Биыл – Халық қаһарманы, Берлиндегі Рейхстагқа Жеңіс туын тіккен қазақ Рақымжан Қошқарбаевтың 95 жылдығы. Ол 1924 жылы 19 қазанда Ақмола облысының Тайтөбе ауылының маңындағы қыстақта дүниеге келген. 4 жасында анасы дүниеден өтіп, әкесі жалған саяси жаламен сотталып, 13 жасынан жетім қалып, Тайтөбе балалар үйінде тәрбиеленген Қошқарбаевтың ерлігі ел аузында. Бүгінде оның немере қарындасы Рымжан Мұсабекқызымен әңгімелесудің орайы келді.
– Рымжан апа, ағаңыздың ерлігін бүкіл қазақ біледі. Сол кісінің адами болмысы қандай еді?
– Ақкөңіл, өмірсүйгіш, туысшыл адам еді. Ешқайсымызды бөліп-жармайтын. Бізде немере-шөбере деген жоқ, бізде тек бауыр бар. Өйткені аға бәрімізді «бауырым» дейтін. Біз 6 ағайынды болдық. Оның екеуі 34 жылға дейін қайтыс болды. Қалған төртеуі, оның ішінде Рақымжанның әкесі мен менің әкем 37 жылы репрессияға ұшырған. Одан тек 1947 жылы Рақымжанның әкесі оралды. Ал қалған үшеуін қайда кеткенін білмейміз, осы уақытқа дейін хабар жоқ. Мен Қошқарбай әкенің ағасы Тәжмағанбеттің қызымын. Райқұл атаның ұрпақтарымыз.
Үш жылдан кейін Ұлы Отан соғысы басталды. Ол соғыстан Рақымжан 48 жылы бір-ақ келді. Ауылға келгенде бәрі біздің үйге келіп тоқтайтын. Шешеміз асты-үстіне түсетін. Сонда әкелеріміз төртеуі бір қораның астына тұрған деп айтып отыратын. Сол бірлік әлі де сақталған. Ағамыз анам жоқ демейтін. Үш кемпір, оның ішінде менің шешем де бар, келген сайын бәріне бірдей көйлек, орамал, бір келі шайын әкелетін еді. Рақымжан ауылының ар жағында, 6 шақырым жерде біздің қорым бар. Марқұм сонда жатқан әкесіне жылда келіп, құран оқытып кететін. Ал шешесі Ворошилов деген жерде жерленген. Алайда ол жер қазір тегістеліп кеткен.
– Ағаны қайтыс болар алдында көріп, сөйлестіңіз бе? Ол кісі нені жақсы көретін? Әр адамның әдеті, ұнататын ісі болады емес пе?!
– Өкінішке қарай, көрісе алмадым. Ағамыз қайтыс болар алдында зоб болып, ауруханада жаттым. Сөйтіп, жылдығына бір-ақ бара алдым. Ағамыз соңғы 3 жылда ауырған еді. Ол кісі сүтті шәйді қоюлатып тек самаурыннан ішетін. Өзінің соғыстан әкелген мандалины болатын. Сонымен ән айтқанды ұнататын. Әсіресе, «Қарағым-ай» әнін орындағанда жиналған елді құлататын. Өзі дос-жарандарының басын қосып, шақырудан шаршамайтын. Соның арқасында Бауыржан Момышұлы, Талғат Бегелдинов, Олжас Сүлейменов, Қайрат Байбосынов, Жәнібек Кәрменов секілді елдің қаймағын көргенім бар.
– Ол кісінің сізге жасаған сыйлығын сақтап жүрген боларсыз? Әлде сізге айтқан ақыл-кеңесі болған шығар?
– 10-сынып бітірген соң, 54 жылы ағам мені оқуға түсіріп, сол үйде қалған болатынмын. Одан екі жыл бұрын оқуға түсерде әпкем де барып тұрған еді. Сол кезден бастап ағаның қолында болдым. Кейін оқуым алыс болған соң жатақханаға шығып кеттім. Соның өзінде Рақымжан ағам жұмасына екі рет келіп, бүкіл азық-түлікті әкеп тастайтын. Студенттік шақта қайбір тойып жүресің дейсің?! Сонда «нан жеме, толып кетесің» дейтін. Өйткені ол әдемілікті жақсы көретін.
Кәсібилікті жоғарылату факультетін оқуға барғанымда, бөлмедегі көрші қыз Қызылорданікі екен. Сол маған «Апай, ренжімесеңіз ағама барып келейін деп едім» деді. «Ағаң қайда тұрады?» дегеніме «Алматы қонақүйінің директоры» деді. Содан «Рақымжан ағаны көргім келеді, мені де ала баршы» деп онымен бірге бардым. Қонақүйге келгенде хатшы мені көріп: «Ой, Рымжан, ботам, ағаң бос отыр, кіре ғой» дегенде әлгі қыз «Сіз оны қайдан білесіз?» деп тұрып қалғаны бар. Қазір соны ойласам, ағамызға шынымен бүкіл қазақ туыс болыпты ғой. Оның іздеушісі әлі де көп.
– Ол кісінің ұрпағы бар ма?
– Рақымжан ағамыздың Әлия деген бір қызы бар. Алматыда тұрады. Қазір №48 мектепте ағылшын тілінен сабақ береді. Оның Дәурен және Дархан деген екі ұлы бар. Ағамыздың үлкен немересі Дәурен соның тегін алған.
Сұхбаттасқан
Анар ҚОНЫС