бойынша Қаржы мониторингі агенттігі тыйым салынған электрондық тұтыну жүйелерінің (вейп), дәмқосқыштар мен арнайы сұйықтықтардың заңсыз айналымына қарсы ірі операция жүргізген еді. Тексеру нәтижесінде, Telegram-ға ESCOBAR ОРТОМ атауымен тіркеліп, желіде заңсыз саудамен айналысқан топтың жолы кесілді. Өкініштісі сол, тәркіленген өнімдер көбіне кәмелет жасына толмаған балалар арасында кеңінен таралған. Сондай-ақ тінту кезінде 150 мыңнан астам вейп тәркіленіпті.
– Жастардың тыныс алу жүйесі бүкіл ағзаның қалыпты жұмысын қамтамасыз етеді. Барлық ағза мен тіндерге оттегіні жеткізеді, гомеостазды сақтайды. Бронхтар мен өкпеге әртүрлі себеппен, соның ішінде темекі шегу мен вейп қолданудан зақым келген жағдайда өкпенің желдетілуі мен газ алмасу процесі бұзылады. Бұл ентігу, тез шаршау, физикалық белсенділікке нашар төзімділік сияқты белгілерге әкеледі. Жас ұлғайған сайын қарт адамдарда өкпенің серпімділігі төмендейді, тыныс алу бұлшықеттері әлсірейді, кеуде қуысы мен диафрагманың қозғалысы азаяды. Қарттар вирустық инфекция мен пневмонияға көбірек бейім келеді, – деді А.Серікова.
Ресейлік ғалымдар вейпке сынақ жүргізудің нәтижесінде, оның құрамында 62% – пропиленгликоль, 35% – глицерин, 3,6% – никотин және 4% – хош иістендіргіш бар екендігіне көз жеткізген. Пульмонолог-дәрігер осыған байланысты әлемде EVALI сынды өкпе аурулары тіркелетінін атап өтті. Дәрігердің сөзінше, қазір бұл ауру түрлерін емдеу тәсілі жоқ. Мұндай науқастарға өкпе трансплантациясы ұсынылады. Өкінішке қарай, EVALI ауруы көп жағдайда өліммен аяқталған.
– Кейбір науқастар вейп қолданғаннан кейін алғаш рет пайда болған жөтел, ентігу, қақырық, кеуде тұсының ауруы сияқты белгілермен келеді. Сондай-ақ бронхиалды астманың өршуі байқалатын науқастар да бар. Өз тәжірибемде вейптен ауыр зардап шеккен жағдайлар болмады. Алайда әлемде вейпке байланысты өкпенің ауыр зақымдануы – EVALI (E-cigarette and Vaping use-Associated Lung Injury – электронды темекі мен вейп қолданумен байланысты өкпе зақымдануы) тіркелген. Бұл – вейп құрамындағы майлы заттарды ингаляциялау нәтижесінде дамитын өкпенің жедел зақымдануы. Ол өкпеде қабыну реакциясын туындатып, тыныс жетіспеушілігінің тез өршуіне, ақырында қайтымсыз салдарға алып келеді. Дәрі-дәрмекпен емдеуден бөлек, біз вейптен толық бас тартуды ұсынамыз, – деді пульмонолог дәрігер А.Серікова.
Электронды темекі өнімдері қолдану кезінде жарылып немесе тұтанып кетуі ықтимал. Вейптің залалы ғылыми тұрғыда толық зерттелмегеніне қарамастан, әлемдегі бірқатар медициналық ұйым хош иістендіргіштерді қолданбауға кеңес береді.
– Вейпинг өкпе сурфактантына зақым келтіреді, иммундық қорғанысты төмендетеді және қабыну, фиброз, мутагендік өзгерістер тудыруы мүмкін. Вейптің темекіге қарағанда қауіпсіз екенін сенімді ғылыми деректер растамайды. Вейпингке қарсы арнайы дәрі-дәрмектер жоқ, бірақ темекіге қарсы қолданылатын никотинді пластырьлар, шайнайтын сағыздар, спрейлер/ингаляторлар дәрігердің тағайындауымен пайдаланылуы мүмкін, – деді аллерголог, пульмонолог Индира Зурдунова.
Қаржы мониторинг агенттігінің дерегінше, елімізде жыл басынан бері вейптердің заңсыз айналымына қатысты 32 дерек тіркеліп, 440 мыңнан астам бұйым жойылған. Тәркіленген заттардың құны 1,8 млрд теңгеден асқан.
Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ,
Алматы қаласы