Елімізде күн санап көліктің көбеюі адамдардың жайлы өмір сүруіне дұрыс болғанымен, зияны мен зардабы шаш етектен болып тұр. Біріншіден, көбейген көлік жол апатын жиі тудырып, қара жолда қаза табатындардың санын арттырып жатқаны жасырын емес. Одан кейін, әрбір көліктен ауаға шығарылып жатқан зиянды қоспалардың шектен тыс көбейіп жатқанын айтпағанда қаладағы көлік кептелістері де талайдың жүйкесін жұқартып, алтын уақытын ұрлайды.
Жалпы, әрбір автокөлік жылына 4 тонна ауа жұтып, 800 келі көміртегі оксидін, 40 келі азот оксидін және 200 келідей әртүрлі көмірсутекті атмосфераға бөледі екен. Ғалымдардың зерттеуі бойынша, әсіресе транспорт моторы жай айналымда, жылдамдық алар кезде және кептелісте тұрғанда қоршаған ортаға көмірсутек көп бөледі. Осындай жағдайда отын толық жанбайды да, ауаның ластануы 10 есеге ұлғаяды. Ауадағы қорғасын мөлшері көбейген сайын оның мөлшері адам қанында да көбейе түседі екен.
Дегенмен біздің айтпағымыз бұл екеуі де емес. Сол көбейіп кеткен көліктің тоқтайтын тұрағы кезінде туындап жатқан мәселелер. Жалпы елімізде, оның ішінде Шымкент қаласында автотұрақ мәдениеті әу бастан-ақ, дұрыс жолға қойылмаған.
Бүгінгі таңда үшінші мегаполисте 340 мыңнан аса автокөлік бар. Оның 275 мыңы – жеңіл көлік. Осынша транспортқа 46 автотұрақ бар. Шымшаһар базарларының маңында заңсыз автотұрақтар көптеп кездеседі. Негізінен талап бойынша базар иесі келушілер үшін аумақтың 30 пайызын автотұраққа бейімдеуі тиіс. Ал бізде тұтынушылар құқы сақталмаған. Айта кетейік, автотұрақ тапшылығы шаһардағы барлық коммерциялық нысандарда, мемлекеттік мекемелерде кездеседі. Әсіресе, қаланың орталығы болып саналатын А.Байтұрсынов көшесінде автокөліктер осы мәселемен жиі бетпе-бет келіп жатады. Мұнда диагностикалық орталық, салық, жоғары оқу орындары, спорт кешені және бірқатар ауруханалар бар. Қала бағытындағы маршруттардың да басым бөлігі осы көшемен жүреді. Бүгінде жағалай орналасқан коммерциялық ұйымдар ғимараты, сауда қатарлары мен жоғарыда аталған мекемелерге аялдайтын темір тұлпарлар тұрақ таппай айналып жүреді. Қажетті мекемелеріне жылдам кіріп шығамыз деп көліктерін амалсыз жол бойына қойып кетіп жатады. Салдарынан көлік кептелісі туындап, көшедегі басқа да транспорт қозғалысы қиындай түседі.
Сондай-ақ Шымкенттегі автотұрақ мәселесіне жиі ұшырайтын мекемелердің бірі – орта мектептер. Әсіресе, орталықтағы №8 және №9 мектеп-лицейінің маңы қарбалас сәттерде көлікке толып, қозғалыс баяулайды. Көліктердің бірін-бірі жиі сырып кетуі, ереже сақтамауы осындай жағдайдан соң кездеседі емес пе?
Әрине, автотұрақ мәселесіне бетпе-бет келіп отырған жалғыз Шымкент қаласы емес. Көлік кептелісінен көз ашпайтын, ең үлкен мегаполис Алматы қаласында да мұндай проблема бар. Дегенмен мұның түйінін қалай тарқатуға болады? Шенеуніктер қаншалықты бас ауыртып жатыр?
Экс-әкім Ғ.Әбдірахымов денсаулыққа пайдалы, жанармайға қаражат шығындамайды және автотұрақ мәселесі шешіледі деп Шымкент қаласына автоматтандырылған велосипед жүйесін енгізді. Велосипед жалпыхалықтық көлік қатынас құралына айналады деп сенген. Алдымен Нұр-Сұлтан қаласында қолданысқа еніп, сұранысқа ие болған бұл жүйені шымкенттіктер онша қабылдай қоймады білем. 2016 жылы Әбдірахымов велобекеттерден біржылдық қолдану абонементін сатып алып, күн сайын жұмысқа велосипедпен барып қайтатыны жайлы айтқан. Қарамағындағы қызметкерлерді де осыған шақырған. Бірақ көп ұзамай әкім де велосипедтен түсті. Ал қала халқы тіпті бұл жүйеге үйренбей-ақ қойды. Қазіргі таңда үшінші мегаполисте 200 велосипедке арналған 40 тұрақ бар. Алайда көшеде автоматтандырылған велосипедті айдап бара жатқан бір жан кездестірмейсіз. Экс-әкім айтпақшы, қанша жерден Шымкенттің климаты жылы, жыл он екі ай мінуге болады деген велосипед жобасы нәтижелі іске асқан жоқ.
Одан кейін заңсыз автотұрақтың жолын кесеміз және көлік кептелісін азайтамыз деп бірыңғай «ақылды» автотұрақтарды іске қосты. 109 миллион теңгені құрайтын жобаның жартысына жуығын Шымкент әлеуметтік- кәсіпкерлік корпорациясы қаржыландырды. Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясының қорына түскен қаржыны ауладағы тұрақ мәселесін шешуге жұмсау жоспарланған. Мемлекеттік жекеменшік-әріптестік аясында жүзеге асқан жобаның өмірі ұзаққа созылмады. Сәуір айында қолданысқа енген Шымкент көшелеріндегі «ақылды» көлік тұрақтары тамыз айында қайта жетілдіру үшін кері қайтарылды. Көлік қозғалысы жоғары көшелерге қойылған бұл пилоттық жобаны қала тұрғындары тағы да жатсынды. Міне, «ақылды» тұрағымыз да осылайша сәтсіз аяқталды.
Ендеше, халықтың пікірімен санаспай шетелдік тәжірибені енгізе берудің жөні жоқ. Салдарынан тиімсіз жобаға құйылған миллиондар желге ұшып кетті.
Жалпы, «балық басынан шіриді» дейміз бе, олқылықтар билік тарапынан кетіп жатқан соң жекеменшік мекеме иелеріне не дейміз?!
Әйтпесе, шымкенттік кәсіпкерлердің басым бөлігі тиесілі сауда қатарлары немесе тойханаларын хан сарайындай жайнатып салғанымен, келушілерге соншалықты жағдай жасамайды. Автотұрақ мәселесіне көңіл бөле бермейді. Қазір шаһардағы кез келген жүргізушіні сөзге тартсаңыз тұрақтан әбден зәрезап болғаны соншалық, жылап жібере жаздайды.
АҚШ-та автотұрақ мәселесіне үлкен жауапкершілікпен қарайды. Онда тұрғын үйлерге, кеңсе ғимараттары мен бизнес өкілдерінде болуы тиіс автотұрақтар талабы нақты көрсетілген. Жалпы, онда қызмет көрсету мәдениеті өте жоғары деңгейде екенін байқаймыз. Бізде де шетелдік жүйені көшіре бергенше алдымен оның халыққа тиімді тұстарын қарастырып, тұрғындардың мәдениетін қалыптастырып алу қажет сияқты.
Назгүл НАЗАРБЕК,
Шымкент қаласы