Елімізде соңғы жылдары «Өз басына оқ атқан
Орал қаласында мерзімді әскери борышын өтеп жүрген бір сарбаз өз-өзіне оқ атып, қаза тапты. Оқиға 16 маусым күні таңғы уақытта болыпты. Тас түскен жеріне ауыр Ақтөбелік сарбаздың қазасынан кейін оның өз-өзіне қол жұмсауына қатысты түрлі нұсқа айтылып жатқаны рас. Әлеуметтік желіде пікір білдірушілер әлімжеттік болуы мүмкін дегенді де жоққа шығармайды. Оның сыртында қызы күтпеген, несиесін жаба алмаған болуы мүмкін, үйіндегі тұрмыстық проблемалар бар шығар деп жатқандар да бар. Нұрлан атты желі қолданушыларының бірі: «Қаза тапқан жауынгер әскер мерзімі аяқталып, қайтуға дайындалып жүрген болатын. Сондай-ақ әскери бөлімнің өзі аймақтық қолбасшылықтың тура іргесінде орналасқан. Сондықтан да ол әлімжеттік көріп, өзіне қол жұмсады деп айту қиын» десе, Devii@all никті қолданушы «Осыдан 15 жыл бұрын әскерге кредитін төлемеу үшін қашып кеткен бір жігіт тура үйіне қайтар алдында коллекторлардың қолына қайта түспеу үшін өз-өзіне қол жұмсаған болатын. Оның үстіне, оның ауылда жабылмаған қылмыстық іске қатысы бары да кейін анықталды», – дейді. Қалай дегенде де, оқиғаның нақты себебін тергеу анықтайды. Біздің анықтағанымыз – 2019 жылы әскери бөлімнің екі қызметкері пара алғаны үшін сотталғаны. Командирдің орынбасары мен бөлім бастығы 300 мың теңге үшін бірі 7 жылға сотталған болса, бірі 6 млн теңге айыппұл арқалаған. Тағы бір теріс мотивті оқиға 2015 жылы болыпты. Ол кезде интернетте осы бөлімнің атқыштар ротасы командирінің қол астындағы сарбаздарға өте дөрекі сөйлеп тұрған видеосы тараған болатын. Әрине, әскери бөлімнің жақсы жақтары да жоқ емес. Орал қаласындағы белді әскери бөлім болғандықтан, олар қаладағы қауіпсіздіктен бөлек, шаһардың қоғамдық өміріне де белсене қатысады. Үлгілі нысан болғандықтан, оны аралауға облыс әкімі де, ЕЫҚҰ сияқты халықаралық ұйым өкілдері де келген. Одан бөлек, бөлім қызметкерлері мен жауынгерлері түрлі спорттық, әскери жиын кезінде көзге түсіп жүр. Адам өмірін құтқарып қалғандары үшін марапатталғандары да аз емес. Әйтсе де, «Тас түскен жеріне ауыр» демекші, бір келеңсіз оқиғаның бөлімнің осы уақытқа дейінгі абыройына нұқсан болып тұрғаны рас. «Бұл әскери бөлімді мақтай алмаймын. Іште тәртіп қатал деп естимін. Жауынгерлердің де қаншалықты құнарлы тамақ жеп, тойып жүргенін білмеймін. Қазір көп жерде сарбаздарды мәжбүрлі түрде вакциналап жатыр деген хабар бар. Ол дұрыс емес қой. Вакцина алу әркімнің өз құқы. Сондай мәжбүрлеп жатқан әскери бөлімнің бірі осы 5 517 сияқты. Сондай-ақ онда дембльге шығып, үйіне қайтып бара жатқан жауынгерлерге әскери киім дайындауға тыйым салыпты. «Үйлеріңе азаматтық киіммен барыңдар» депті. Бұл жолғы суицидке осы оқиға да себеп болуы мүмкін деп ойлаймын. Өйткені қалай болғанда да, жас бала бір жылдан соң оралып тұрғандықтан, ауылдастарының алдында әскери салтанатты киіммен тұрғанды мәртебе көреді емес пе?», – дейді Алматы қаласы Жауынгерлер аналары комитетінің жетекшісі Зинаида Чивилева. Комитет жетекшісінің айтуынша, ауылға қайтатын жауынгерге, яғни әскердегі тілмен айтқанда, «аташкаларға», жаңадан келген «балашкалардың» альбомдарын жасап беруі мен әскери мундир дайындап беруі әлімжеттіктің бір себебі болған екен. Сондықтан бұған дейін альбом жасауға тыйым салынған болса, енді әскери киіммен қайтуға рұқсат берілмеуі осы әлімжеттікпен күрестің бір шарасы болуы мүмкін. Қалай болғанда да, бір сарбаздың өлімі үлкен резонанс тудырып тұр. Өйткені осыдан кейін кім баласын армияға жіберуге бейіл болсын...Бейбіт күндегі әскери құрбандар
Адамның өз-өзіне қол жұмсауы оңай емес. Оған кім-кімнің де бірден бара қоймайтыны тағы анық. Мұндай жағдайға қиындықтан төзімі таусылғандар барады. Ұзақ уақыт бойы жиналып келген ашу-ыза, өкпе-реніш білте секілді, кішкентай ғана себептен тұтанып сала береді. Содан соң адам шарасыздықтан өз-өзіне қол салады. Ендеше Оралдағы және оған дейінгі оқиғаларда да жас сарбаздарымыздың әскери өмірінде кикілжіңнің болғаны рас. Солардың салмағынан қиналып кеткен албырт психика соңғы қадамға барған болуы мүмкін. Ал мұнда айтылып жатқан «сүйген қызы күтпей тұрмысқа шығып кеткен», «ауылдан жақындары қайтты деген жаманат хабар келген» дейтін болжамдар сол білтеге тиген от қана, яки негізгі себебі емес, құрамдас бөлігі. Сондықтан да еліміздің әскер басшылары армия өмірінде мезгіл-мезгіл психологиялық серпіліс жасайтын бағдарлама ойлап тапқаны абзал. Әскердің күнделікті қайталана беретін, бір-біріне ұқсаған сұрқай өмірінің адамды жалықтырып жіберетіні рас. Сондықтан да мәдени-танымдық шараларды көптеп өткізген абзал. Бәлкім, ондай бағдарлама бар да болар. Бірақ жыл сайынғы сарбаз өлімі оқиғасы – оның жеткіліксіз екенін көрсетеді. Одан өзге де шаралар болса қолға алған абзал. Ал бізде бейбіт күннің әскери құрбандары туралы еске алып өткеннен басқа шара жоқ: 2021 жылғы 20 мамырда Жамбыл облысы Отан стансасында орналасқан 82 796 әскери бөлімде бір жауынгер суицидтен көз жұмды. Казарманың 4-қабатындағы терезеден секіріп кеткен ол ауруханаға жеткізілгенімен, реанимацияда жантәсілім еткен. Ал одан бір ай өтпей жатып қайталанып тұрған кешегі оқиғаның қабырғаны қайыстыратыны рас. Екі оқиға да тергелу үстінде. Дәл осындай биіктен секіріп өлу дерегі былтыр наурыз айында Қапшағай қаласындағы 65 476 әскери бөлімде де тіркелген болатын. 19 жастағы қатардағы жауынгер Дмитрий Ганчлевский 2 наурыз күні 26 метрлік қарауыл мұнарасынан секіріп кеткен. Бұл оқиғада Дмитрийді резервуардың шүмегін жаппағаны үшін рота кезекшісі, сержант Әлібек Ағыбаев жаза беріп, түнгі нарядқа қалдырған. Жарты сағаттан кейін жас сарбаз суицид жасаған. Сотта сержанттың жаңадан келген жауынгерді балағаттап, бетінен ұрғаны белгілі болды. «Өкілеттігін асыра пайдаланғаны үшін» ол 6 жылға бас бостандығынан айырылды. Бұл былтыр болған 7 оқиғаның біреуі ғана. Жалпы, мұндай оқиғалар елімізде жетіп-артылады. Соңғы 10 жылда 220 әскери өз-өзіне қол жұмсапты. Бұл – бір жылда 22 адам, ал айына 2 адам қаза болады деген сөз. Соның ішінде оқиғалардың 90%-ында қылмыстық сипаты жоқ екен. Көбіне себептері отбасылық-қаржылық проблемалар, әскери өмірдің қиындығына көндіге алмау болып шығады. Бірақ сонда да болса, әскердегі әлімжеттікті ақтап алуға болмайды!Нұрлан ҚОСАЙ