Депутаттарға аудит нәтижелерін таныстырған Жоғары аудиторлық палата төрағасы Әлихан Смайылов Мемлекет басшысы бизнесті дамыту үшін қолайлы жағдай жасауға ерекше мән беретінін атап өтті. Ол өңірлерді мамандандырудың және бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды атаулы қолдаудың маңыздылығына тоқталды. Аудиттің мақсаты – мемлекеттік қолдаудың бизнестің іскерлік белсенділігіне қаншалықты серпін беретінін анықтау екенін айтты.
Жоғары аудиторлық палатаның төрағасы атап өткендей, ұзақ уақыттан бері бұл саладағы саясатты қалыптастыруға жауапты мемлекеттік органның бекітілмеуі жүйелі кемшілік болып отыр. Ұлттық экономика министрлігіне бұл міндет 2023 жылдың сәуірінде ғана жүктелген, алайда әлі де болса жүйе тәртіпке келтірілген жоқ, қабылданған шаралар жеткіліксіз болып отыр.
– Бүгінгі таңда түрлі шаралар, тетіктер, операторлар көп, қарапайым кәсіпкерге оның бәрін түсіну қиын. Тиісті деңгейде цифрландырудың жүргізілмеуі жағдайды ушықтыра түседі. Өтініш беруден бастап, шаралардың әсерін бағалауға дейінгі аралықтағы қолдаудың барлық түрін қамтитын бірыңғай ақпараттық платформа әлі іске қосылған жоқ, – деді Ә.Смайылов.
Оның айтуынша, мемлекеттік қолдау жүйесіндегі бірізділіктің жоқтығы салдарынан көптеген оператор пайда болған. Мәселен, қарыздарды субсидиялау, экспортты қаржыландыру, консультация беру, шығындардың бір бөлігін өтеу операторлары және басқа да қызметтерді ұсынатындар бар. Операторлардың қызметіне жұмсалатын шығыстарды есептеу бір ізге түсірілмеген, іс жүзіндегі еңбек шығындары есепке алынбайды. Операторлар көрсеткен қызметтердің сапасына бағалау жүргізілмейді. Бұл ретте ведомствоаралық үйлестіру жеткіліксіз болғандықтан, операторлар өз ережелерін орнатқан.
Аудит нәтижесінде Жоғары аудиторлық палата 133 млрд теңге бюджет қаражатының тиімсіз жоспарланғанын және пайдаланылғанын, 132 млрд теңгенің қаржылық есебі бұрмаланғанын, жалпы сомасы 13 млрд теңгеге тең қаржылық бұзушылықтар болғанын анықтады. Әкімшілік жауапкершілік бойынша 105 материал жолданып, 14 материал құқық қорғау органдарына жіберілгені белгілі болды.
Өз кезегінде Мәжілістің Экономикалық реформа және өңірлік даму комитетінің төрағасы Нұртай Сабильянов кәсіпкерлерді мемлекеттік қолдау жүйесін жетілдіру бойынша ұсыныстарын жеткізді.
– Үкімет экономиканы дамыту үшін жеңілдетілген несие беру жүйесін қалыптастыруы керек. Атап айтқанда, кәсіпкерлік субъектілеріне жылдық 8-10 пайыз мөлшерлемемен несие беру тетігін енгізу қажет. Қайтарымсыз субсидия беру тәжірибесін тоқтатқан жөн. Соңғы 3,5 жылда бизнес субъектілерін қолдау мақсатымен бюджеттен банктердің сыйақы мөлшерлемесін субсидиялауға 686 млрд теңге жұмсалған, – деді депутат.
Ол сондай-ақ егер мемлекеттік қолдау алған кәсіпкерлік субъектілер өз қызметін тоқтатқан жағдайда кәсіпорын, оның құрылтайшылары мен акционерлері көрсетілген мемлекеттік қолдауды толық көлемде мемлекетке қайтаруды міндеттеу қажеттігін баса айтты. Сонымен қатар депутат мемлекеттік қолдау көрсетілген кәсіпорындар шикізатты, тауар мен қызметті тек отандық өндірушілер тізіліміне енгізілген кәсіпкерлерден ғана алуы керек деген пікір білдірді.
Нұртай Сабильянов жақында депутаттар мемлекеттік қолдау шаралары бойынша бірыңғай цифрлық платформаны іске қосу бойынша түзетулер енгізіп, қабылдағанын еске салды. Бұл оларды жүйелеуді және ашықтықты қамтамасыз етеді. Осыған байланысты комитет төрағасы Үкіметке тиімділік көрсеткіштерін әзірлеуді, мемлекеттік органдар мен даму институттарының барлық ақпараттық жүйесін біріктіріп, платформаны іске қосуды ұсынды. Сондай-ақ қолдау шараларын ұсыну мерзімдерін анықтап, бір кәсіпорынға екі рет қолдау көрсетуді тоқтату қажеттігін айтты.
Депутаттар қолдау шараларының бірыңғай тізілімін қайта қарау және құру, олардың қолжетімділігі мен тиімділігін бағалау мәселелерін талқылады. Ресурстарды жоғары қосылған құны мен экспорттық әлеуеті бар салаларға бағыттауға, әлеуметтік жағынан осал топтардан шыққан кәсіпкерлерді қолдауға, өнімді өңдеу деңгейіне байланысты бизнесті ынталандыруға ерекше назар аударылды. Мәжіліс депутаттары шараларға «бір терезе» қағидаты арқылы ашық қолжетімділікті қамтамасыз ету, тиімсіз кәсіпорындарды қолдауды тоқтату қажеттігін атап өтті.
Қазақстан Халық партиясы, «Ауыл», Respublica, «Ақ жол» және «АМАNАТ» партиялары фракцияларының жетекшілері де өз пікірлерін білдірді. Депутаттардың барлық ұсынысы мен сұрақтары қорытынды ұсынымдарда жинақталып, Үкіметке жолданады.
Талқылаудан кейін Мәжіліс Төрағасы Ерлан Қошанов елде кәсіпкерлікті қолдаудың ауқымды шаралары ұзақ жылдан бері жүзеге асырылып келе жатқанын, осы бағытта Мемлекет басшысы нақты тапсырмалар бергенін атап өтті. Спикер барлық қолдау шараларына кешенді ревизия жүргізіп, бірыңғай, орталықтандырылған саясатты әзірлеу, институционалдық жауапкершілікті арттыру және заңнаманы кәсіпкерлердің сұранысына бейімдеу қажет екенін айтты.
– Мемлекет басшысы біздің алдымызға нақты міндет қойды. Ол – жеке кәсіпкерлікті қолдауды экономикалық өсімнің драйверіне айналдыру. Осы ретте мемлекеттік қолдау жұмыс орындарын құрып, кәсіпкерлерге жаңа мүмкіндіктер ашып, отандық өндірісті нығайтуға ықпал етуі керек. Бүгінгі Жоғары аудиторлық палатаның ұсынымдары мен депутаттар айтқан барлық ұсынысты Үкімет назарға алуға тиіс. Біз осы мәселеге әлі де қайтып ораламыз. Бұл депутаттардың тұрақты бақылауында болады, – деді Е.Қошанов.
Жалпы отырыс барысында Мәжіліс депутаттарының бастамасымен әзірленген креативті индустрияларды қолдау және дамыту мәселелері туралы заң екінші оқылымда қабылданды. Жұмыс тобының жетекшісі Нұргүл Таудың айтуынша, түзетулер шығармашылық қызметті жүзеге асыру рәсімдерін одан әрі реттеуге бағытталған.
– «Креативті индустрия қызметкері» және «креативті индустрия субъектілерінің тізілімі» ұғымдары енгізіледі. Мәдениет және ақпарат министрлігінің креативті индустриялар саласындағы жобаларға жеке инвестицияларды тарту мониторингін жүргізу құзыреті белгіленді. Әкімдіктерге креативті индустриялар саласындағы кәсіпкерлікті дамыту арқылы оның әлеуетін көтеруге және талантты азаматтарды қолдауға жағдай жасау құзыреті беріледі. Шығармашылық пен кәсіби даму еркіндігі үшін креативті индустрия қызметкерлерінің құқын қорғау туралы нормалар қарастырылған, – деді Мәжіліс депутаты.
Екінші оқылымға дайындық барысында депутаттар уәкілетті органның мемлекеттік қолдауға өтініш беретін креативті индустрия саласы субъектілерінің бірыңғай тізілімін құру және жүргізу, сондай-ақ жастардың шығармашылық бастамалары мен жобаларын қолдау арқылы жастарды шығармашылық салаларға тарту өкілеттігі қамтылған түзетулерді енгізді.
Сонымен қатар осы құжат бойынша, шетелдік әртістер қатысатын ойын-сауық, мәдени-бұқаралық іс-шараларды өткізу кезіндегі ұйымдастырушылардың қызметі регламенттеледі. Кинопрокатқа шығатын фильмдерге прокат куәлігін беру тәртібі де өзгереді.
Отырыста палата комитеттері екі жаңа заң жобасын жұмысқа қабылдады. Олар: балара шаруашылығы туралы, баламалы энергия көздерін дамыту туралы заң жобалары.