Былтыр қатерлі ісік жер бетіндегі 9,6 млн адамның өмірін жалмады. Ал обыр диагнозымен есепте тұрғандардың саны 18 миллионнан асты. Мамандар 2040 жылға қарай жылына 30 млн түрлі обыр тіркелуі мүмкін деп дабыл қағып жатыр. Қауіпті індет көп тараған елдердің басында АҚШ, Австралия мен Еуропа бар. Қазақстан да обыр дендеген 50 мемлекеттің қатарында. Елімізде жыл сайын осы дерттен 15 мың адам көз жұмады. Өкінішке қарай, қауіпті індет жастар мен балалардан жиі анықталып жатыр.
Бүгінгі таңда жылына обырға шалдыққан 35 мың адам тіркеуге алынады. Жалпы есепте тұрғандардың саны 180 мыңға жақындаған. Емделушілердің басым бөлігі Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Алматы және Түркістан облысының тұрғындары. Қазақстан – ТМД-дағы тегін скрининг жүргізілетін жалғыз мемлекет. Алайда қатерлі ісікті ерте анықтау әлі мүмкін болмай тұр. Сондықтан АҚШ сияқты алпауыт мемлекеттердің тәжірибесіне сүйенуге тура келеді. Осыған орай еліміздің бас қаласында алғаш рет президенттер, бірінші ханымдар мен корольдік отбасы мүшелері, Сыртқы істер және Денсаулық сақтау министрлері, сондай-ақ онкологиялық ауруларды бақылау саласындағы 350 ғалым қатысқан Дүниежүзілік саяси кеңес өтті. Мақсат – онкологиялық ауруларға қарсы күрестің тың тәсілін іздеу.
– Былтыр Үкімет деңгейінде онкологиялық аурулармен куресудің төрт жылдық кешенді жоспарын құрдық. Оған 35 миллиард теңге бөлінді. Соның арқасында қатерлі ісікті ерте бастан анықтайтын скринингтер өткізіп жатырмыз. Алайда халықтың 25 пайызы ғана скринингтен өтеді. Оның ішінде онкологиялық аурулардың 23 пайызы ғана ерте анықталады, – дейді Денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов.
Қатерлі ісікті бақылау жөніндегі халықаралық одақты басқарып отырған Иордания ханшайымы Дина Майредтің ұлы да қауіпті кеселге шалдығыпты.
– Ұлым екі жасында ақ қан ауруына шалдықты. АҚШ пен Англияда емделіп келгеннен кейін тәуір болды. Содан түйгенім, өз елімізде немесе шетелде болсын, емдейтін мекемелер, дәрігерлер бар. Тек менеджмент жоқ. Сондықтан елде жұмыс жоспары дұрыс құрылмаса, дәрігерлер мен емхана жеткілікті болса да, одан нәтиже шықпайды, – дейді ол.
Қазір маңызды болып отырған мәселе – мамандарды оқыту, диагностиканың заманауи әдісін пайдалану, науқастарға жедел медициналық қызмет көрсету және т.б. Еліміз обырмен күресті күшейту үшін заманауи технологияларды, Еуропаның инновациялық тәсілдерін қолданатын болады. Осы үшін қазынадан 36 млрд теңге бөлінбек.
– Дәрінің бәрі қымбат. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымымен бірлесіп, дәрінің бағасын төмендету мәселесін қарастырып жатырмыз. Әр елде баға әртүрлі. Бюджеттен қомақты қаржы бөлінбек, енді соның дұрыс жұмсалуы маңызды. Мәселен, оның бір бөлігі профилактикаға, бір бөлігі скринингке кетеді. Өткен жылдары скрининг 6 патологиядан тұратын, ол тиімсіз болып шықты. Қазір қолданылып жатқан 3 скрининг жақсы нәтиже көрсетіп жатыр. Әйелдер арасында көз жұматындардың көбі жатыр мойны обырына шалдыққандар. Бұл кеселмен күресуге болады. Ол үшін қыздарға ерте 12-13 жастан екпе жасалуы қажет. Келесі жылдан бастап, осы мақсатқа арнайы қаржы бөлініп, ата-аналарының рұқсатымен ерікті түрде тегін екпе жасаймыз. Бұл тұрғыда Австралияның тәжірибесі мол. Оларда он жыл бойы екпе жасалып келеді. Нәтижесінде, жатыр мойны обырына шалдығатындардың саны азайды, – дейді Қазақстанның бас онкологы Диляра Қайдарова.
Елімізде сүт безі қатерлі ісігіне шалдығатындар да көбейді. Өкініштісі сол, бұл кесел жастарда да көп кездесіп жатыр. Сондықтан бұрын 50 жастағы әйелдер маммографиядан өтсе, енді 40 пен 70 жас аралығындағы әйел адамдар тексеруден тегін өте алады. Дәрігерлердің айтуынша, өлім-жітім көрсеткішінің жоғары болуының себебі – диагностикадан кеш өту, яғни адамдардың дерт және оның қаупінен хабардар болмауы. Медицина саласы қызметкерлерінің білім деңгейінің жеткіліксіз болуы да – бір себеп.
– Жалпы, онколог мамандар он жыл оқиды. Биыл үшінші рет онколог резиденттерімізді түлеттік. Олар қатерлі ісік көп тіркелген Шығыс, Солтүстік Қазақстан және Павлодар облыстарына жіберілді. 2020 жылы тағы 54 онкологты даярлап шығарамыз. Қазір мамандарымыз Америка, Корея, Еуропада біліктілігін арттырып жатыр. Біздегі басты мәселе – науқастар дертін асқындырып алады. Қауіпті ауруға шалдыққандардың 25 пайызы ғана дәрігерге дерттің алғашқы сатысында жүгінеді. Аурудың алғашқы кезеңінде адамды 100 пайыз емдеуге мүмкіндік бар. Өкпе қатерлі ісігіне шалдыққандардың 70 пайызы, бауыры ауырғандардың 90 пайызы дерт асқынғанда келеді, – дейді бас онколог.
Қазақстанда 5 онкологиялық орталық бар. 2022 жылға дейінгі онкологиялық аурулармен күрестің кешенді жоспарына сәйкес, ел астанасында Орталық Азиядағы ең ірі кешен салынып жатыр. Құрылысы басталған Ұлттық онкология орталығына обырды емдеу мен диагностиканың ең озық технологияларын енгізу жоспарланған.
Аты жаман аурудан көрер жарығы таусылғандардың басым бөлігі – дұрыс тамақтанбаған және салауатты өмір салтын ұстанбағандар. Мұнымен қоса шетелдік сарапшылар қазір темекіден, өкпеге түтін тартатын заттардан үлкен зиян келіп жатқанын айтады. «Егер әлем шылым шегуден бас тартса, онкологиялық ауруға шалдыққандар 22 пайызға азаяр еді» дейді олар. Аурудан алшақ жүру үшін дәрігерлер дұрыс тамақтануға кеңес береді. Медицина саласында 20 жыл тәжірибесі бар хирург, онколог-маммолог маман Мұратжан Исаұлы ең басты дүние адамның көңіл күйінде екенін айтады.
– 35 жастан кейін иммунитет әлсірегенде жасушалар көбейе бастайды. Ол он жыл өседі. Сол он жыл өткеннен кейін біз анықтаймыз. Ерте анықтау үшін скрининг әдістерді қолдану керек. Қазір осы мәселе қолға алынып жатыр. Аурудан сақтанудың жолы алдымен адамның көңіл күйіне байланысты. Қуаныш та, қайғы да – бәрі уақытша. Адам өзін бірқалыпты ұстауы керек. Одан кейін – тамақтануы. Жеген тамағының, сусындардың құрамын білуі керек. Денемізді улап жатамыз. Мысалы, кешке тамақ ішкеннен кейін, жатар алдында дене жаттығуын жасауымыз керек, 3-4 км жаяу жүрген жөн. Соны жасамаймыз. Асқазанға салмақ түсіреміз. Адамдар сыраны көп тұтынады. Тазасын білмейді. Мысалы, Германия, Чехия елдерінде адамдар сыраның ары кетсе 1-2 бокалын ішеді. Ал бізде барға отырып, жарысып ішетіндерді байқаймыз. Соның салдарынан көп зардап шегетін – бауыр мен ішек», – дейді маман.