«Ресейлік вакцина Қазақстанда шығарылады» деген ақпарат пайда болғалы адамдардан маза кетті. Халық келесі жылы жаппай қандай екпе (отандық, әлде ресейлік) салынатынын нақты білгісі келеді. Әлеуметтік желіде таралған осы тәрізді сауалдарға Денсаулық сақтау министрі Алексей Цой жауап берді.
Вакцина шығаратын қос алаң құрылады
Бірінші маңызды жаңалық Ақордадан келді. 4 желтоқсан күні ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың қабылдауында болған Үкімет басшысы Асқар Мамин коронавирус індетіне қарсы отандық вакцинаны әзірлеу барысын баяндады. 29 қарашада отандық вакцинаның клиникалық сынақтарының І және ІІ кезеңі аяқталыпты. Премьер-Министрдің мәліметінше, қазақстандық вакцинаның зиянды әсері анықталған жоқ және оның жоғары тиімділігі тіркелді. Енді 25 желтоқсанда клиникалық сынақтардың кең ауқымды түрі – ІІІ кезеңі басталады. Оның барысында 3 мың еріктіге екпе егіледі. Сынақтар 2021 жылы наурыздың соңына қарай толығымен аяқталады. А.Мамин 2020 жылдың соңына дейін 2 миллион доза көлеміндегі отандық вакцинаның алғашқы партиясы шығарылатынын хабарлады. Елді елең еткізген екінші жаңалық та Ақорда сайтында жария етілді: 2020 жылдың 22 желтоқсанынан бастап Қазақстанда ресейлік «Спутник V» вакцинасын өндіру қолға алынады. «Ал 2021 жылдан бастап тұрғындарға ерікті түрде жаппай вакцина егу жоспарланып отыр. Алғашқы кезеңде тұрғындардың ауруды жұқтыру қаупі жоғары тобы, яғни дәрігерлер, педагогтер, күш құрылымдарының қызметкерлері қамтылады» делінген ресми ақпаратта. Жұртшылық оның егжей-тегжейін білгісі келді: «Халыққа 2021 жылы қандай вакцина салынады: өзіміздікі ме, әлде ресейлік пе?» Азаматтар сауалына ДСМ басшысы Алексей Цой Facebook-тегі ресми аккаунты арқылы қысқаша жауап берді: «Қазақстанда қатарынан 2 өндірістік алаң іске қосылады. Оның бірі толығымен қазақстандық вакцинаны өндірумен айналысады. Екіншісі – ресейлік вакцинаны локализациялауға жұмылады», – деді министр.Зауыт құрылысы аяқталуға таяу
Бұл мәліметті Жамбыл облысының Қордай ауданына арнайы сапарлап қайтқан Мәжіліс депутаты, «Nur Otan» фракциясының мүшесі Бақытбек Смағұл растады. Сапары аясында ол тікелей Президенттің тапсырмасымен іске асырылып жатқан, отандық тұңғыш иммундық-биологиялық препараттар өндіретін биофармацевтикалық зауыт құрылысының барысымен танысыпты. Сондай-ақ депутат БҒМ-ның Ғылым комитетінің Биологиялық қауіпсіздік проблемалары ғылыми-зерттеу институтының (БҚПҒЗИ) ұжымымен жеке кездесті. – Биылғы 15 маусымнан бері дәл осы институт жанынан салынып жатқан биофармацевтикалық зауыттың құрылысы аяқталуға жақын қалыпты. Құрылысы 2020 жылдың соңында, яғни осы желтоқсанда тәмамдалады деп жоспарланып отыр. Бұл үшін қажетті техниканың және құрылыс материалдарының барлығы бар. 150-ге жуық жұмысшы жұмылдырылған. Яғни, жарты жыл ішінде салынып бітпек, – деді Б. Смағұл. Қазақстандық вакциналар І кезеңде институттың 6 қызметкеріне сыналған. Ізінше 200 еріктіге егілді. Қорытындысында бұл вакциналардың адам өмірі мен денсаулығына қауіп төндірер теріс әсерінің жоғы, әрі коронавируспен күрестегі тиімділігі жоғары екені айқындалды. Дегенмен 200 волонтердің бәрі Алматы тұрғыны болып шықты. Ал ауа райы, климат, экология және басқа да факторларға байланысты ұлан-байтақ республикамыздың әр аймағында тұрғындардың денсаулығы мен ағзасында өзіне тән ерекшелік бары мәлім. Сол себепті клиникалық сынақтардың ІІІ кезеңінде бір өңірмен шектелмей, өзгелерін де қамту туралы шешім қабылданыпты. Нәтижесінде, отандық вакцина алда Жамбыл, ШҚО, Ақтөбе облыстарында кем дегенде 3 мың еріктіге сыналады. Депутатпен жүздескен Жамбыл облысының әкімі Б.Сапарбаев жаңа зауыт толық қуатына шыққанда онда 30-дан 60 миллион доза көлемінде адам мен жануарларға арналған түрлі вакцина өндірілетінін хабарлады. –Зауыт жанынан үй салудамыз. Институтта 218 адам жұмыс істейді. Біразының пәтері жоқ. 60 пәтерлік бірінші үйді жақында тапсырамыз. Тағы екі үй 120 пәтерден тұрады. Зауытта отандық және шетелдік білікті мамандар жұмыс істемек. Оның құрылысы бітсе, заманауи ең озық құрал-жабдықтармен жарақтандыру ісі басталады. Мамандардың жалақыларын көтеру мәселесін көтердік, Үкімет қолдады. Бүгінде олардың жалақысы 210 мың теңгедей. Бұған білікті ғалым-мамандарды тарту қиын. Сондықтан оны 400-410 мың теңгеге дейін жоғарылатуды ойластырудамыз, – деді Бердібек Сапарбаев. Бақытбек Смағұл «елімізде Ресейдің вакцинасы жасалады» деген мәлімет тарағанын еске сала келе, БҚПҒЗИ бас директоры Күнсұлу Закарьядан осыған түсініктеме беруді сұрапты: «Оны да сіздер осы жаңа биофармзауытта шығарасыздар ма?»
«Жоқ, олардың технологиялары бөлек. Сәйкесінше, біз олармен бірге емес, бөлек жұмыс істейміз. Отандық вакциналарды жеке шығарамыз. Ресейдің вакцинасы бөлек алаңда жасалады», – деген жауап алыпты. Бұл ұлттық мүдделер мен мемлекеттік құпияны сақтау үшін де маңызды.
Ғылыми-зерттеу институты COVID-19 вакцинасын әзірлеу жұмыстарына бар күшін салып, тәулік бойғы режимде жұмыс істеуде. Күнсұлу Дальтонқызының айтуынша, БҚПҒЗИ базасында ашылатын Орталық Азия мен Қазақстандағы тұңғыш биофармацевтикалық зауыт GMP стандарттарына сәйкес келетін биопрепараттар өндірмек. Ол Қазақстанның шетелдік вакцинаға тәуелділігін төмендетеді, аса қауіпті инфекциялардың бас көтеріп, өршуіне қарсы мемлекетіміздің уақытылы әрі жедел үн қатуына мүмкіндік береді.
Күресте қызғаныш опа бермейді
ДСМ ресейлік вакцина бізде шығатынын хабарлағанымен, оның өндірісі қай өңірде қызатынын нақтыламай отыр. Бір белгілісі: Денсаулық сақтау министрі Алексей Цой мен Ресейдің Тікелей инвестициялар қорының (РФТИҚ) бас директоры Кирилл Дмитриев «Спутник V» коронавирусқа қарсы вакцинасын тіркеу рәсімдерін өткізу, өндіру және тарату жөніндегі ынтымақтастық туралы келісімге қол қойды. «Қазақстанның реттеуші органдары қажетті рәсімдерді аяқтаған соң Ресей Федерациясы технология трансферін жүргізеді және еліміз аумағында «Спутник V» вакцинасының кемінде 2 миллион дозасын өндіруге арналған субстанцияны жеткізеді. Бұл келісім екіжақты қарым-қатынасқа серпін береді, сондай-ақ коронавирус пандемиясын тезірек еңсеруге мүмкіндік туғызады деп сенемін», – деді А.Цой. Өз кезегінде К.Дмитриев ресейлік вакцинаны Қазақстанның да пайдаланатынына назар аудартты: «Қазақстан аумағында «Спутник V» вакцинасын шығару арқасында логистикалық шығындар азайтылады және жергілікті медициналық мекемелерге вакцина қысқа мерзімде жеткізіледі. Сонымен қатар екі ел арасында технологиялық, ғылыми және медициналық тәжірибе алмасу кеңейеді», – деді РФТИҚ басшысы. Солтүстік көрші өз вакцинасын әлемде алғаш болып тіркегенімен, оның сынақтары әлі бітпеген. Мысалы, қазіргі уақытта Беларусьте, БАӘ-де, Венесуэлада, Үндістанда III клиникалық зерттеулері өткізіліп жатыр. Ресей 50-ден астам елден 1,2 миллиардтай доза сатып алу туралы алдын ала өтінім келіп түскенімен мақтанады. Бірақ олар негізінен дамушы елдер. Көрші бұл вакцинасының өндірісін Қазақстан, Үндістан, Бразилия, Қытай, Оңтүстік Корея секілді елдерде жолға қоймақ. Дегенмен Мәскеудің өзінде «Спутник V» егілген 273 ерікті артынша коронавирусқа шалдығып, ауырып қалған. Бұл туралы Мәскеу мэрінің орынбасары Анастасия Ракова мәлімдеді. Бұл жайт ресейлік вакцинаның КВИ-ден толық қорғай алмайтынын көрсетсе керек. Жалпы, Мәскеуде 20 мың волонтерге осы екпе егіліпті. Енді басқаларының вирус жұқтырмауы қадағалануы керек. Әдетте мұндай сынақ пен қадағалау ұзақ мерзімді – ең кемі 1 жылды талап етеді. Алайда Кремль асығуда. 2 желтоқсанда Ұлыбритания клиникалық сынақтардың 3 сатысынан да табысты өткен Pfizer компаниясының вакцинасын өзінде тіркеп, осы аптада өз азаматтарын онымен жаппай вакцинациялауға кірісетінін мәлімдеді. Ал АҚШ Қорғаныс министрлігі Файзердің вакцинасын штаттарға шамамен 3 апта ішінде таратуға кірісетіні жөнінде құлағдар етті. Әзірге Pfizer тек бір кедергіге жолығуда: шикізат жетпей жатыр. Тиісінше, жыл соңына дейін басқа ел түгіл, қос державаның сұранысын қанағаттандыра алмайды. Осы мәлімдемелерді ести сала, РФ президенті В.Путин вице-премьер Татьяна Голиковадан «ресейліктерді «Спутник V» препаратымен жаппай вакцинациялауды дереу бастауды» талап етті. Бұл тапсырманы қысыла қабылдаған Т. Голикова «бұған дайындық қандай деңгейде екені туралы баяндайтынын» жеткізді. Бірақ Ресей президенті оның сөзін орта жолдан үзіп тастап, «баяндау емес, бастау керегін» қатаң ескертті. Сарапшылар бұл науқанға вакцина тапшы екеніне назар аудартады. Ендеше 22 желтоқсанда көршінің вакцинасы бізде жасала бастаса, оның көбін көрші өзіне экспорттап алып кетуі мүмкін. Ресейдің Клиникалық зерттеулер жөніндегі ұйымдар қауымдастығының директоры Светлана Завидова Путиннің бұл шешімін «Батыс елдерінің жетістігін көреалмаушылық және қызғаныш» деп бағалады. Көрші өз вакцинасын жаһанда тұңғыш болып тіркеді, алайда онысы әлі күнге жаппай қолданысқа енбей жатыр. «Ресейлік вакцина қажетті барлық сынақтан өткен жоқ. Оның тиімділігі де түпкілікті дәлелденбеген. Олай болса, оған сену қиын. Ұзақмерзімді теріс әсерлері де осы қысқа мерзімде әшкереленбеуі мүмкін. РФ президентінің бұлай асығуына Еуропада бірінші вакцинаның ресми тіркеліп, жаппай қолданысқа жолдама алуы себеп. Бұл негізінен саяси шешім», – деді қауымдастық басшысы. Біздің ДСМ отандық не ресейлік КВИ-ге қарсы вакцинаны алғашқы болып тек дәрігерлер, педагогтер, құқық қорғау органдары, әскерилер секілді тәуекел тобындағылар, сондай-ақ созылмалы дерті бар адамдар ғана тегін ала алатынын мәлім етті. Оларды вакцинациялаудың 1-ші кезеңі ақпан айында басталады деп отыр. Бұл қатарға шамамен 2,2 миллион адам ғана ілігеді. Қалғаны үшін екпе ақылы болады. «Шетелдік вакцинаның болжамды құны 2 дозасы үшін 20 доллардай болмақ. Қазақстандық вакцинаның бағасы әзірге анықталған жоқ: оның құны өндіріс басталғанда ғана айқындалады. Бұған қоса, бүгінде Қазақстан нарығына жеделдетілген тәртіппен енуі үшін шетелдік серіктестерімізбен келіссөз жүргізудеміз. Ары қарай нарығымызда тағы бірнеше вакцина түрі пайда болады деп жоспарлап отырмыз. Олар ақылы және ақысыз түрде таралуы мүмкін», – деді министр Алексей Цой. ӘМСҚ медсақтандыру аясында препаратты сақтандырылған адамдарға тегін ету мәселесін пысықтап жатыр.
Айхан ШӘРІП