Маңғыстауды, Үстірт ойпатын білмейтін, қадірлемейтін қазақ жоқ шығар. Ал бұрын-соңды жолы түспеген, тек жазушының шығармалары немесе еліміздің картасынан ғана білетін көрермен, аталған киноны көргеннен соң, қасиетті мекеннің жайсаң адамдарымен, баянды болмысымен және қайталанбас табиғатымен қайта қауышуды, санасында қайта-қайта жаңғыртуды аңсайтыны – ақиқат. Өйткені бұл ақиқаттың аңыздардан бастау алып, шынайы өмірмен астасып жатқанына көз жеткізу қиын емес.
Өмір деген адамның ізденістерінен тұрады. Сондықтан кинода тіршілік үшін тағдыршешті мәселе – құдық қазып, су шығаруды алға тарта отырып, одан да кең масштабта адамзаттың ізденісі заманына қарай еш уақытта тоқтамауға тиіс екенін, адам еңбегі тоқтағанда үміттің де үзілетінін меңзейді. Кез келген халықтың рухын ата кәсіптің сақтайтыны, бәсекеге қабілетті болуда қанағаттың алар орны анық айтылады. Түптеп келгенде, дәстүрді құрметтеудің үлгісін ұсынған фильм қазақтың кино өнеріндегі тың соқпақтың басталғанынан хабар береді. Бұл үнемі ізденісте жүретін режиссер, сценарист Жаңабек Жетіруовтің сөз өнерінің үлкен ұстасы – Ә.Кекілбайға, оның озық рухани дүниесіне кино түрінде қойған ескерткіші десе болады. Кино өнерінде өзгенің жолын кеспей-ақ, өзінің қажырлы еңбегімен, тәжірибесімен төселген, кәсіби жағынан кемелденген режиссердің фильмге қажетті қосымша образдар мен шешімдер енгізуі де өте сәтті шыққан. Әсіресе, басты рөлді сомдаған Алдабек Шалбаев (Еңсеп) және байдың рөлін шынайы жеткізген жазушының ұлы – Дәулет Кекілбаев өздерінің әлеуетін барынша нанымды, тиімді пайдалана білген. Ал арнайы музыка жазған жас композитор – Арман Жайымов, музыкалық шығармалар орындаған күйші – Секен Тұрысбеков пен Ғ.Жұбанова атындағы мемлекеттік шекті аспаптар квартеті кинофильм талаптарына аса талғампаздықпен қарағаны қуантады. Сонымен бірге, Рифхат Ибрагимовтың операторлық шеберлігін атап өтпеуге болмайды. Өйткені табиғатты, теңізді түсіру – мінезді түсіргеннен қиын, соны еңсергендігі – Маңғыстауды көрерменге жақындата түседі.
Ұлы даланың, соның ішінде Маңғыстау даласының қыры мен сырын әрбір қазақ білсін деп емес, оны мақтаныш тұтсын деп жазылған дүниені жан-жақты жіліктеп, жете түсіну үшін, түгел тану үшін, әрине, бір кино аздық деп ойлаймыз. Жазушы Ә.Кекілбайдың шығармашылығын өнердің барлық жанрында сөйлетсең де, көрсетсең де құдық суындай таусылмайды, қаза берсең – түбі терең шыңырау. Кинотуындының ең басты идеясы – қазақтың адами табиғатын, асқақ рухын, ғасырларды жалғап жатқан дәстүрін адамзат өркениеті контексінде көрсету. Көтерген тақырыбы да өмірдің шындығы, яғни тіршілік үшін судың көзін немесе істің көзін табу. Жер бетінде ағыны мен ағысы әртүрлі өзен-көл суын іздеу емес, көзге көрінбейтін жерасты суларының ішінен теңізге құйып жатқан ұлы арнаға қол жеткізу. Ол ұлы арнаны іздеуі қадам сайын күдігі мен күмәны қатар жүретін қазақтың өз жолын іздеуін аңғартатынындай. Құдықшылардың тағдыр-талайына бәсекеге түскен кәсіпшілердің биігінен емес, қазақ өмірінің күрделі кезеңдері тұрғысынан қарағанға да, ойды жетелеп әкететін тұстары ұтымды өрілген.
Жалпы, құдықшылық кәсіп – әрі мұра, әрі мирас. Осының обалы мен сауабын білетін киноның басты кейіпкері Қараштан шыққан Еңсеп құдықшылыққа жәй кәсіп ретінде қарамайды, бес атанға жүк болатындай жауапкершілікпен, яғни мұрагерлікпен, мирасқорлықпен қарайды.
Шындығында, қазақ арасында құдық қазу – үлкен сауапты іс. «Бір кісі қазған құдықтан мың кісі су ішеді» дейтін сөздер жиі айтылады. Сол кәсіптің жолында құдық қазушылар талай рет өзі танып үлгермеген немесе өзіне беймәлім табиғаттың тылсымдарымен бетпе-бет келеді. Ал басты кейіпкер – құдық қазушы Еңсеп өзінің күшін, мүмкіндігін шақтай білмегендіктен, арманының құрбаны болады.
Үстіртте ғасырларды жалғаған ата кәсіптің заттай белгілерін өз заманының инновациялық жетістіктері деп бағалауға болады және қазған кісілердің аттарымен аталған құдықтар көп болған деседі, кейбірі біздің заманға дейін жеткен. Ал бір құдық «Еңсеп қазған» емес, «Еңсеп өлген» атанып кетеді. Әбіш Кекілбаев жазған тарихымыздың осы тұсы жаңа фильмге арқау болған болса, киногерлерге де, көрерменге де құтты болсын айтамыз. Іздеу, ізденіс ешқашан тоқтамасын! Өмірдің заңы солай.
Дархан МЫҢБАЙ,
Мәжіліс депутаты