Жылқыны қолға үйреткендер біздің даланың тұрғындары екенін де тарихшылар дәлелдеп қойған. Қымызды да, жылқы етін де жақсы көреміз. Алайда Қазақстанда сүтті мол беретін жылқы тұқымы жоқтың қасы. 1916 жылғы Ұлт-азаттық көтеріліске дейін қазақ жеріндегі 5 млн қазақта 4,5 млн жылқы болса, 1998 жылдары мінсе көлік, ішсе сусын, жесе ас болған төрт түліктің патшасы 800 мыңға дейін азайған. Елімізде мал басы 2002 жылдан бастап көбейе бастады. Жылқы саны бойынша көш бастап тұрған – Шығыс Қазақстан, Алматы, Түркістан облыстары. Зерттеуші ғалымдардың айтуынша, бүгінде дүниежүзінде 250-ге жуық жылқы тұқымы мен тұқымдық тобы болса, Қазақстанда оның 20-ға жуық тұқымы өсіріледі. Қазір еліміздегі жылқының 90 пайызға жуығы өнімді бағытта пайдаланылып жатыр. Ал қалғаны спорт саласында қолданылады. Өнімді бағыт деп отырғанымыз – етті-сүтті бағыттағы жылқы. Ал нақты бір бағыттағы, яғни сүтті тұқымды жылқы жоқтың қасы. Жылқы шаруашылығындағы ең басты мәселенің бірі осы болып отыр. – Қазір жылқы ұстап отырғандардың көбі – қарапайым шаруалар мен кәсіпкерлер. Жылқы тұқымы шетелден әкелініп жатады. Олардың сүті көп болғанымен, майлылығы аз. Оның құрамын, сапасын біздікімен салыстыруға болмайды. Жылқы сүтінің құнарлы болуы, емдік қасиеті жеген азығына, табиғат жағдайына, жайылымына байланысты. Өзге елден әкелінген жылқы біздің табиғатқа бейімделіп кетуі мүмкін. Дегенмен отандық сүтті тұқымды көбейтуіміз керек. Селекция жүргізу қажет. Сапалы тұқым мен өнім алу маңызды. Өз жерімізде өсіп, бапталған жылқының өнімі түрлі ауруға ем. Жылқы шаруашылығына субсидияны көбейтуіміз керек. Жуырда 100 мың теңге субсидия бөлінетін болды. Яғни, бір асылтұқымды жылқы сатып алсаңыз, 100 мың теңге беріледі. Ал қымыздың литріне – 40 теңге. Көмек алу үшін қағазбастылықтың біраз өткелінен өтуің керек. Кейбіреулер құжат жинап, уақытын өткізгісі келмейді. Шаруашылықты дамыту үшін түрлі бағдарламалар қабылдап, шаруаларға қолдау көрсету қажет, – дейді профессор, жылқытанушы ғалым Қайрат Жәлелұлы.
Эльмира ЖАҚСЫБАЙҚЫЗЫ