Осыған дейін қазақтардың отызыншы жылдардағы аштықтан ең көп жапа шеккен халық екенін айтып келдік. Ғалымдардың зерттеуі бойынша, 1926 жылы қазақтың саны өзбектен 10-15 пайызға көп болған. Тіпті, түркі халықтарының ішінде Осман империясынан кейін саны жағынан қазақ ұлты екінші орынды алатын. Белгілі демограф, марқұм Мақаш Тәтімов ағамыздың «Егер аштық болмағанда, біздің санымыз қазір 32-35 миллионнан асып, оның 28-30 миллионы Қазақстанда тұратын еді…» деген өкініші де есімізде. Иә, сөйтіп Екінші дүниежүзілік соғыстың салдары мен тың игеру жылындағы қиындықтар қазаққа үлкен қасірет әкелді. Алайда тәуелсіздік бізді ғасырға созылған қиындықтардан құтқарды емес пе? Онда неге азбыз? Жастарымыздың үлесі азайып, Қазақстан неге қартайып бара жатыр?
Бұған себеп көп. Оның алғашқысы – экологиялық ахуал. Бірде елордада бас қосқан танымал ғалымдар мен қоғам қайраткерлері экологиялық проблемаларды ортаға салды. Олардың айтуынша, қазақтың көбеймеуіне экологияның бұзылып, қоршаған ортаның ластануы әсер етіп жатыр. Белгілі ақын Олжас Сүлейменов ұрпағымыздың азаюына табиғаттың бұзылуы себеп деп, нақты мысал келтірді. «Қазақ халқы репрессиядан бөлек 40 жыл бойы Семей полигонының қасіретін шекті. Оның залалы әлі де сезіледі» деді ол. Оның үстіне, ұзақ уақыт үздіксіз мұнай мен жер қойнауынан қазбалы байлық өңдеуден де табиғат әбден ластанған. Мұның бәрі тұрғындар денсаулығына кері әсер етеді. Экологияның бұзылуынан қазір елімізде ұрпақ сүйе алмай жүрген жастар да, мүгедек болғандар да көп.
Ал қоғам қайраткері Амангелді Айталы халықтың басым бөлігі осы қалыптасқан жағдайға келісетінін айта отырып: «Сондықтан дер кезінде экологиялық мәдениет қалыптастырып, қолдағы барлық мүмкіндікті пайдалана білу маңызды» деді. Бұл – бір.
Екіншіден, бұрын әр қазақтың шаңырағында кемі 5-6 қара домалақтан дүниеге келген болса, бүгінде ондай отбасыларды саусақпен санайтындай күйге жеттік. Денсаулық пен біз әңгіме еткен экологиялық жағдайды алға тартатындарды айтпағанның өзінде, бұған әлеуметтік жағдайдың қатты әсер етіп отырғанын аңғарамыз.
«Баламыз көп болса, оларды жеткізсек» деп, көбеюді мұрат тұтып қосылатын жастар азайды. Үйленбей жатып, отбасы іргесін сөгетін, жауапкершілігі аз отағасылар көбейді. Баланы бірінші орынға қойып, тек соның жолында бәріне дайын аналар азайды. Мойындасақ та, мойындамасақ та қоғам шындығы – осы. Өйткені дәл қазір ажырасудан ТМД елдері арасында алғашқы ондықтамыз. Статистика комитетінің мәліметінше, былтыр Қазақстанда 137 мыңнан астам жас шаңырақ көтеріпті. Бұл 2017 жылмен салыстырғанда 5 мыңға аз. Керісінше, ажырасушылар көбейген. 2010 жылы 146 мың неке тіркеліп, 41 мыңдай отбасы ажырасса, былтыр 137 мыңға неке қиылған, 55 мыңға жуық шаңырақ шайқалған», – дейді әлеуметтанушы Ерлан Бошай.
Статистика комитетінің мәліметі бойынша, бүгінде Қазақстан халқы 18 миллион 581 мың 469 адам. 1989 жылғы халық санағы бойынша елде 16 миллион 200 мың адам болған, содан бергі 30 жылда 2 миллионға ғана көбейгенбіз. Жақында ғана Өзбекстан ақпарат құралдары ел халқының 33 миллион 724 мыңға жеткенін хабарлады.Сондай-ақ мамандар елдегі қартаю процесі еңбек нарығына, экономикалық көрсеткіштерге, сондай-ақ алдағы онжылдықта әлеуметтік және зейнетақы төлемдері бөлігінде мемлекеттік бюджетке салмақ салуы мүмкін екеніне де алаңдап отыр. Өйткені қазіргі ахуал осылай жалғаса берсе, Қазақстандағы өмір сүру ұзақтығы да өседі деген болжам бар. Бұл жақсы үдеріс 2014 жылы өмір сүру ұзақтығы орта есеппен 71,44 жыл болса, 2018 жылы 73,15 жасты көрсеткен. Сондай-ақ 2019-2050 жылдар аралығында әлеуметтік қолдау коэффициенті азайып, жасы 65-тен асқан 1 зейнеткерге еңбекке жарамды 3,5 мың адамнан келеді екен.
Статистика комитетінің мәліметі бойынша, бүгінде Қазақстан халқы 18 миллион 581 мың 469 адам. 1989 жылғы халық санағы бойынша елде 16 миллион 200 мың адам болған, содан бергі 30 жылда 2 миллионға ғана көбейгенбіз. Жақында ғана Өзбекстан ақпарат құралдары ел халқының 33 миллион 724 мыңға жеткенін хабарлады. Ал біз көршімізге қарағанда жылдам қартайып барамыз. Өзбекстанда 1991 жылы халық саны 20 миллион болған. Содан бері 13 миллионға артыпты. Ал Қазақстандағы өсім осы уақыт аралығында 2 миллион адам шамасында ғана. Оның ішінде 1 миллион адам шеттен көшіп келген отандастарымыз болса, демек, 28 жыл ішінде 1 миллион жанға ғана көбейген болып шығамыз. Дәл бүгінгі таңдағы табиғи өсім 1 пайыз шамасында. Яғни, жылына 185 мың адамға ғана көбейіп отырмыз.
«Демографиялық өсімнің жылдан-жылға төмендеп келе жатқанын ескерсек, бұл алаңдайтын мәселе. Соңғы жылдары Қазақстанға көшіп келушілерге қарағанда, елді тастап кетіп жатқандар көбейді. Қазақстанда жағдай дұрыс болса, жұрт елден көшпес еді. Бұл да терең зерттеуді қажет ететін дүние.
Оның ішінде Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Павлодар, Қостанай, Қарағанды, Ақмола облыстарындағы ахуал алаңдатады. Ондағы халық саны көбеюдің орнына кеміп барады. Оның үстіне өңірдегі халық қатты қартаюда. Осы қарқын өзгермесе, біраз жылдан соң солтүстік облыстардағы халық саны мүлде азайып кетуі ықтимал», – дейді әлеуметтанушы Ерлан Бошай.
Қазір көрші Ресей халқы да қартайып, жылдан-жылға халық саны кеміп келеді. Сондықтан олар шеттен көшіп келетіндерге үлкен үміт артып отыр. Оның қатарында Қазақстан да бар. Солтүстік облыстардағы жастар көрші Ресейде жоғары білім алғанды қалайтыны рас. Тіпті, олардың біразы болашағын Ресеймен байланыстырып, сонда қалып қойып жатады. Өйткені олар үшін жағдай жасалып отыр. Онда еңбекақы жоғары, балалы отбасыларға жоғары әлеуметтік көмек қарастырылған. Қазірдің өзінде Ресейде 100 мыңға тарта қазақстандық оқып жатыр. Өкініштісі сол, бұл сан жыл сайын артып барады.
Түйін: