Қыс өтті, көктем келіп, көк шықты. Көңіл қуанғанымен, бұл аралықта көптеген елді мекенде қоқыс шашылып, қолқаны қапқан иіс тарайтын уақыт. Қысқы көң мен қоқысты арнайы жерге емес, онды-солды лақтыра салушы бірдің кесірі мыңға тиеді. Біз неге өз денсаулығымызға, тазалыққа салғырт қараймыз? СOVID-19 індеті тарап жатқан қазіргі сәтте төңіректі таза ұстамаудың да зардабы тиюі бек мүмкін. Қазақстанда 2018 жылдан бері заңсыз қоқыс полигондары «Қазақстан Ғарыш сапары» ҰҚ» АК геопорталы арқылы бақыланады. Спутник суреттері арқылы 2019 жылы заңсыз қоқыс жиналған 9 628 нысан анықталды. Осы арқылы Талдықорған қаласы маңынан анықталған радиусы 50 шақырым аумақты алып жатқан 58 полигонның 44-і, ал Алматы қаласының айналасындағы 60 полигонның 42-сіндегі жағдай дұрыс болмай шыққан. Алматы облысында геопортал жүйесі іске қосылғалы 857 рұқсат етілмеген заңсыз қоқыс үйіндісі табылды. «Полигон құжаттары заңды болғанымен, төгілген қоқыс полигон шекарасының сыртына жайылып кеткен. Бұл өңірдің экологиялық ахуалын нашарлатып отыр», – дейді Алматы облысы Экология департаменті мамандары. Ал Павлодар облысына қарасты Ақсу қаласының ауылдық аймағында 167 заңсыз қоқыс орны көзге түскен. Алғабас ауылдық округінде геопортал мәліметіне сәйкес, 33 заңсыз қоқыс орны бары анықталған. Алғабас ауылдық округінің әкімі Мерхат Уалитов: «Қоқыс полигонын жою үшін биыл 500 мың теңге, кейін Павлодар облыстық мәслихатының экология және қоршаған ортаны қорғау комиссиясының қолдауы арқылы бюджетті соңғы нақтылау кезінде қосымша 5 млн қаржы бөлінді», – дейді. Сонымен қатар ауыл әкімі бөлінген жерге қоршау қойылатынын атап өтті. Ендігі мәселе ауылдық жердегі қоқыс орындарына арнайы жер бөлініп, одан пайда табу жағын қарастырған дұрыс, әйтпесе еліміз қоқыс алаңына айналып бара жатқаны рас.
Елдегі шара
2019 жылдан бастап қоқыс полигонына пластмасса, қағаз бен әйнекті алдын ала сұрыптаусыз көмуге тыйым салды. Энергетика министрлігі қоқысты өңдеу деңгейін арттырып, тұрғындарға қоқысты сұрыптап жинауды үйрете бастады. Сонымен бірге 2030 жылға дейін қатты тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу үлесін 40 пайызға жеткізуді көздейтінін айтты. Дегенмен ауылдардағы мәселе әлі толық шешімін таппай тұр. 2018 жылы елордада Дүниежүзілік қоршаған ортаны қорғау күніне орай экологиялық асар ұйымдастырылды. Қала тұрғындары пластик, шыны бөтелке, макулатура, сынапты шамдар мен батарея, істен шыққан тұрмыстық техникалар мен электронды құрылғылар сияқты қалдықтарды жоюға тапсырды. Жобаны қолдауға жүздеген астаналық қатысып, тұрмыс қалдықтарын түр-түріне бөліп тапсырды. Шара аясында 1 044 келі қалдық қабылданған болатын. Сол уақытта «Макулатура – қағаз және картон өндірудегі ең негізгі шикізаттың бірі. Макулатураны жинау және қайта өңдеудің халық шаруашылық маңызы өте зор, яғни оны қайта пайдалану орманды сақтауға мүмкіндік береді және дайын өнімнің бағасын төмендетеді» деген болатын ұйымдастырушылар. Иә, бізде үлкен қалаларда қоқыс мәселесі шешіліп жатқанымен, ауылдық жердегі тазалық сын көтермейді.Басқадан үлгі алсақ-шы
Біз экологияға кері әсерімізді әлі түсінетін емеспіз. Шетелдегідей қалдықты қайта өндеу жағы қолға алынбай жатыр. Мысалы, Швецияда тұрмыстық қоқыстан электр қуатын өндіреді. Сингапур қоқыстың 90 пайызын қайта өңдейді. Бұл көрсеткіш Германия мен Жапонияда – 30 пайызды, АҚШ-та – 27 пайызды, Швейцарияда 25 пайызды құрайды. Францияда алюминий, әйнек пен қағаз өнімдері түгелге жуық қоқыстан жасалады. Австрия 265 мың тонна жылу энергиясын, ал Бельгия 75 пайыз тыңайтқыш, шикізат, энергия алып отыр. Қытайда қоқыс сұрыптау, қайта өңдеу үлкен бизнес саласына айналған. Қоқыс жинаушыларға төлемақы күнбе-күн төленгендіктен, қолма-қол ақшаға мұқтаж жұмысшылар бұл іске үйір. Бір Шанхайдың өзінде мыңдаған қоқыс қабылдау орындарында 2,5 миллионнан астам жұмысшы еңбек етеді. Елімізде осындай шараларды қолға алу жұмыстары жүргізіліп жатыр, бірақ мардымсыз, ауыл тұрғындары темір-терсекті теріп, Қытайға өткізумен ғана жүр. Қазір ауылдық жерде темір, алюминийді таппайсыз. Ал бірақ қоқысқа тұнып тұр. Жазда кей елді мекендерде сасық иіс алып кетеді. Өйткені бізде тазалық мәдениеті қалыптаспай тұр.