Вакцина келешегі бұлыңғыр

Вакцина келешегі бұлыңғыр

 

Жаһан жанталасы бәсекеге ұласты

Вакцина әзірлеудің соңы бәсе­кеге апарып тіреді. Әлем елдері мен медици­налық ұйымдар өзара «кім мықты­ны» анықтауға көшкенге ұқсайды. Соның әсерінен түгелі дерлік екпе дайындау процесін үдетті. Өз ке­зе­гінде бұл вакцинаға деген кү­мәнді арттырғандай. Себебі қауіп­сіздігіне толық көз жетпей тұрып, адамдарға екпе салу асы­ғыстық­тың ныша­нындай көрінді. Жуыр­да Дүние­жүзілік денсаулық сақтау ұйымы «ең үздікке» балаған Окс­форд университеті мен AstraZeneca компаниясы даярлап жат­қан COVID-19-ға қарсы вак­ци­наның клиникалық сынақ кезеңі дереу тоқтатылғаны мәлім болды. Себе­бі сынақ ретінде салынған екпе еріктілерге кері әсер етіп, белгісіз ау­ру­ға шалдыға бастапты. Үлкен үміт – Оксфорд универ­ситеті мен AstraZeneca компаниясында. Өйт­­кені аталған мекемелер үш клини­­калық сы­нақтың екі саты­сынан сәтті өткен. Үшінші саты­дағы сынаққа Ұлы­британия, АҚШ, Бразилия және өзге елдер­ден 50 мыңға жуық адам қатыс­қалы отыр­ған. Ал ғалымдар сәт­сіз­дікке ұшы­рауды кез келген вак­цина даяр­лау сәтіндегі қалып­ты жағдайға теңеп отыр. Енді сы­нақ кезеңі одан әрі жалғаса ма, ол жағын британдық денсаулық сақ­тауды қадағалау қыз­меті ше­ше­ді. Алғашқы сәт­сіздікке алаң­дауы­мызға ең басты бір себеп бар. Осыған дейін меди­цина сала­сы­ның мамандары «вак­цина 1-2 жылда әзір болады» деп болжаған еді. Шындығында, бұдан да көп уақыт қажет ететін сияқты. Тарих қой­науына үңілсек, белгілі бір ін­детке байланысты 1-2 жылдың ішін­­де екпе табыла қойған оқиға­­лар жоқтың қасы. Оксфорд уни­верситеті «Ресей ха­кер­лік шабуыл жасап, вакцина дерегін ұрлады» деп күдік келтір­ген. Бірақ Ресей үкіметі ізін ала «Бізді мәлімет ұрлады деудің еш мәні жоқ, егер Оксфорд универ­ситеті мен AstraZeneca компания­сының өнімі сәтті шықса, ресейлік «Р-Фарм» компаниясы өз нарығы мен көп­теген елге вак­цинаны та­ра­ту үшін өнімді шығару мен та­сы­малдау жұмысының біраз бөлі­гін өз мой­ны­на алады» деп қысқа қайырды. Енді Оксфорд универ­ситетінің сәтсіздігінен кейін Ре­сей өз абы­ройын арттыру үшін амал жасары анық.  

Болжамға толғам айтсақ

Ең әуелі бір негізгі қағида бар, шешуші сәтке дейін сынақтан сәт­ті өтпеген вакцинаны адам­дарға қолдануға тыйым салынады. Мұны АҚШ билігі толыққанды құптап, 12-18 ай ішінде вакцинаны жасап шығаруды мақсат етті. Ол үшін 9,5 млрд теңге инвестиция құйған. Қарасаңыз, екпе дайындау біз ойлағандай оңай шаруа емес. Мол қаржыны талап етеді, оған қоса сынаққа қатысатын еріктілер де көп болуы тиіс. Еріктілер саны неғұрлым көп болса, соғұрлым вакцина әсерін тез анықтауға мүм­­кіндік туады. Енді тақырыпқа қайта ойыссақ. Жоғарыда біз ғалымдар болжамын сөз еткен едік. «1-2 жылда вакцина табыла қояды» дегенге күмән басым. Бұл күмәнға дәлел сұрарсыз. Мысалы, АИТВ-ға қарсы вакцина 36 жыл­дан бері табылмай келе жа­­тыр. Ал полиомиелит екпесі 7 жыл (1948-1955), қызылша екпесі 9 жыл (1954-1963), желшешек екпесі 34 жыл (1964-1988), эпидемиялық паротит екпесі 4 жыл (1963-1967), адам папилломасы вирусының екпесі 15 жыл (1991-2006) дегенде әзер табылған. Бұл вакциналар адамзат үшін әлі күнге дейін ме­­ди­­­цинадағы жетістікке санала­ды. Аталған дерт қауіптілігі жағы­нан келсек, коронавирустан еш кем емес. Осы аурулар жыл сайын мил­­лион­даған жанның өмірін қияды екен. «Жаман айтпай жақ­сы жоқ» демекші, осы жайды ес­керсек кү­мән келтіруге толық не­гіз  бар. Егер 1-2 жыл аралы­ғын­да вакцина табылар болса, бұл адамзат тари­хында ең жылдам әзір­ленген екпе ретінде рекорд болмақ. – Жалпы, вакциналардың әзір­­лене бастағанына енді ғана жарты жыл толады. Өткен жыл­дың соңында індет басталға­ны­мен, барлық ұжымдар екпе қа­мына наурыз айында ғана кі­рісті. Окс­форд университетінің вак­цина­сына келер болсақ, кейбір кемші­ліктері бар екенін сынақ бастал­ғанда естідік. Мысалы, екпе әсері­нен адамның дене қызуы қатты көтеріледі екен. Әрине, бір жағы­нан алып қарасақ бәсеке де бар. Бірақ клиникалық кезеңде сәтсіз­дік болуы заңды. Екпе адам­дарға сынала бастағаннан-ақ тағы 1-2 жыл күтуімізге тура келеді. Ал кли­никалық кезең тамызда ғана басталғанын есте ұстаған жөн, – дейді Қазақстан Президенті Іс басқармасы медициналық орта­лығы нейрохирургия бөлімінің меңгерушісі Мыңжылқы Берді­қожа. Негізі, вакцина дайындаудың төрт кезеңі бар. Алғашқысы кли­никалық кезеңге дейінгі уа­қыт, мұнда екпе жануарларға сынала­ды. ДДСҰ мәліметінше, 200-ге жуық вакцина осы кезеңде тұр. Екінші кезеңде қауіпсіздігі тексе­рілу үшін екпе бір топ жастарға салынады. Үшінші кезеңде ауруға шалдығу қаупі жоғары жандарға егілсе, төртінші кезеңде мың­даған еріктіге сыналады. Тамыз айын­дағы дерек бойынша, ше­шуші кезеңге 7 вакцина ғана өткен.  

Қазақстандық вакцинадан не күтеміз?

Жуырда коронавирус инфек­ция­сына қарсы қазақ­стандық вак­цинаның клиникалық сына­ғы басталатыны хабарланды. Сы­­­нақ­қа ерікті ретінде қатысуға 627 адам ниет білдірген. Денсау­лық сақтау министрлігі болса, екпенің уыт­ты­лығы, дертті қоз­ды­руы, ал­лер­генділігі, имму­но­гендігі бойынша ДДСҰ-ның талаптары ескеріл­ге­нін айтады. Енді кли­никалық кезең 20 қыр­күйекте басталмақ. Бастап­қыда Алматы қаласын­дағы кли­ника базасында вакцина 44 ерік­тіге салынады. Осы айдың соңы­на дейін 244 адам қазақ­стандық вак­цинаны қабыл­дайды екен. Дегенмен отандық вакци­наға қоғам то­лықтай сенім артады деп айта алмаймыз. Осы кезге дейін бұл турасында пікірталас та өтті. Денсаулық сақтау ми­нистр­­лігі абыройын асырған екпе осы­лайша көп күмәннің астында қа­лып отыр. Бірақ үміт те жоқ емес. Одан бөлек, Қазақ­стан Ресей вакци­насын сатып алуға да келіс­сөз жүргізгенін бі­­­­­­ле­міз. Та­лай мәр­те талқыға түс­кен бұл сауда жөніндегі дау басылмады. Шы­нын­да да, то­лық тексерістен өт­пе­ген Ре­сей вакцинасын алуға неге асық­қанымыз беймәлім. – Меніңше, Ресейдің бізбен салыс­тырғанда зертханасы дамы­ған. Оны мойындау керек. Мүмкін вакцина сатып алуға келіссөз жүр­гізу асығыстық та болған шы­ғар. Бірақ Қазақ­стандағы вакци­наны қай вирусқа арнап шығарып жат­қанын білмеймін. Індет жайыл­­ған кезде көрдік, ПТР сына­малардың дәлелділігі 30 проценттен әрі ас­қан жоқ, қалған 70 процент нау­қасты қайда қоямыз? Алдымен ви­рус табиғатын егжей-тегжейлі зерттеп алу керек еді, – дейді Мыңжылқы Бердіқожа. Түйіндей келсек, коронави­рустың алдын алатын вакцина жақын арада дайын боларына сену қиын. Мүмкін 1 немесе 10 жылды сарп етсек те таңғал­мас­сыз. Түбінде дерт атаулы дауасыз болмаса керек-ті. Әзірге тұмауға қарсы екпемен жан сау­ғалап тұр­ғанымыз аян.  

Мадияр ТӨЛЕУ