Елімізде жыл сайын 1 миллионнан астам мемлекеттік сатып алу өткізіледі. Мемлекеттік сатып алу порталында 25 мыңнан астам тапсырыс беруші тіркелген. Олардың тең жартысы білім беру және денсаулық сақтау мекемелері, спорт пен денешынықтыру кешендері екен. Аталған салалардағы мемлекеттік сатып алуларды бухгалтерлер ұйымдастырса, жауапкершілігі мектепте – директорға, емханаларда бас дәрігерге жүктелген. Олар о бастан мемлекеттік сатып алу маманы емес.
Содан келіп, мемлекеттік сатып алу өткізуде қате кетіп, сапасыз тауар алынады, ең сорақысы сатып алудың қыр-сырын білмегендіктен заң бұзып алатындар мен сатып алу өткізу құқын пайдаланып, өз қалтасын ойлайтындар көбейді. Екінші топтағыларға бір мысал, күні кеше ғана Атырау облыстық сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметі Шәріпов атындағы Доссор мектеп-интернатының директоры мен оның шаруашылық мәселелері жөніндегі орынбасары және сол мекеменің бас есепшісіне қатысты сотқа дейінгі тергеуді аяқтады. Олар бюджет қаражатын жымқырды деген күдікке ілінген. Қызметкерлердің шотына артық мөлшерде жалақы аударып келген. Кейіннен сол қаражатты жинап алып, өз мақсаттарына жұмсаған. Ал мектеп директоры жеке кәсіпкерлермен генератор және жылыту қазандығын жеткізуге келісім жасасып, техникалық сипаттамаларға сәйкес келмейтін және көлемі толық емес тауарларды қабылдаған. Келтірілген шығын – 3,5 миллион теңге. Мақат аудандық соты мектеп директорын 1 жылға бас бостандығынан айырса, директор орынбасарын 2 жылға және бас есепшінің 1 жылға бас бостандығына шектеу қойды. Олар енді өмір бойы мемлекеттік қызметте істей алмайды.
Мектеп директорлары арасында мектеп оқушыларын ыстық тамақпен қамтамасыз ету қызметіне сатып алу шартын жасауда «жәрдемдесу» дерегі жиілеген. «Көмегі» үшін кәсіпкерден пара алып тұрғанда ұсталғандар көп. Сондықтан әлеуметтік саладағы сатып алуларды орталықтандыру жүйесіне көшіретін кездің келгені туралы аз айтылған жоқ. Енді сол жүйе жаңа жылдан бастап пилоттық режимде іске қосылмақ. Мектеп директорлары кәсібінен тыс міндеттерден құтылмақ. Олар өздерінің зияткерлік жұмысымен айналысады.
«Жаңа жылдан бастап орталықтандырылған мемлекеттік сатып алулар пилотты режимде іске қосылады. Соған байланысты республикалық деңгейде Мемлекеттік сатып алу комитеті мен Қазынашылық комитетін біріктіру ұсынылып жатыр. Орталық мемлекеттік органдар мен олардың аумақтық бөлімшелері барлық мемлекеттік сатып алулар біріккен органға беріледі де, ол республикалық маңызы бар бірыңғай ұйымдастырушы атанады. Мұндай өзгеріс облыстық және аудандық деңгейде де жүргізіледі. Облыстық деңгейдегі бірыңғай ұйымдастырушы облыс әкімдіктерінің мемлекеттік сатып алу басқармалары, ал аудандық маңыздағы бірыңғай ұйымдастырушы аудан әкімдіктеріндегі мемлекеттік сатып алу бөлімдері болады. Бұл шара мемлекеттік сатып алуларды орталықтандыру және мемлекеттік сатып алулардың бірыңғай ұйымдастырушыларын күшейту, мемлекеттік сатып алу үшін жұмсалатын бюджет қаржысын тиімді жұмсау мақсатында қолға алынып отыр», – дейді Integriti Astana қоғамдық бірлестігінің директоры Жанат Нұрғалиев. Оның айтуынша, бұл жүйе мемлекеттік сатып алуларды жүзеге асыру кезінде жемқорлық тәуекелін азайтуға, бюджет мекемелерін өзіне тән емес қызметтен босатуға және саяси мемлекеттік қызметкерлердің мемлекеттік сатып алуға араласуына жол бермеуін қамтамасыз етеді.
Ал Қаржы министрі кезекті Үкімет отырысында бұл модель мемлекеттік сатып алуды ұйымдастырушылар санын едәуір төмендететінін айтқан болатын. Мысалы, сөз басында айтқан 25 мыңнан астам тапсырыс берушінің санын 500-ге дейін азайтады. Жемқорлыққа қарсы бақылауды жеңілдетуге, мұғалімдер мен дәрігерлерді мамандығына қатысы жоқ міндеттен құтқаруға мүмкіндік береді. Ең бастысы тауар, жұмыс пен қызметтің бір түріне тапсырыс берушілер белгілейтін бағаларды бір ізге түсіреді. Себебі Қаржы министрлігі жиі сатып алынатын 100-ден астам тауарды сараптағанда бағалардың әрқилы екенін анықтаған. Сондай-ақ лоттарды ірілендіру арқылы мемлекеттік сатып алуды ұйымдастыруға бөлінетін әкімшілік және еңбек шығындары да азаяды. Мысалы, алдын ала есеп бойынша, мемлекеттік сатып алуды ұйымдастыруға жұмсалатын еңбек шығыны 8 есе қысқарады екен.
Халима БҰҚАРҚЫЗЫ