Қаржы шығындалды, қайтарымы қайда?

Нұрлан Нығматулиннің төрағалығымен өткен жалпы отырыста палата депутаттары Үкімет пен Есеп комитетінің 2018 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін қарап, мақұлдады. Талқылау барысында қызу пікірталас туды.

Үкіметтің дерегінше, жалпы алғанда, ел экономикасының даму қарқынының көптеген жоспарланған көрсеткіштеріне қол жеткізілген. Былтыр ЖІӨ-нің өсімі 4,1%-ды құрады. Ал ныса­на­лы индикатор 3,8% болған-тын. Жылдық инфляция 5,3% межесінде тоқтапты. Яғни, 5-7% дәлізінен аспады. Ұлттық қорға құйылған мұнай түсімдері 2017 жылмен салыстыр­ғанда, 1,5 еседен артыққа ұлғайды. Осы­ның барлығы бюджеттік шығыстардың әлеуметтік бағдарланушылығын сақтап қана қоймай, ары қарай өрістетуге де мүмкіндік берген. Атап айтқанда, өткен жылы әлеу­меттік салаларға жұмсалған қара­жат көлемі алдыңғы жылғы­дан 14%-ға артып, 4 триллион 275 миллиард теңге болды. Бұл – ел бюджетінің барлық шығыстары­ның 42,2 пайызы.

– Елбасы Н.Назарбаев­тың күш-жігері, оның макроэко­но­ми­калық проблемаларды шешуге ұдайы мән беруі, әлеуметтік-экономикалық салада салмақ­ты шараларды жүзеге асыруы арқа­сында былтыр ел экономи­касын дамытудың жоспарланған межесіне қол жеткізілді, – деді Н.Нығматулин.

Сонымен бірге, ол шешімін таппаған бірқатар салмақты мәселелерге Үкіметтің және Есеп комитетінің назарын аудартты.

– Елбасы 2018 жылғы қазан­дағы Жолдауында Үкімет алдына қойған басты міндеттердің бірі шығындарды оңтайландыру және қаражатты үнемдеу, тиімсіз және уақыты келмеген шығыстар­ды болдырмау бойынша жүйелі шаралар қабылдау болатын, – деп еске салды ол.

Бұл ретте Мәжіліс басшысы­ның байла­мынша, бюджетті сапалы орындау үшін Үкіметте әлі де болса, резервтер қалуда.

– Бүгінде мемлекеттік орган­дар­дың барлық жұмысы көп жағдай­да бюджеттік рәсімдерді формальды түрде орындай салуға бағытталған сияқты. Ал нәти­же, яғни осы шығыстардың түпкі нысанасы кейінгі орынға сырғиды, – деді Нұрлан Зайроллаұлы.

Бюджеттік қаржыларды тиім­сіз пайдалану себептері ретінде сауатсыз бюджеттік жоспарлау, министрліктер мен ведомстволар­дың бюджеттік бағдарлама­ла­рын тиісті үйлестірудің жоқтығы атал­ды. Мұның сыртында бюджеттік бағдар­ламаларда қарастырылған мақсатты көрсеткіш те өзара қабыспайды.

Бұдан бөлек, депутаттар са­лық­тық әкімшілендірудің нашар­лығын да қаперге салды. Сал­дары­нан салықтық берешектер көлемі 198 миллиард теңгеге жеткен. Ал Қаржы министрінің тыйым салатын бұйрығына қарамастан, аванс­тық төлемдер ауқымы 2017 жылға қара­ғанда, 111 миллиард теңгеге өсіп шыға келген. Мәжіліс төрағасының пікірінше, бизнестен салықтарды осылай аванс түрінде алып қою арқылы салық орган­дары­ның өкілдері жоспарлы көрсеткіш­те­рін орындайды. Қазіргі уақытта салық­тық әкімшілендіруді жақ­сарту жұмыс­тары жүргізіліп жат­қанына тоқталған Н.Нығма­ту­лин нәтиже әлден көрінуі үшін ол іске серпін беру керегін нықтады.

Талқылау барысында қалаулы­лар білім беру жүйесіне, соның ішінде үштілді білімге көшу мақ­са­тында пән мұғалімдерін ағыл­шын тіліне оқытудың сапасына жеке көңіл бөлді. Кейбір депутат­тар не себептен сертификатының болуы ғана мұғалімдерге қосымша төлем төлеудің жалғыз критерийі­не айналғанын мәселе етіп көтер­ді. Мәселен, Үкіметтің 2018 жылғы есебінде көрсетілгендей, республикалық бюджеттен 1,6 миллиард теңгеден астам ақша тіл курстарынан өткен 6 740 мұғалімнің жалақысына қосымша төлем ретінде бөлінген. Алайда бүгінде соның тек 818-і, яғни 12 пайызы ғана сабақты толығымен ағылшын тілін­де жүргізеді. Қалған 5 922 педагог пәнді ішінара ағылшынша араластырып өткізеді екен. Соған қарамастан, депутат­тардың дерегінше, осы екі категория да бірдей қосымша тө­лема­қыға ай сайын 35 394 теңге­ден алады. Демек, ағыл­шын­ша түрлі деңгейде сабақ өткізсе де, бірдей қосымша ақы төленеді.

– Сіздер білімі үшін емес, «Серти­фикат» деп аталатын А4 форматындағы қағазы үшін үсте­ме төлем төлеп жүрсіз­дер. Сал­дарынан, мұғалімдер арасын­да тіл білу дәрежесіне мән берілмейді. Мұның не үшін жасалатыны да түсінікті. Бұл сіздің есептеріңіздегі көрсеткіштерді жақсартуыңызға жол ашады. Алайда осының кесі­рі­нен ұстаздардың барлық сана­тының ынта-ықыласы жойылады. Әрі бұл – нағыз әділетсіздік! – деп көңіл­тол­мастық білдірді БҒМ басшысына Мәжіліс төрағасы. Ол осындай кәсіби емес тәсілден оқу сапасы зардап шегетінін айтты.

Депутаттар ақпараттық жүйе­лер­дің жұмысына да кейістік білдірді. «Цифрлы Қазақстан» бағдар­ламасын жүзеге асыруға берілген ел қаржысының 99,7 пайызы жұмсалып кеткеніне қарамас­тан, бұл салада проблема­лар қалған. Оның үстіне бұл жүйелердің күні бүгінге дейін өзара интеграцияланбауы мемле­кет­тік қызметтер көрсету сапа­сына кері әсер етуде. Қазақстанда цифрландыруға тұтастай алғанда, мемлекеттік бюджеттен 132 мил­лиард теңге бағытталған. Мәсе­лен, Ішкі істер министр­лі­гі­нің 6 ақпарат­тық жүйесі «Азаматтарға арналған Үкі­мет» мемкорпора­ция­сының ақпараттық жүйесімен кіріктірілген. Бірақ іс жүзінде олардың бір де бірі ақау-үзіліссіз жұмыс жасамайды.

– Нәтижесінде, «Азаматтарға арнал­ған Үкімет» филиалдарының (ХҚКО) жұмысы тек өткен жылы ғана 356 сағат­тан астамға тоқтап тұрған. Егер мұны 8 сағаттық жұмыс күніне шақсақ, онда 45 жұмыс күні шығады. Мұндай көзбояу­шы­лықтың азаматтарға еш қажеті жоқ. Ақша молынан бөлінеді және игеріледі, ал жүйе дұрыс жұмыс істемейді. Проб­ле­­маны ақшаны үйіп-төгіп, бүрке­мелеудің қажеті жоқ, проблеманы нақты шешу керек! – деп қадап айтты Н.Нығматулин.

Ол мақсатты көрсеткіштерге қол жеткізу үшін шенеуніктердің дербес жауапкершілігін арттыру мәселесіне екпін түсірді.

Жалпы, 2018 жылы респуб­лика­лық бюджет кірістері 8 триллион 789 мил­лиард теңгені құрап, жоспар 101,6%-ға асыра орындалыпты. Түзетілген бюд­жет­те бюджеттік бағдарламаларды іске асы­руға 9 триллион 353,5 млрд теңге көз­дел­ген болатын. Оның 9 триллион 334,7 мил­лиарды немесе 99,8 пайызы пайдала­нылды.

Бюджеттің «Шығындар» бөлі­мі бойын­ша 2018 жылға арналған жос­пар 18,8 миллиард теңге со­маға орындалма­ды. Соның ішін­дегі бюджет қаража­тын үнем­деу сомасы 334 миллион теңге болды.

– Біз жылдағы дәстүрмен, өткен жыл­ғы бюджеттің атқары­луы туралы есеп­терді жан-жақты талқыға салдық. Осы жолда жет­кен жетістіктеріміз көп. Алай­да бірқатар кемшіліктер де байқалып отыр. Оның барлығы алдағы жұмыста ерекше назарда ұсталуы тиіс. Себебі, бюд­жеттің жоғары деңгейде атқарылуы – елді дамы­ту­дың, халқымыздың жағ­дайын жақсартудың басты кепілі. Елбасы айтқандай, қазынадан бөлінген әрбір тиын тиімді жұмсалуы тиісті. Сондықтан Үкімет те, Есеп комитеті де бүгінгі сын-ескертпелер мен ұсыныс­тар­ды ескере отырып, кемшіліктерді жою бойынша жұмыс жүргізуі қажет деп есеп­тей­міз, – деп түйді Нұрлан Нығмату­лин.

Мәжіліс бюджеттің атқарылуы туралы Үкімет пен Есеп комитеті­нің есептерін Сенаттың қарауына жолдады.