Көптен күткен «Томирис» те эфирге шықты. Бас продюсері – Әлия Назарбаева. Фильмді Мәдениет және спорт министрлігінің тапсырысымен «Қазақфильм» киностудиясы мен Sataifilm компаниясы түсірді. Режиссер Ақан Сатаев оған 2 жарым жыл уақытын жұмсады. Ұзақтығы – 2,5 сағат. Сценарийді Тимур Жақсылықов пен Әлия Назарбаева жазды.
Ақан Сатаев: «Бұл фильм 93 күн түсірілді. Жалпы, жобаны шығару кезеңі екі жарым жылға созылды. Кей күндері түсірілім алаңында бір уақытта 800-ге жуық кісі болды. Шығармашылық топтың құрамында ең көп дегенде – 400 адам.
Фильм Шоңжы, Қапшағай, Алматы және Көкшетау қалаларында түсірілді. Біз әуел баста Вавилон, Кир патшасы бар кино бөліктерін Мароккода түсіреміз деп ойлаған едік. Бірақ біздің суретшілеріміз ол жақтың декорацияларын көріп келгеннен кейін қаражат жағын үнемдеу туралы шешім қабылданды»,– дейді.
Рас, бұған дейін Томирис туралы түсінік Геродот жазбалары арқылы қалыптасты. Тамырын індетіп қазып зерттеген ғалымдар да Геродотқа сүйенетіні анық. Бұл орайда сценарий авторлары да сол тарихи жазбаларды негізге алатыны сөзсіз. Геродот жазбалары демекші, «Томиристің» трейлері жарияланған соң режиссердің instagram парақшасына хат жазған ирандық көп болыпты.
«Фильмде тағы бір жарқын тұлға бар: ол – Кир патша. Мен оны сол заманның ұлы тұлғаларының бірі деп есептеймін. Біз бұл кейіпкерге өте зор құрметпен қарадық. Сондықтан ирандық көрермендер біздің фильмді көрсе, аса қарсы бір уәж айта қоймайды. Себебі бұл жерде сауалды Геродотқа қою керек. Бұл – сол тұлғаның айтқаны. Әлемдегі халықтың 90 пайызы Томирис тарихын солай қабылдайды» дейді режиссер.
Сонымен, 27 қыркүйектен кинотеатрларда көрсетілімін бастайтын «Томиристен» біз не түйдік?
-
Фильмнің алғашқы көрсетілімі – орыс тілінде. Қазақша синхронды аударма жасалған. Қазақша дубляж неге жасалмады деген сұрақ көптің көкейінде кетті.
-
Екіншіден, жердің түсі. Өте сүреңсіз. Жайқалған сұлу жер жоқтың қасы. Массагеттер заманында «көкорай шалғын бәйшешек» болмаған ба деген ойға қалдық. Сұрқы қашқан дала. Киноның соңындағы Томиристің «осындай жеріміздің бір сүйемін де жатқа бермейміз» деген ұраны сәл толықпай қалған секілді. Ұлы даланың тек сұрқай келбеті көрсетіледі. Әдемі ашық бояу жетіспейді. Мұны режиссердің бағзы заман бейнесін беру тәсілі деп қабылдағандар да бар...
-
Үшіншіден, кейіпкерлердің ойыны. Бұл фильм көрерменге жаңа бейнені алып шықты. Ол – Альмира Тұрсын. Альмираның Томирисі өте шынайы, көрерменін сендіреді. Сұрша қыздың батыр кейпін әдемі бейнелепті. «Дұшпандар сақ әйелдерінен өлердей қорқатын. Өйткені олар ер-азаматтармен тең дәрежеде соғыс өнерін көрсетті» дейтін сипаттамаға толық сай келеді.
-
Төртіншіден, «Томирис» фильміндегі Арғұнның ролін ойнаған Әділ Ахметовтің образы. Әділ Ахметов – талантты актер. Режиссер фильмде Томирис пен Арғұнның махаббатын сәтті бергісі келсе, рольге Әділді емес, жаңа бейнені алып шығуы керек еді. Бір актердің образы келесі бір фильмде қайталана беруі – сәттілік емес.
-
Бесіншіден, жерлеу рәсімі. Күйеуі мен баласын жер қойнына беру сәтіндегі Томиристің диалогі сәтті таңдалған. Үш баланы құрбандыққа шалмақ болған бақсыны Томирис тоқтатып: «Бұлар бізге осы әлемде керек», – дейді. Демек, сақ дәуіріндегі өркениеттің тым жабайы болмағанын осы эпизод арқылы нанымды бейнелеп отыр.
Екі жарым сағатқа созылған кинода соғыс пен ұрыс көріністері жақсы сомдалған. Музыкалық жағынан көркемделуі де көңілге қонады. Сондай-ақ фильмдегі көне түркі және парсы тілі сол заманның шынайы бейнесін беруге дәлірек жақын келеді.
«Томиристің жас кезіндегі бейнесін сомдаған екі жас қыздың ойындары көңілімізден шықты. Олардың бұл дебютін жақсы қабылдадық. Тұсаукесердің басында негізгі рольді сомдаған Альмира Тұрсынмен бірге екі қызды да сахнаға шығарып, құрмет көрсеткенде дұрыс болатын еді», – дейді көрермендердің бірі.
Тұтас алғанда, тарихи туындыны экрандау ісі сәтті шыққан деуге болады. Әсіресе, оқиғаны баяндауды өзіміздің әл-Фараби бабамыздың жазбасы арқылы беруі көрермендерге жақсы әсер етті. Туған тарихымыздың шежіресін жасаған төл тұлғаларымызға деген құрметтің белгісі деп қабыл алдық.
P.S.
«Тарихымыз тым жұтаң» деп жүрген бүгінгі замандастарымыз «Томирис» фильмі арқылы тарих қойнауына терең бойлай алады. Ең бастысы, бұл емес. Қазақ қыздарының түп анасы саналатын Тұмар ханшайымның жарқын бейнесі қайта тірілгендей. Өскелең ұрпақ мақтана көретін фильм жарыққа шықты. Бастысы сол!