Беларусь президенті Александр Лукашенко 21 қаңтар күні «Ресей Қазақстаннан мұнай тасымалдауға келісім бермей отыр» деп мәлімдеді. Бұл туралы РИА Новости Belta агенттігіне сілтеме жасап хабарлады. «Бұл таңғаларлық жағдай: Біздің одақтас тағы бір одақтас елден мұнайды жеткізуге келісім бермейді. Біз мұны анықтауымыз керек» деп атап өткен мәлімдемесінде Беларусь басшысы.
Иә, Лукашенко Минск мен Мәскеу арасындағы мұнай келісіміне қатысты бұрын да бірнеше мәлімдеме жасап, Ресей өнімінен бас тартып, басқа нарық іздейтінін айтқан. Батьканың бұл жолғы «базынасына» қарап, нақты қадамға баратынын аңғарғандаймыз. Олай дейтін себебіміз, Беларусь ресми түрде импорттың баламалы көздерін атын атап, түсін түстей бастады. Минскі тізіміндегі мемлекеттердің ішінде Украина, Польша, Балтық жағалау елдері және Қазақстан мен Әзірбайжан бар.
Естеріңізде болса, былтыр қазан айының 24-і күні Қазақстанға іссапармен келген Беларусь президенті Александр Лукашенко қазақ мұнайын сатып алуға мүдделі екенін ашық айтқан. Беларусь басшысының сапарынан көп өтпей біздің Үкімет жылына 3,5 млн тонна мұнай және мұнай өнімдерін экспорттауға мүмкіндік барын мәлімдеді. Дегенмен қазақ билігі Батькаға «алдымен «ағаңмен» арадағы мәселені өзің шешіп алсаң, біз дайынбыз деген» емеурін танытқан секілді.
Шынында да, Беларусь қазақ мұнайын құбырмен тартса да, теміржолмен тасымалдаса да, Ресей территориясы арқылы өткізеді. Басқа жол жоқ. Ал ол үшін рұқсат керек. Десек те, Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) туралы шарттың 28-бабына сәйкес, осы кеңістіктегі тауарлардың, қызметтердің, капиталдың еркін қозғалысы қамтамасыз етілуі тиіс. Тек тасымалдайтын құбыр Ресей жерінде болғандықтан, тесіліп немесе бітеліп қалмаса болды. Яғни, ЕАЭО шарты бойынша кедергі болмауы керек. Иә, айтып отырғанымыз 1960 жылдары салынған 1 380 шақырымдық «Дружба» құбыры. Әсілі, Кеңес Одағы кезінде ортақ күшпен салынған құбыр кейінгі ЕАЭО шарты бойынша да мүше мемлекеттердің бірге пайдалануына ортақ екені анық. «Демек, Беларусь Қазақстан мұнайын импорттауы үшін одақ ішінде кедергі болмауы керек қой». Батьканың Ресейге қарата батырып айтып отырғаны да осы.
МИНСК МӘСКЕУ МҰНАЙЫНАН НЕГЕ БАС ТАРТТЫ?
Бұған дейін Беларусь шикі мұнайды Ресейден сатып алып келді. Минскіге қажет мұнай көлемі –
15-18 млн тонна. Оның 6 млн тоннасы елдің ішкі қажеттілігіне жұмсалса, қалғаны Беларусьті мұнай өңдеу зауыттарында (МӨЗ) өңделіп, сыртқа экспортталады. Беларусьтердің экспортының үштен бірі де осы мұнай өнімдерінен түскен табыстан құралып келді. Биылғы жоспар бойынша Минск Мәскеуден 24 млн тонна шикі мұнай сатып алу керек болатын. Алайда жыл басынан бері одақтас екі ел ортақ келісімге келе алмағандықтан, жеткізілім тоқтап тұр. Беларусь билігі Ресейден мұнай жеткізілімі бойынша тоннасына 10 доллар деп белгіленген сыйақыны алып тастауды талап етуде. Мұның барлығы ресми Мәскеудің салық саясатын мың құбылтуынан туған.
Жалпы, ЕАЭО туралы шартқа сәйкес, оған мүше мемлекеттер арасындағы өзара саудада кедендік баждар (баламалы қолданылатын өзге де баждар, салықтар мен алымдар), тарифтік емес реттеу шаралары, арнайы қорғау, демпингке қарсы және өтемақы шаралары қолданылмайды. Осы ережеге байланысты Ресей ЕАЭО-ға мүше мемлекеттерге мұнай экспорттаса, ешқандай баж ала алмайды, сондықтан ол басқа елдерге де шығарылатын мұнай экспортына кеден бажын азайтып, бірте-бірте нөлдік ставкаға әкелу саясатын ұстануда. Есесіне, пайдалы қазбалар өңдіруге салықты көбейтіп, одақтың бірыңғай экономикалық аумағына және одан тысқары аумаққа шығарған мұнай үшін алмаған бажын салықтың есебінен өндіріп алады. Яғни, жоғарыдағы «салық маневрі» арқылы Мәскеу жыл сайын мұнайға экспорттық баж салығын төмендеткенімен, есесіне тау-кен өндірісіне салынатын салықты арттырып отыр. Беларусь қаржы министрлігі мәлімдегендей, жоғарыдағы «салық маневріне» байланысты Ресей мұнайының тоннасы жыл сайын 16,4 долларға қымбаттай бермек. Одан Минск тарапы зиян тартады. 2019 жылдың 9 айында ресейлік салық саясатының құбылуынан Беларусь тарапы 240 млн доллар көлемінде қаржы шығындаған. Сарапшылар биыл ол 500 млн долларға, ал 2024 жылы 10 млрд долларға жетуі мүмкін екенін айтады. Оның үстіне, Ресейдегі «салықтық маневр» жобасы соңына жеткен кезде мұнай бағасы әлемдік бағаның 100% деңгейінде болады (қазір 83% дейгейінде).
БЕЛАРУСЬ БАЛАМАЛЫ ИМПОРТҚА БАРА АЛА МА?
Бірден айту керек, Беларусьте мұнай импорты бойынша таңдау көп. Себебі Минск мен Мәскеу арасындағы келісім бұзылған сәтте-ақ Балтық теңізі жағалауындағы мемлекеттер ұсыныс жасаған. 2020 жылы 5 қаңтарда Литваның «Клайпеда» портының маркетинг бойынша өкілі Артурас Друнгилас «Біздің Беларуське шикізат жеткізуде тәжірибеміз бар. Егер қаласа дайынбыз» деп мәлімдеді. Оның сөзін теміржол компаниясының директоры Эгидиюс Лазаускас та қолдап, жылына теміржол арқылы 3 млн тоннаға дейін мұнай тасымалдауға болатынын айтты.
Сондай-ақ Латвия үкіметі де «Вентспилс» портынан Беларусьтің Витебск облысындағы Полоцск қаласына дейін мұнай құбыры арқылы немесе теміржол арқылы жеткізуге қол ұшын береміз деп отыр.
Бұл тұрғыда ресми Минск таңдау жасап та үлгергендей. Беларусь Норвегиядан 80 мың тонна мұнай сатып алу туралы шарт жасасты. 22 қаңтарда Литваның ақпарат құралдары «80 000 тонна өнім тиеген норвегиялық Breiviken танкері «Клайпеда» портына жетті» деп жазды. Енді шикізат теміржол арқылы «Нафтан» МӨЗ-на (Новополоцк қаласы) тасымалданбақ.
Әйтсе де, 80 мың тонна Минск үшін аз. «Нафтанның» қуаты тәулігіне 25 мың тонна өңдей алатынын ескерсек, бұл партияны ары кетсе 5 күнде өңдеп шығары белгілі.
Беларусь үшін тағы бір жол Украина арқылы «Одесса-Борды» мұнай құбырымен жылына 4-5 млн тонна шикізат тасуға мүмкіндік бар. Ұзындығы 667 шақырымдық құбыр Қара теңіздің жағасындағы Одессадан басталып, Львов облысындағы Броды қаласына жеткен соң «Дружба» құбырына қосылуға болады.
Айтқандай, Минск мұнай импортына диверсификация жасауға бұрын да талпынып көрген. 2010-2011 жылдары Беларусь Венесуэла мен Әзірбайжаннан шикізат сатып алғанда осы құбыр арқылы жөнелткен. Бірақ сол кезеңнен бері құбыр бос тұр.
Мұнай саласының сарапшылары бос тұрған құбырды толтырудың өзіне 600 мың тоннадай шикізат қажет. Мұндай көлем үшін мұнай баррелі 64 доллар болып тұрған кезде жалпы сомасы
287 млн доллар қаржы керек. Яғни, аталған құбырға «кіру билетінің» өзі осынша қаражатты талап етуде.
Әрине, теміржол арқылы яки теңіз арқылы тасымалданған шикі мұнай мемлекетке қымбатқа түсетіні анық. Мәселен, Норвегияның өнімі Беларусь зауытына жеткенше әр тоннасына 20 доллардан қосымша төлеуге тура келеді. Осы уақытқа дейін Ресейдің шикізатын сатып алып, өз ішінде өңдеген соң Еуроодаққа экспорттап пайда тауып келген Лукашенконың бизнес-моделі мұндай қысымға қаншалықты шыдас береді?
Қалай дегенмен ендігі жерде Беларусь мемлекетінің алдында үлкен таңдау тұр. Не Мәскеудің дегеніне иіліп, Ресейдің «салық маневріне» шырмалу, не дәл қазір қалтаға салмақ салғанымен ертеңі жарқын еркін экономикалық бәсекеге өту. Батьканың «байбаламы» мәселені шешпейді. Ол үшін Минскіге Киевтің мінезіндей «мінез» керек.
ТҮЙІН:Қысқасы, Минск мұнайсыз қалмайды. Егер Лукашенко Мәскеудің «батасын» ала алса, Қазақстан тарапы да жылына 3,5 млн тонна мұнай және мұнай өнімдерін экспорттай алады. Бұл тұрғыда Беларусь–Ресей арақатынасында басымыз ашық. «Ағайынды екеуі» келісе алса, ЕАЭО ішіндегі қабылданған заңдар бойынша жұмыс істелмек. Қосымша нарық Қазақстанға артық емес. Одан бөлек, Ресейдің «Транснефти» компаниясы да Қазақстан территориясы арқылы Қытайға мұнай жеткізіп отырғанын естен шығармауымыз керек. Демек, шикізат сатуда Қазақстан мен Ресейдің мүддесі тоқайласуы тиіс.Бауыржан БАЗАР
БЕЛАРУСЬ БАЛАМАЛЫ ИМПОРТҚА БАРА АЛА МА?
Бірден айту керек, Беларусьте мұнай импорты бойынша таңдау көп. Себебі Минск мен Мәскеу арасындағы келісім бұзылған сәтте-ақ Балтық теңізі жағалауындағы мемлекеттер ұсыныс жасаған. 2020 жылы 5 қаңтарда Литваның «Клайпеда» портының маркетинг бойынша өкілі Артурас Друнгилас «Біздің Беларуське шикізат жеткізуде тәжірибеміз бар. Егер қаласа дайынбыз» деп мәлімдеді. Оның сөзін теміржол компаниясының директоры Эгидиюс Лазаускас та қолдап, жылына теміржол арқылы 3 млн тоннаға дейін мұнай тасымалдауға болатынын айтты.
Сондай-ақ Латвия үкіметі де «Вентспилс» портынан Беларусьтің Витебск облысындағы Полоцск қаласына дейін мұнай құбыры арқылы немесе теміржол арқылы жеткізуге қол ұшын береміз деп отыр.
Бұл тұрғыда ресми Минск таңдау жасап та үлгергендей. Беларусь Норвегиядан 80 мың тонна мұнай сатып алу туралы шарт жасасты. 22 қаңтарда Литваның ақпарат құралдары «80 000 тонна өнім тиеген норвегиялық Breiviken танкері «Клайпеда» портына жетті» деп жазды. Енді шикізат теміржол арқылы «Нафтан» МӨЗ-на (Новополоцк қаласы) тасымалданбақ.
Әйтсе де, 80 мың тонна Минск үшін аз. «Нафтанның» қуаты тәулігіне 25 мың тонна өңдей алатынын ескерсек, бұл партияны ары кетсе 5 күнде өңдеп шығары белгілі.
Беларусь үшін тағы бір жол Украина арқылы «Одесса-Борды» мұнай құбырымен жылына 4-5 млн тонна шикізат тасуға мүмкіндік бар. Ұзындығы 667 шақырымдық құбыр Қара теңіздің жағасындағы Одессадан басталып, Львов облысындағы Броды қаласына жеткен соң «Дружба» құбырына қосылуға болады.
Айтқандай, Минск мұнай импортына диверсификация жасауға бұрын да талпынып көрген. 2010-2011 жылдары Беларусь Венесуэла мен Әзірбайжаннан шикізат сатып алғанда осы құбыр арқылы жөнелткен. Бірақ сол кезеңнен бері құбыр бос тұр.
Мұнай саласының сарапшылары бос тұрған құбырды толтырудың өзіне 600 мың тоннадай шикізат қажет. Мұндай көлем үшін мұнай баррелі 64 доллар болып тұрған кезде жалпы сомасы
287 млн доллар қаржы керек. Яғни, аталған құбырға «кіру билетінің» өзі осынша қаражатты талап етуде.
Әрине, теміржол арқылы яки теңіз арқылы тасымалданған шикі мұнай мемлекетке қымбатқа түсетіні анық. Мәселен, Норвегияның өнімі Беларусь зауытына жеткенше әр тоннасына 20 доллардан қосымша төлеуге тура келеді. Осы уақытқа дейін Ресейдің шикізатын сатып алып, өз ішінде өңдеген соң Еуроодаққа экспорттап пайда тауып келген Лукашенконың бизнес-моделі мұндай қысымға қаншалықты шыдас береді?
Қалай дегенмен ендігі жерде Беларусь мемлекетінің алдында үлкен таңдау тұр. Не Мәскеудің дегеніне иіліп, Ресейдің «салық маневріне» шырмалу, не дәл қазір қалтаға салмақ салғанымен ертеңі жарқын еркін экономикалық бәсекеге өту. Батьканың «байбаламы» мәселені шешпейді. Ол үшін Минскіге Киевтің мінезіндей «мінез» керек.
ТҮЙІН:
Қысқасы, Минск мұнайсыз қалмайды. Егер Лукашенко Мәскеудің «батасын» ала алса, Қазақстан тарапы да жылына 3,5 млн тонна мұнай және мұнай өнімдерін экспорттай алады. Бұл тұрғыда Беларусь–Ресей арақатынасында басымыз ашық. «Ағайынды екеуі» келісе алса, ЕАЭО ішіндегі қабылданған заңдар бойынша жұмыс істелмек. Қосымша нарық Қазақстанға артық емес. Одан бөлек, Ресейдің «Транснефти» компаниясы да Қазақстан территориясы арқылы Қытайға мұнай жеткізіп отырғанын естен шығармауымыз керек. Демек, шикізат сатуда Қазақстан мен Ресейдің мүддесі тоқайласуы тиіс.
Бауыржан БАЗАР