Әлбетте қазір қолданыстағы заңнамаға сай жоғары білімінің болуы ауылдық округ әкімі атанғысы келетін кез келген кандидатқа қойылатын басты талапқа жатады. Дегенмен ел ішінен арнаулы орта біліммен-ақ халықты соңына ерте алатын ықпалды азаматтар табылады. Есесіне, елді мекендерде жоғары білімді, басшылыққа лайықты білікті маманды шам алып іздеуге тура келеді. Осы тұрғыдан алғанда ауыл тізгінін арнаулы орта білімі бар азаматтарға ұстатуда ұтарымыз көп болатын сияқты.
Апта бұрын өткен Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің VI отырысында да дәл осы мәселе төңірегінде сөз қозғалды. Ауыл әкімдерінің сайлау институтын жетілдірудегі бұл бастама кандидаттар арасындағы бәсекені арттырып қана қоймай, арнаулы орта білімі бар азаматтардың жергілікті жердегі жоғары лауазымды қызметке сайлануына мүмкіндік бергелі тұр. Әзірге ұсыныс ретінде айтылған бұл бастаманың өміршеңдігі турасында біз пікірлескен сарапшылардың да ойы осыған саяды.
Ауыл әкімдерінің қызметіне қатысты үлкен реформаның Президенттің өткен жылғы халыққа Жолдауынан басталып, биылғы шілде айынан іске аса бастағанынан көпшілік хабардар. Сол реформа арқылы ауыл тұрғындары өз әкімдерін сайлау құқығына ие болды. Сонымен бірге елді мекендердің әлеуметтік-экономикалық дамуына үлес қосуға ниетті 1 419 азамат әкімдік қызметке өзін-өзі ұсынды. Ел тарихында тұңғыш рет өткізілген ауыл әкімдері сайлауының нәтижесінде халықтың шынайы сенімі мен сайлаушылардың басым дауысына ие болған 730 азамат ауыл әкімі қызметіне кірісті.
Теориядан тәжірибе маңыздырақ
Дәл осы реформаны одан әрі жетілдіруде Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің мүшелері «Ауыл әкімі жоғары білімді болуы керек» деген талапты алып тастауды құп көреді.
– Ауыл әкіміне кандидаттың білім деңгейіне байланысты қойылатын талапты жеңілдету туралы ұсыныс бізге тосыннан келмеді. Кеңес отырысында дәл осы бастамаға Президент назарын аударған әріптестерімізбен бірге 4 облыстағы 12 ауылдық округтегі әкім сайлауының басы-қасында болдық. Саяси партия жетекшілерімен, кандидаттармен және ауыл тұрғындарымен болған кездесулерде негізінен дәл осы мәселе көтеріліп, олар бір ауыздан ауыл әкімінің сайлауында орта білімі бар азаматтарды кандидат ретінде тіркеуге алуды қолдады. Жалпы, ауылдарда бұл қызметке лайықты бірден-бір кандидаттар – шаруа қожалықтарының жетекшілері. Алайда оларда жоғары білім жоқ, – дейді Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің мүшесі, саясаттанушы Марат Шибұтов.
Кеңес отырысында Президенттің өзі бұл ұсынысты қолдап, оның заңдылығын жан-жақты зерделеуді салалық ведомстволарға тапсырды. Олардың нендей қорытынды шығарып, қандай уәжге келері белгісіз. Әйтсе де, азаматтық қоғам өкілдері мен сала мамандары бұл бастаманы қолдауға лайықты деп бағалайды.
Қазақстан Фермерлер одағының төрағасы Жигули Дайрабаев ауыл әкімінің кандидатурасын іріктеуде нақты жағдайды ескеріп, білімнен бұрын өмірлік тәжірибеге иек арту қажеттігін айтады.
– Бұл мәселеге бүгінгі күннің тұрғысынан қарау керек. Қазір де ауылдан қалаға көшетіндердің қарасы қалың. Қалаға қарай алғаш болып жоғары білімді, қарым-қабілетті азаматтар бет түзейтіні де ешкімге жасырын емес. Осы тұрғыдан алып қарағанда ауыл өмірінен хабардар, ертелі-кеш, тіпті жыл он екі таусылмайтын қыруар шаруаның бел ортасында жүрген арнаулы орта білімі бар азаматтарға әкім атануға мүмкіндік беруді құптаймын. Басқаны былай қойғанда, әлемде жоғары білімсіз-ақ алпауыт компанияның негізін қалап, дүниежүзіндегі ең табысты адамдардың қатарына енген тұлғалар табылады, – дейді Дайрабаев.
Расында, алақандай ғана ауылды басқарып, оның тыныс-тіршілігін ұйымдастыруда терең теориялық білімнен гөрі тәжірибеге иек артылатыны белгілі. Сонымен бірге аздап құқықтық және қаржылық сауаттылықтың болуын да жоққа шығара алмаймыз.
Мәселе дипломда емес
Біздің бұл байламымыз «Болашақ» бағдарламасымен Ұлыбританияның Уорвик университетінде білім алып, қазір СҚО, Уәлиханов ауданындағы Қайрат ауылдық округінің әкімі қызметін атқарып жүрген Ержан Битниевтің де пікірімен үндесті.
– Бүгінде шалғай ауылдарда маман тапшылығы бар. Сондықтан көп жағдайда ауыл әкімі қызметін мектепте директор немесе директордың орынбасары болған азаматтар атқарып жатады. Есесіне, ел ішіндегі арнаулы орта білімі және көшбасшылық қабілеті бар азаматтар ескерусіз қалып кетеді.
4 жылдық тәжірибесі бар басшы ретінде ауыл әкімінің қызметі жоғары білімді аса қажет ете қоймайтынын сеніммен айта аламын. Мұнда оның тәжірибесі және халықпен жұмыс істеу қабілеті іс жүзінде сыналады.
Ал біз ауыл әкімі міндетті түрде жоғары білімді болуы керек деп заңмен шектеп қойдық. Бұл шектеу арнаулы орта білімді, қабілетті мамандардың жолына кедергі болуда. Оның үстіне әкімдік қызметке мектеп мұғаліміндей белгілі бір саладағы терең білімнің де қажеті шамалы, – дейді Ержан Қадырұлы.
Оған қоса ауыл әкімі атануға ниетті азаматтың жоғары білімді болуы керек деп талап қойғанда біздегі маман даярлаушы жоғары оқу орындарындағы білім сапасын ескермеске болмайды. Президенттің өзі былтырғы халыққа Жолдауында диплом басып шығарумен ғана айналысатын жекеменшік жоғары оқу орындарын сын тезіне алғаны есте.
– Ауыл әкімінің кандидатурасында басты мәселе оның жоғары білім туралы дипломының болуында емес. Ең әуелі кандидаттың ауылдың жағдайын білуі, халықпен жұмыс істей алуы сияқты қабілеттері ескерілгені жөн. Әсіресе, өзі әкім болғысы келетін ауылда өскені дұрыс.
Оның үстіне біздегі жоғары оқу орындарындағы білім сапасы белгілі. Демек, білім деңгейі ауыл әкімін таңдауда шешуші рөлге ие болмауы керек, – дейді белгілі саясаттанушы Ербол Еділов.
Осылайша, Үкіметтің жергілікті жердегі ресми өкілі саналатын ауыл әкімінің біліміне қатысты пікір білдіргендер бір ауыздан университет аяқтаудың қажеті шамалы екенін айтты. Расында, қарапайым қисынға салсақ, ауыл өмірінің бел ортасында жүріп, көзін еңбекпен тырнап ашқан, жоғары білім алуға қолының қысқалығы себеп болған азаматтардың әкімдік қызметті атқаруына ешқандай кедергі жоқ сияқты көрінеді.
