Әлеуметтік-экономикалық дамудың базалық сценарийі жайына қалды. Енді оның орнын дағдарысқа қарсы сценарий басып отыр. Ол ЖІӨ-нің бұрынғыдай 4,1% емес, бар-жоғы 0,9% өсуін тұспалдайды. Премьер-Министр Асқар Маминнің төрағалығымен өткен отырыста ел Үкіметі азаматтар мен бизнесті қолдаудың қосымша шараларын қабылдады. Сондай-ақ Қазақстанның жаңа әлеуметтік-экономикалық даму болжамын құптады. Бұдан бөлек, 2020 жылға арналған республикалық бюджет қайта қаралып, оның жаңа жобасы ұсынылды. Жиында Президент Қ.Тоқаевтың 31 наурыздағы тапсырмаларын іске асыратын дағдарысқа қарсы шаралардың қосымша топтамасы да қаралды. Жалпы, «Қазақстанның 2020–2024 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық даму болжамы» 2019 жылғы 27 тамыздағы Үкімет отырысында бекітілген-ді. Бұл – базалық сценарий болатын. Ол болашаққа үлкен сенімге, жарқын үмітке құрылды. Мысалы, әлемдік экономиканың өсу қарқыны артады деп қарастырылды. Мұнайдың әлемдік бағасы әр баррелі үшін 55 доллар көлемінде шамаланды. Қазақстанның ЖІӨ-сінің өсімі 2020 жылы – 4,1%, ал 5 жылдағы орташа жылдық өсу қарқыны 4,4% құрайды делінді құжатта. Еліміздің басты экспорттық тауарының әр бөшкесі 55 доллар тұрғанда, Қазақстанның ЖІӨ-сі 2019 жылғы 67,7 триллион теңгеден 2020 жылы 74,5 трлн, 2021 жылы – 81,8 трлн, 2022 жылы – 89 трлн, 2023 жылы – 97 трлн теңгеге дейін ұлғаюға, ал 2024 жылы ең биік межені 106 триллион теңге белесін бағындыруға тиіс еді. Әйтсе де, 2020 жылғы 2 сәуірдегі жағдай бойынша Brent маркалы мұнай бағасы жаһандық нарықта бұл сценарийдегіден екі еседей аз, небәрі 26,3 доллардан ғана сатылып жатты. Бұл біршама көтерілгендегі көрсеткіш: 1 сәуірде 22 долларға дейін төмендеген. Сондықтан жаңа, «дағдарыстық сценарийде» мұнай бағасы 1 баррелі үшін 20 доллар деп белгіленіп отыр. Былтыр еліміздің бас экономисі Руслан Дәленов базалық сценарийге сәйкес, отандық экспорт орташа қарқынмен 2,9%-ға өсіп, 2024 жылы 63 млрд долларға дейін артатынын, импорттың орташа жылдық өсімі 2,5% деңгейінде қалыптасып, 2024 жылы 37 млрд доллар болатынын айтқан. Әйткенмен, қазіргі кезде пандемия кесірінен дүниежүзі елдерінде өндірістер тоқтап, зауыттар жаппай жабылып жатқан шақта экспорттың да, импорттың да өрісі мен өсімі шектелді. Өткен жылы ғана жұмыссыздық биылғы 4,8 пайыздан 2024 жылы 4,7 пайызға дейін төмендейді деп күтілген. Алайда мамандардың есептеуінше, коронавирус, төтенше жағдай, карантин және амалсыз шектеулер нәтижесінде республикамызда кәсіпорын-компаниялар жұмысы тоқтауы салдарынан 1,5 миллиондай қазақстандық мемлекеттің 42,5 мың теңге әлеуметтік төлеміне жүгінуі мүмкін.
Жаңа даму сценарийі не дейді?
Ұлттық экономика министрі Руслан Дәленов әлемде рецессия басталғанын, ал елімізде COVID-19 таралуына қатаң тосқауыл қою шаралары іскерлік белсенділікке тұсау болғанын мәлімдеді. – Жыл басынан бері мұнай бағасы 65,7%-ға, металдар құны орташа есеппен – 15,6%-ға, әлемдік биржалық индекстер орташа есеппен 20,9%-ға төмендеді. Осыны ескере отырып, 2020 жылғы сәуір-желтоқсан айларында мұнайдың орташа бағасы 1 баррелі үшін 20 доллар деңгейінде анықталды. Доллар бағамы 440 теңге деңгейінде, жылдық инфляция 9-11% аралығында болады деген болжам алынды. Бағасы құнсызданғандықтан, мұнай өндіру бойынша болжам 86 млн тоннаға дейін азайтылды, – деді еліміздің бас экономисі. Жаңа сценарийде отандық өңдеу өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, құрылыс, қызметтер көрсету және сауда салалары құлдырайтыны көрсетілген. Еліміздің жаһандық «қара базарға» өткізетін экспорты бірден 16,3 млрд долларға төмендеп, 35,1 млрд долларды құрамақ. Импорт 7,5 млрд-қа кеміп, 26,6 млрд доллар болуы мүмкін.Елді қолдау рекордқа итермеледі
Дүниежүзінде экономика тоқырап, Қазақстанда бюджеттік түсімдердің күрт азаюына қарамастан, ел Президентінің тапсырмасына сай мемлекет қазіргі аласапыран шақта халық пен бизнесті қолдауға баса мән береді. Кәсіпкерлерді ынталандыру және оларға берілетін жеңілдіктер жаңа бюджет жобасына енді. Біріншіден, базар, сауда үйлері және басқа да ірі сауда нысандары, сауда ойын-сауық орталықтары, кинозалдар, театрлар, көрмелер, қоғамдық тамақтану орындары, қонақүйлер, хостелдер мен туристік қызмет нысандары жыл соңына дейін мүлік салығынан босатылады. Екіншіден, салық салудың жалпы тәртібінде жұмыс істейтін жеке кәсіпкерлер жыл аяғына дейін жеке табыс салығын төлемейді. Үшіншіден, агроөнеркәсіп кешенін қолдау мақсатында ауылдағы өндірушілер ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлері үшін салығын жыл біткенше төлемейді. Олар биологиялық активтер импорты, яғни сырттан асыл тұқымды сиыр, балапан және басқасын әкелгені үшін қосымша құн салығынан (ҚҚС) да уақытша босатылды. Төртіншіден, әлеуметтік маңызды азық-түлік тауарлары үшін ҚҚС 30 наурыздан 1 қазанға дейін 12%-дан 8%-ға дейін төмендетілді. Бесіншіден, шағын және орта бизнесті еңбекақы төлеу қорынан төленетін салықтар мен әлеуметтік төлемдерден, нақтылай кетсек, жеке табыс салығынан, әлеуметтік салықтан, міндетті зейнетақы жарналарынан, міндетті медициналық сақтандыру және әлеуметтік аударымдардан 6 айға, яғни 1 қазанға дейін босату көзделген. Мұның игілігін туристік қызмет, қоғамдық тамақтану, қонақүй бизнесі, ірі сауда нысандары, СОО, кинозалдар, театрлар, көрмелер, денешынықтыру-сауықтыру және спорт ғимараттары, сауда субъектілері көреді. Алтыншыдан, 2020 жылдың 1 маусымына дейін шағын және орта бизнес өкілдерінің барлық салықтар мен міндетті төлемдерді және әлеуметтік жарналарды төлеуі кейінге қалдырылды. Жетіншіден, төтенше жағдай кезеңінде салықтық тексерулер тоқтатылды. Салық, кеден және әлеуметтік төлемдер бойынша берешекті мәжбүрлеп өндіруге тыйым салынды. Бұдан өзге де қолдау шаралары қабылдануда. Ұлттық экономика министрінің мәліметінше, жалпы алғанда осы айтылған шаралар 700 мың салық төлеушіні, кәсіпорынды қамтиды. Әрине, мұның барлығы бюджеттің азайып кетуіне әкеліп соқтырмақ. Жетіспеген қаражатты Үкімет Ұлттық қордан қосымша 2 трлн 70 млрд теңге алу арқылы жабатын болды. Нәтижесінде, тек 1 жыл ішінде ғана мемлекет Ұлттық қордың 4 триллион 770 млрд теңгесін жұмсайды. Осылайша, 2020 жылы республикалық бюджеттен ел тарихында бұрын-соңды болмаған рекордтық сома – 14,3 триллион теңге шығын шыққалы тұр!Айхан ШӘРІП