Төрт баласы үшін 10 504 теңге, алты-жеті баласы үшін 16 160 теңге алып келген аналарға әр балаға 21 мың теңге беріле бастағаны көпшілікті қуантқаны рас. Нәтижесінде, 2018 жылы атаулы әлеуметтік көмекті 111 мың отбасы алған болса, жалақысы жанбағысына жетпейді деп есептелген мұндай отбасылардың қатары биыл төрт есеге бірден өскен. Яғни, бүгінде бұл көмекті еліміз бойынша 417 мың отбасы алып отыр. Алайда 73 мыңнан аса отбасы негізгі кірісін жасырып, бұл көмекті өздеріне қолдан тиесілі еткен. Тиісті тексеру нәтижесінде, олар мемлекетке 156 млн теңге қайтаруға міндетті. Осы олқылықтар атаулы әлеуметтік көмек берудің қолданыстағы жүйесін өзгертуге негіз болды. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі 2020 жылдан бастап көпбалалы отбасыларға жәрдемақыны көбейтіп, табысы аз отбасыға берілетін атаулы әлеуметтік көмек беру тәсілін өзгертуді ұсынды.
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Біржан Нұрымбетовтің айтуына қарағанда, ұсыныс заң жобасы түрінде әзірленген. Бұл жоба бойынша, 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап балалары 18 жасқа толмаған көпбалалы отбасыларға табысына қарамастан 42 мыңнан 72 мың теңгеге дейін жәрдемақы беріледі. Әр балаға шамамен 10-11 мың теңгеден есептеледі. Жәрдемақының нақты көлемі өңірлердің ерекшеліктеріне қарай өзгереді.
Егер көпбалалы отбасылар табысы аз отбасылар қатарына енсе, оларға жәрдемақыдан өзге атаулы әлеуметтік көмек те (АӘК) беріледі. Атаулы әлеуметтік көмек күнкөріс минимумының 70 пайызы деңгейінде сақталады. Алайда мұндай отбасындағы жұмысқа жарамды адамдардың барлығы әлеуметтік келісімшарт арқылы еңбекпен қамту орталығымен белсенді жұмыс істеуі тиіс. Еңбекпен қамту орталықтары арқылы ұсынылатын жұмыс орындарының жалақысын мемлекет төлейді. Жеңілдетілген кредит те беріледі. Әлеуметтік келісімшартты орындамаған отбасыларға АӘК берілмейді.
Сондай-ақ жаңа жылдан бастап табысы аз отбасылардың 1 жастан 6 жасқа дейінгі балаларына арналған әлеуметтік пакет жасалады. Әлеуметтік пакетте балалар тағамы, гигиеналық заттар, балалардың ой-қимыл жүйесін дамытқыш құралдар бар. Ал 6 жастан 18 жасқа дейінгі балаларға мектеп формасы, жолақысы төленіп, мектепте тегін тамақ беріледі. Табысы аз отбасылардың 18 жасқа дейінгі балаларына мемлекет кепіл берген тегін медициналық көмек көрсетіледі.
Айта кету керек, еліміздегі балалардың 62 пайызы көпбалалы отбасынан шыққан. 2020 жылы отбасының кірісіне қарамастан, осындай жанұялардағы әр балаға 10 625 теңге көлемінде жәрдемақы төленуі керек.
Үкімет отырысында сөз алған Премьер-министрдің орынбасары Бердібек Сапарбаев: «Аз қамтылған көпбалалы отбасы мемлекеттің қай кезде де қолдауында болады. Біз осы механизмді жергілікті билікпен бірге әрі қарай жүзеге асыруға жұмыс істейміз. Елдегі 1,3 млн бала көпбалалы отбасынан шыққан. Жаңартылған атаулы әлеуметтік көмек негізінде келер жылы оларға жаңа жәрдемақы тағайындалады. Яғни, отбасылық кіріске қарамастан, 7 балаға дейін тәрбиелеп отырған отбасыларға 42 500 теңгеден 73 375 теңге аралығында төлем қарастырылады. Сондай-ақ мұндай балаларды кепілді әлеуметтік топтамамен қамту көзделген» деді.
Сондай-ақ министр Біржан Нұрымбетов шартты және шартсыз көмекті 3 айға тағайындау туралы айтты. Бұл бір жағынан атаулы әлеуметтік көмек алатын жанұялардың табысын жасыруды барынша төмендететін болады, екінші жағынан табысты көрсету тәртібі әділ болады. Отбасының жан басына шаққандағы кірісі екінші тоқсанда көбіне азаю жағына өзгеріп жатады. Яғни, АӘК тоқсан сайын есептегенде тағайындалған мөлшер ұлғаюы мүмкін.
Бұған қоса, заң жобасына сәйкес учаскелік комиссия көмекке мұқтаж отбасылар бойынша қорытындыны 3 күн емес, 7 күн ішінде шығаратын болады. Жобаның өзі қазанның соңында әзірленеді.
Бұл жаңалықты әлеуметтанушылар қолдап отыр. Олар бұл мәселені кезек күттірместен шешу керегін айтады. «Өйткені көпбалалы аналарды тұрмысы төмен немесе жоғары деп бөлуге болмайды. Ол осы уақытқа дейін өзіміз көргеніміздей, әлеуметтік жік-жікке бөлінуге әкеледі. Кез келген мемлекетте аналар мен балаларға түрлі жәрдемақы мен жеңілдіктер бар. Бұл жобаны біз де ана капиталын қалыптастыру мақсатында мемлекет тарапынан көрсетілген қолдау деп түсінеміз. Бір мемлекетте баланы жалғыз асырап отырған анаға немесе әкесіне жәрдемақы төленіп, жеңілдіктер берілсе, басқа елдерде көпбалалы немесе жағдайы төмен отбасыларға ерекше назар аударылады. Мәселен, Францияда көпбалалы отбасылар салықтан босатылса, Швецияда пәтерақы төлемейді. Демек, әрбір дамып жатқан елде ана мен балаға қажет мемлекеттік қолдау көрсетіліп жатыр деуге болады. Біз де бірте-бірте осы қатарға қосылып келеміз» дейді әлеуметтанушы Ерлан Бошай.
Бүгінде еліміз бойынша кәмелет жасқа толмаған төрт және одан көп баласы бар отбасылардың саны – 163 мың. Үш баласы бар – 119 мың, екі балалы 90,4 мың отбасы бар.
Заң жобасы Парламент депутаттарының қолдауына ие болса, жаңа өзгерістер 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енеді.
Ақбота ӘЛІМ