Қазақ мультфильмі турасында дау әлі басылмай келеді. 53 жылдық тарихы бар анимациямыз бір биікке шыға қойды деудің өзі қиын. Бірер тәуір өнімді айтпағанда, қалғаны тәлім-тәрбие тұрмақ, бір мәнге сүйенбеген желі арқылы өрбіп жатыр. 2019 жылы Azia animation компаниясы түсірген «Ер Төстік» анимациялық ертегісі каннибализмді насихаттады деген желеумен қоғам наразылығын тудырып, ақыры YouТube желісінен жойылған. Енді биыл тағы да бір анимациялық ертегі сынға ұшырап отыр.
Жоғарыда аталған «Ер Төстік» ертегісін Azia animation компаниясының иелері Игорь Краус пен Артур Краус есімді ағайынды жігіттер түсірген екен. Олардың YouТube желісінде Anima Book атты каналы бар. 333 мыңнан астам адам тіркелген. Ертегі 2 млн астам қаралым жинапты. Ертегі ішінде «томпақ бала екен, қазанға асып жейік» дейтін сөздер болған. Бала үшін дұрыс не бұрыс деген ұғым болмасы анық, ол нені дұрыс деп тапса, соны қабылдайды. Ертегіні түсірген өзге ұлт өкілдері екенін айттық, яғни халықтың тәрбие мен ғұрпынан хабары жоқ адамдарға анимациялық ертегіні түсіруге тапсырыс берген Алматы қалалық Тілдерді дамыту, мұрағаттар және құжаттама басқармасында да кінә бар. осы басқарма биыл тағы да сынға қалып отыр. «Жанәділ» атты анимациялық ертегіні тапсырыспен түсірткен. Бұл ертегінің жайы тіптен сорақы. Әйел күйеуін кемсітіп, ханмен ойнас болады. Ертегіні 15 млн астам адам қараған. Былтыр «Ер Төстік» ертегісіне қатысты мәселені көтерген Bugin Media ЖШС директоры Марғұлан Ақан бұл жолы да Алматы қаласының Тіл басқармасының әрекетін түсінбей отырғанын айтады.
– Ақша бөлінсе болды, контент маңызды емес пе? Жуырда «Жанәділ» деген ертегі шықты, тапсырыс берген Тіл басқармасы екен. Қазақтың қай әйелі күйеуін кемсітіп, ханмен ойнас болып еді. Бұл өзі балаға тәрбие болмақ па? Бұл мультфильмді сіздің балаңыз көріп отыруы әбден мүмкін. Былтыр ғана «Ер Төстік» ертегісін желіден әрең өшірткенбіз, – дейді журналист.
Шынында, аталған анимациялық ертегілерге қанша ақша бөлінгені жайлы нақты дерек жоқ. Алматы қаласының Тіл басқармасы бұл сұраққа жауап бергісі келмейтін сыңайлы. Содан соң біз «Ер Төстік» ертегісін түсірген Azia animation компаниясына хабарласқан едік. Телефон тұтқасын компания иесі Артур Краустің өзі көтерді.
– Мен бұл ертегінің сынға ұшырағанын білмеймін. Хабарым да жоқ. Сценарийін өзім жаздым. Бірақ қазақ ертегісін де шолып шықтым. Ал ол үшін қанша ақша алғанымызды айта алмаймыз. Сіздерге қажеті қанша? – деп дөрекелік танытты.
Осыдан кейін «біз баламыз тамашалайтын ертегімізді де біреуге жаздырамыз ба?» деген сұрақ мазалады. Олар мүлдем жауапкершілігін сезінбесе, біздікі не әурешілік?
Өз кезегінде әлем ертегілерінің де оқиға желісіне бойлап көрген едік. Мысалы, ағайынды Гриммдердің жазған ертегілерінің түпнұсқасында ата-ананың өз баласын қорек етуі, дене мүшелерін кесу мен өлтіру секілді түрлі оқиғалар кездеседі. Бала тұрмақ, ересек адам да шошып жатады. Бірақ мультфильм ретінде түсірілгенде «Ұйқыдағы ару», «Ақшақар және жеті ергежейлі» мен «Күлшеқыз» ертегілерінен оғаш оқиғалар алынып тасталған. Ал ағайынды Гриммдердің фольклорлық мәтіндерді жинаушылар болғанын ескерсек, «біздің қазақ ертегілерінде де оғаш оқиғалар кездескен бе?» деген сұрақ туындайды. Біз бұл сауалды ертегілерді зерттеген, академик Сейіт Қасқабасовқа қойған едік.
– Қазақ ертегілерінен «Жанәділ» анимациялық фильміндегідей ханмен ойнас болу деген оқиғаларды өз басым оқыған емеспін. Ертегілер көбіне зұлымдыққа қарсы боп, ізгіліктің жеңіп шығуымен аяқталады. Ханның қарашаға ғашық болуы сияқты оқиғалар кездескен, бірақ ойнас болыпты деген сорақылықты кездестірген емеспіз. Олар мәтіндерін қайдан алып жатқанын түсінбедім. Мұның барлығында тіл мамандары атсалысуы керек. Әйтпесе, тәрбиеден бөлек, ұлттық құндылықтардан айырылуымыз да мүмкін, – дейді ғалым.
Былтырдан бастап әлемдік телеарналардың эфирінен дүниежүзіне танымал «Том және Джерри» мультфильмін көрсетуге тыйым салынды. 1940 жылдан бастап 7 рет Оскар сыйлығын иемденген мульфильм қатыгездік, тұрмыстық зорлық, нәсілшілдік пен ішімдікке әуестікті туғызады деп бағаланыпты. Демек, бала тәрбиесіне қатысты түрлі мәселелер елімізді ғана емес, әлем жұртшылығын алаңдатып отыр деген сөз.
Түйін:
Қазіргі әр отбасы өз баласына мультфильм тамашалатып, жақсы дүние үйренер деген сеніммен отырады. Кезінде қазақ анимациясы дамиды дегенді естіп, бөркімізді аспанға аттық. Әлі ерте сияқты. Себебі баламызға әдет-ғұрыптан ада, тәрбие жайы ескерілмеген туындыны өзіміз ұсынып отырмыз. Ал сіз балаңыз тамашалайтын ертегілерге көңіл бөлесіз бе?
Мадияр ТӨЛЕУ
