Таяуда Ұлыбританияның премьер-министрі Борис Джонсон шетелден келетін дәрігерлер мен мейірбикелерге жеңілдетілген виза берілетінін мәлімдеді. Борис мырзаның мұндай шешімінен елдегі кадр тапшылығы мен шартараптың түкпір-түкпірінен таланттарды тартуға талпынысты аңғару қиын емес.
Премьер-министрдің айтуынша, «Брексит» аяқталғаннан кейін енгізілетін жаңа виза жүйесінің жағымды тұстары көп. Оның құны екі есе азайып, 464 фунт-стерлингті құрамақ. Сондай-ақ өтінімді қарау мерзімі екі аптаға дейін азайып, «Ұлттық денсаулық сақтау жүйесінде» (NHS) жұмыс істейтін шетелдіктерге басымдық беріледі. Виза құнын және басқа да шығындарды жалақысынан төлеуге рұқсат етілмек.
Ұлыбритания иммигранттардан үмітті
Ұлыбританияның ішкі істер министрі Прити Пателге жүгінсек, мұндай қадам иммиграцияны бақылап, қажетті мамандықтарға басымдық беруге жағдай жасайды.
«Австралия стилінде жасалған иммиграция жүйесін енгізу жоспарға сай жүріп жатыр. Осындай бастама арқылы шетелден келгендерді бақылап, мейірбике секілді тапшы мамандарды елге шақырамыз. Бұл әлемнің түкпір-түкпірінен таланттарды әкеліп, NHS жүйесінің сапалы қызмет көрсетуін жалғастыруға мүмкіндік береді. Әрі шекарамызды екінің біріне ашық қалдырмаймыз» дейді ол.
Алайда Борис Джонсонның шешімін сынағандар да бар. Мәселен, Royal College of Nursing колледжінің басшысы Дэйм Донна Киннайр шетелден қызметкер шақыру мәселені толыққанды шешпейді деп есептейді. Оның пайымдауынша, елдегі жұмыссыздарды осы салаға бейімдеу қажет.
Бұдан бөлек, экс-премьер Тереза Мэйге де Б.Джонсонның шешімі ұнаған жоқ. Т.Мэй бұлай иммиграцияны бақылау мүмкін емес деп есептейтінін жеткізді. Бұрынғы үкіметбасының мұндай пікіріне таңғалудың қажеті жоқ.
Кезінде Т.Мэй ішкі істер министрі лауазымын атқарып тұрғанда, иммигранттармен қатты күрескен еді. Мысалы, Мэйдің кабинеті Ұлыбританияда жұмыс істеу үшін шетелдіктің кемінде 30 000 фунт-стерлинг жалақы алуын міндеттеген-ді. Ал мұндай сома екінің біріне берілмейтіні бесенеден белгілі. Әсіресе, мейірбике, аспаз, күзетші секілді жұмыстарға төленетін жалақы жоғары емес. Ал дамушы елдерден ағылғандар әдетте қара жұмыс іздейді.
Жоғарыда жаңа жүйенің «Брексит» аяқталған соң енгізілетінін айттық. Ұлыбритания Еуропалық одақтан шыққаннан кейін «кәрі құрлықтан» келетіндердің «Тұманды Альбионда» емін-еркін жүруіне тыйым салынуы мүмкін. Сондай-ақ ғалымдарға, инженерлер мен технологтарға жеңілдетілген виза ұсынылады. Консервативтер партиясы өкілдерінің пікіріне сүйенсек, мұндай бастама «Брекситтен» кейін білімді қызметкерлерін ұстап қалуға жағдай жасайды.
Таланттарға талас
Борис Джонсон бастаған үкіметтің мұндай либералды бастама ұсынуының бірқатар себебі бар. Біріншіден, желтоқсанда елде парламенттік сайлау өтеді. Онда жеңіске жету үшін консервативтік партиясы қаласа да, қаламаса да осындай жүйе енгізуі қажет. Өйткені қазіргі таңда дамушы елдерден келген иммигранттар Англияның байырғы тұрғынына айналғалы қашан! Өткен ғасырдың ортасында Британ империясы Бангладеш, Үндістан секілді колонияларынан арзан жұмыс күшін көптеп әкелген-ді. Олар бүгінде азаматтық алып, отбасын құрып, немере сүйіп отыр. Яғни, отандастарының виза алуына жеңілдік беру арқылы олардың қолдауына ие болуды көздейді. Оның үстіне, ағылшындар дәстүрді берік ұстанса да, либералды көзқарасты дұрыс көретіні белгілі.
Екіншіден, «Брексит» аяқталған соң «Тұманды Альбионда» кадр тапшылығы туындауы мүмкін. Өйткені Польша, Чехия секілді Шығыс Еуропа елдерінен келетіндер бұрынғыдай емін-еркін жұмыс істей алмайды. Мәселен, қазіргі таңда Англияда 2,3 миллион еуропалық еңбек етеді. Еуропалық одақ пен ел үкіметі «Брексит» бойынша нақты келісе алмағандықтан, Ұлыбританияда жұмыс істейтін еуропалықтардың болашақ тағдыры әлі толыққанды шешілген жоқ. Алда-жалда «кәрі құрлықпен» оңтайлы мәміле жасалмаса, Англия «екі қолға бір күрек» ұстайтын адам таппай қалуы мүмкін.
Премьер-министр «өгізді де өлтірмеуді, арбаны да сындырмауды» көздейді. Маман тапшы салаларға жеңілдік жасау арқылы елге арзан жұмыс күшін тартады. Яғни, шетелден кім көрінгенді емес, білімділерді ғана шақырмақ. Сондай-ақ ол қарапайым халыққа либералды көзқарас ұстанатын басшы болып көрінбек. Ендеше, Б.Джонсон осы қадам арқылы «екі жеп биге шығуды» көздейтіні түсінікті.
Жалпы, «ақыл-ойдың көшуі», яғни білімді әрі талантты тұрғындардың жұмыс іздеп шетелге ағылуы бүгін кездесіп отырған мәселе емес. Мұның тиімді тұсы да, жағымсыз жағы да бар. Мәселен, «ақыл-ойдың көшуі» сол мемлекетке айтарлықтай экономикалық, мәдени, кейде саяси залал тигізуі мүмкін. Керісінше, иммигранттарды қабылдайтын ел арзан, бәсекеге қабілетті зияткерлік капиталға ие болады.
Біздің елде ше?
Білімді мамандардың шетелге кетуі Қазақстанда да бар. Статистика комитетінің мәліметіне сүйенсек, кейінгі он жылда елімізден 310 мың адам көшіп кеткен. Ал «тоғызыншы территорияға» келгендер саны – 237 мың шамасында. Әсіресе, 2014 жылдан бері эмигранттар күрт көбейген. Мысалы, былтыр 41 868 адам шетелге бағын іздеп кетіпті. Эмигранттардың басым бөлігі тұрғылықты жер ретінде ТМД елдерін, оның ішінде Ресейді таңдайды. Осы орайда, мына нәрсені ескерген жөн. Шетел асқандардың үштен біріне жуығы – жоғары білімді. Мәселен, 2017 жылы олардың саны 11 290 адамға жеткен.
АҚШ-та банк саласында жұмыс істеп жүрген экономист Нұржан Жамбековтың пайымдауынша, мұның басты себебі – экономикалық және әлеуметтік тұрмыстың төмендігі.
«Шетел көрген, мүмкіндігі бар, білікті һәм білімді мамандар көбірек ақша табуды көздейді. Сонымен қатар балаларының келешегіне алаңдап, тұрғылықты мемлекетін ауыстыратындар да бар» дейді ол.
Жастардың жайлы өмір іздеп жат жұртқа кетуі Парламентте де жиі көтеріледі. Былтыр Сенат депутаты Мұрат Бақтиярұлы осы мәселеге ерекше тоқталды. «Қазақстан тарапы басқа мемлекеттің экономикасы үшін қаржы шығындап, орта білім берген болып шығады. Бұл – ақыл-ой көші. Экономикаға пайдалы жастық қуаттың, жұмыс әлеуетінің кетуі. Мектепте білім алу үшін мемлекет жыл сайын әр балаға 3 млн 200 мың теңге қаржы бөліп, әр тұлғаның қалыптасуына қаншама маман тер төгеді. Соның бәрі кейін өзгелерге дайын еңбек күші ретінде үлестіріліп отыр. Бұл ел үшін үлкен экономикалық шығын, адами капиталға келтірілген нұқсан екеніне көз жеткіземіз» дегені бар еді сенатордың.
Жалпы, қазіргі таңда әлемде білімді әрі талантты мамандарға талас жүріп жатыр десек, қателеспейміз. Қай мемлекет қолайлы жағдай жасап, жақсы жалақы ұсынса, үздіктердің сонда ағылатыны белгілі. Ұлыбритания премьер-министрі Борис Джонсонның мейірбикелерге жеңілдетілген виза беруі де осыған байланысты. Ендеше, әр мемлекет кәсіби мамандарды ұстап қалу үшін мүмкіндік жасауы қажет екенін тағы бір рет айтудың артығы жоқ.
Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ