Дәл осындай ұранмен қарашаның 4-і күні Ақтөбеде фермерлердің заңды митингісі болды. Әдетте митинг деген сөзден шошитынымыз рас. Бірақ бұл жолғы шеру-жиынның жөні бөлек. Әлеуметтік желілер мен ақпарат порталдарына жарияланған деректерде рұқсат етілген митингіге Ақтөбе, Орал, Қарағанды, Нұр-Сұлтан және Жезқазғаннан жүзге жуық адам қатысқаны айтылды. Жиналғандар ауыл шаруашылығы саласына мемлекеттен беріліп келген субсидияның қысқаруына һәм кешіктіріліп жатқанына наразылық танытқан.
Иә, субсидиясыз дәл қазір Қазақстанның агроөнеркәсібінің күні жоқ. Өйткені екінші деңгейлі банктер агроөнеркәсіпті қаржыландыруды соңғы алты жылда 6 есеге азайтқан. Банктер айтар сылтау – шаруаның кепілге қояр дүниесі жоқ. Сондықтан мал шаруашылығының жалғыз сүйенері мемлекеттік субсидия екені даусыз.
Тәуелсіздігімізді жариялаған жылдардан бері Ауыл шаруашылығы саласының шешілмей келе жатқан өзіндік проблемалары жетерлік. Оның барлығы отандық өнімнің өзіндік құнының қымбаттауына әкеліп отыр.
Митинг ұйымдастырған фермерлер субсидия ақшасының қысқарып әрі кешігіп жатқанынан үлкен шығынға батып отырғанын айтады. Шыны керек, соңғы екі-үш жылда ауыл шаруашылығы саласына бөлініп келген субсидияның көлемі азайды. Мәселен, бұрын малдың жем-шөбі пен тұқымын асылдандыруға шаруа қожалықтарына 3-4 млн теңге көлемінде қаржы беріліп келсе, қазір ол сома екі есеге қысқартылған. Алайда шаруашылық иелері бұл қаржының техника жабдықтары мен жанармайға жұмсаған шығыннан аспай қалатынын айтады. Бұдан бөлек, малшыға және төрт түліктің қысқы азығын жинауға жалдайтын жұмысшыларға төлейтін жалақы тағы бар.
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН АҚША БӨЛМЕЙ,
АЯҚҚА ТҰРҒЫЗУ ҚИЫН
Еліміздің мал шаруашылығына қаражат жетпей жатқаны туралы Үкімет отырыстарында да бірнеше мәрте айтылды. Ауыл шаруашылығы министрлігі мемлекет бюджетінен мал шаруашылығын субсидиялауға деп қарастырған 36,5 млрд теңгенің кешігуіне байланысты сұрау салған. Бірақ Қаржы министрі бұл өтінішті қанағаттандырмады. Таяуда Мәжілісте «2019-2021 жылдарға арналған республикалық бюджет» туралы заңға өзгерістер енгізу туралы талқылауда жоғарыда сұралған қаржының бекітілмегені анықталды.
Жалпы, биылғы жылы өңірлердегі мал шаруашылығын дамытуға Үкімет бюджеттен 77 млрд теңге қарастыратынын айтқан. Жыл басынан бері бұл қаржының 80%-ы игерілді. Еліміздің жеті облысының (ШҚО, Жамбыл, Ақтөбе, Алматы, Ақмола, БҚО, Қарағанды) шаруалары бөлінген ақшаны толықтай игерген, қалған уәде етілген қаражат – жоғарыда айтылған 36 млрд теңге. Бір ғана Ақтөбе облысы биыл Үкіметтен мал шаруашылығына деп 5,9 млрд теңгеге өтінім беріпті, сұралған ақшаның 2 млрд 185 млн теңгесі бөлініп толық игерілген. Қалған қажетті сома келесі жылға берілуі мүмкін.
Осы уақытқа дейін республикада мемлекеттен берілетін субсидияның 70%-ын орташа және ұсақ шаруа қожалықтары алып келді. Қыстың алдында қажетті қаражаттан қағылу аталған шаруашылықтарға қиын тиері анық. Әрине, беті аулақ, дегенмен онсыз да жағдайы қалт-құлт етіп отырған шаруашылықтар банкрот болса, елдің азық-түлік қауіпсіздігі саласына қаншалықты нұқсан келерін болжау қиын. Сөз жоқ, ауылдағы мал баққан ел төрт түлігінен түсетін табысынан айырылса, жұмыс іздеп қалаға ағылады. Бұл онсыз да ретсіз урбанизация кесірінен әлеуметтік тұрғыда көптеген мәселеге тап болып отырған мемлекетіміз үшін үлкен салмақ болмақ. Сол себепті дәл қазіргі жағдайда ауылға ақша бөлер кезде «ауызды қу шөппен сүрту» ақтауға келмейтін әрекет.
ӨЗІНДІК ҚҰНДЫ ТҮСІРМЕЙ,
БАҒАДА БӘСЕКЕЛЕС БОЛА АЛМАЙМЫЗ
Агроөнеркәсіп – Қазақстанның негізгі «көзірі». Ауыл шаруашылығынан айырылу – болашақ нарықты, тіпті тұтас бір экономиканы жоғалту. Қазба байлық, шикізат түбі бір таусылары анық. Ал жер мен төрт түліктің өнімі – түгесілмейтін ырыс. Қазақстан – аграрлық әлеуетін толық аша алмай отырған мемлекеттің бірі. Агроөнеркәсіпке қажет жер де, мал басы мен егін шаруашылығы да, өнімді өткізетін нарық та айналамызда. Мәселен, іргеміздегі үлкен нарық – Қытай мемлекеті жылына 2 млн тонна сиыр еті мен қой етін сырттан сатып алып отыр. Бұл көрсеткіш тұтас әлемдік ет нарығының 25%-ына тең. Ет экспорты саудасында үлесі бар мемлекеттердің барлығы да халық саны көп Қытайға ет өткізуден дәмелі. Әйтсе де, шекаралас жатқан мемлекетке ет саудасын ұлғайта алмай отырған жайымыз бар. Басты себеп – бәсекеге қабілетсіздік. Өнімнің өзіндік құны өз ішімізде жоғары болғандықтан, Қытайға мұхит асып жеткен Бразилия етіне баға жағынан бәсекелес бола алмаудамыз. Ішкі нарықта еттің орташа бағасы – 1700-1800 теңге, яғни 4-6 доллардың көлемі. Алайда Қытайдың шекарасына теміржол арқылы жеткен 20 тонналық контейнердің ішіндегі етке тасымал шығыны келісіне 50 цент болып қосылады екен, ал Бразилия жеткізген еттің жол шығыны келісіне 5 центті құрайды. Осындай айырмашылықтан кейін Қытайға Қазақстанның жаңа сойылған жас етін сатып алғаннан Бразилия мен Австралиядан неше күн мұздатылып жеткен «өлі етін» көптеп алған тиімді.
Бір есептен Қаржы министрі келтіріп отырған уәжді де ескермей болмайды. Аталған ведомство ауыл шаруашылығына бөлінген жеңілдетілген қаражаттың қайтарылымына алаңдайды. Әйтсе де, алға тартар бір дәлел бар. Статистика комитетінің дерегінше, 2011-2016 жылдар аралығында мемлекеттік субсидияның арқасында Қазақстандағы ірі қара басы 2-2,5 есе өскен. Бұл – мемлекеттік қолдаудың қажеттілігінің айқын көрінісі.
Сондықтан агроөнеркәсіпке қаражат бөлгенде оның тиімді жұмсалуын әрі саланың қордаланып қалған мәселесін жан-жақты шешіп беретіндей механизмін қарастырған жөн. Бірақ бұл екі министрліктің ғана емес, мемлекеттік саясаттың негізгі ұстанымы болуы керек.