Мемлекет жалдамалы пәтерде тұратындарды жарылқап, пәтерақысының 50 пайызын төлеп берейін деп отыр. Бағдарлама мамырда іске қосылса, тұрмысы төмен отбасылардың жағдайы оңала ма? Бізде қандай да бір әлеуметтік бағдарлама әзірленсе, қабылданбай жатып-ақ бағаның қымбаттауына түрткі болады. Біресе пәтер бағасы өседі, біресе жалдау құны шарықтайды. Иә, нарықтық экономикада мұны реттеудің тетігін табу қиын. Бірақ мәселенің қандай бір шешімі бар ма? Қазақстандықтардың жылдар бойы басыбайлы баспанасына қол жеткізе алмауына не кедергі?Вячеслав ЛАЗАРЕВ,
Open Development компания-сының бас директоры:
ӨНДІРІС ӨРКЕНДЕМЕЙ, БӘРІ БЕКЕР
– Расымен мемлекет қарапайым халықтың өмірін жақсартуға бағытталған бағдарламалар жасап жатыр. Әсіресе, тұрмысы төмен санаттағыларға қол ұшын созғысы келеді. Бірақ соңында жағдай оңалудың орнына ушыға түседі. Әлеуметтік әл-ауқаты төмен санаттағыларға ипотеканың пайыздық үстемақысын субсидиялағанда, түрлі механизмдер арқылы халықтың осал топ өкілдерін қолдағанда, жалдамалы пәтерінің жарты ақысын төлеп бергенде халықтың пәтерге деген сұранысын арттырып жібереді. Өз кезегінде сұраныс әрқашан ұсынысты тудырады. Нарықта ұсыныс жетіспей, үйге сұраныс жоғарыласа, онда пәтер бағасы қымбаттайды. Пәтер бағасының қымбаттауы құрылыс материалдарына қатысты.
Менің ойымша, халықтың белгілі бөлігіне ғана қол ұшын созғанша, отандық өндірісті қалыптастырудан бастаса дұрыс болар еді. Бәсекеге қабілетті өндірісті қалыптастыру керек. Өйткені бізде өкінішке қарай құрылыс материалдарының 20-30 пайызы ғана елімізден шығады. 70 пайызы шетелден жеткізіледі, бүгінде Ресей, Қытай, Еуропаға қол жайып отырмыз. Екіншіден, тұрғын үй құрылысы саласында қалыптасқан монополияны реттеудің тетігін қалыптастыруымыз керек.
Арман БЕЙСЕМБАЕВ,
қаржы сарапшысы:
МЕМЛЕКЕТ КӨМЕКТЕСКІСІ КЕЛЕДІ, БІРАҚ...
– Бұл – нарыққа қоңырау. Жылжымайтын мүлікті жалға беру нарығы бар. Нарыққа
50 млрд қаржы құйылатынын бәрі көріп отыр. Біреу бағаны көтерсе, оған қарап екіншісі де пәтерақының бағасын қымбаттатады. Бірақ бағаны көтеруге негіз жоқ. Зейнетақы жинағының артылған мөлшерін алуға рұқсат берген кезде де осындай жағдай болды. Бағдарлама басталмай жатып, пәтер бағасы өсті. Бастапқы және қайталама тұрғын үйлердің бағасы көтерілді. Қайталама тұрғын үй бағасынан кейін пәтердің жалдау құны да 2-3 есе қымбаттады. Бірақ оған жалдамалы пәтер бағасының қатысы қанша? Нарыққа қомақты қаражат құйылды, «көрпені» әркім өзіне қарай тартады. Ол қаржыдан бәрі де дәмелі.
Мұны реттеудің тетігі жоқ. Және болмауы да керек. Өкінішке қарай мемлекет пәтер бағасының, жалдау құнының өсіміне айтарлықтай үлес қосып отыр. Бір қолымен бағаны бақылауда ұстағысы келеді, екінші қолымен нарыққа қомақты қаржы құйып, бағаны одан сайын аспандатып жатыр.
Әрине, қазір Үкімет халықты тыныштандырғысы келеді. Бірақ мәселе қаржының жетіспеушілігінде емес, экономика жолға қойылу үшін институттар дұрыс жұмыс істеу керек. Сонда бәлкім әлеуметтік бағдарламаларды іске қосудың қажеті де болмай қалады. «Аш балаға балық берме, қармақ бер» деген ұстанымда болу керек. Халыққа керегі жұмыс пен жалақы. Жалақы болуы үшін елімізде шағын және орта бизнес дамуы керек.
Айдархан ҚҰСАЙЫНОВ,
экономист:
СҰРАҒАНЫН БЕРУДІ ҚОЮ КЕРЕК
– Пәтер бағасы, жалдау құны төмендегенін қалайсыз ба? Онда мемлекет бағаның өсіміне тікелей түрткі болатын әлеуметтік бағдарламаларға ақша құюды тоқтату керек. Сонда ғана жылжымайтын мүлік бағасы түседі. Мәселен, бізде қазіргі бағаға пәтер сатып ала алмай жүрген 20 мың адам бар делік, мемлекет сондай бағада халықтың баспаналы болуы үшін бағдарлама қабылдап, қаржы бөлді. Онда баға төмендей ме? Жоқ. Тағы да қымбаттайды. Келесі кезеңде не болады? Тағы 20 мың адам «бұл бағада үй ала алмаймыз» деп шығады. Мемлекет олардың үйлі болуы үшін тағы да әлеуметтік бағдарламаны іске қосып, қаржы бөледі. Баға арзандай ма? Жоқ. Тағы да пәтер бағасы қымбаттайды. Егер баста «20 мың адамға ақша бөлінбейді» дегенде, олар біз үй сатып ала алмаймыз деп шырылдайды. Сатушылар бұл бағада үйлер сатылмайды дейді, нәтижесінде баспана бағасы төмендейді. Сонда сол 20 мың адамның үйге қолы жетеді. Келесі 20 мың адам да бұл бағада үй сатып ала алмаймыз дейді, мемлекет ол үшін қаржы бөлмейді. Сонда сатушылар тағы бағаны төмендетеді. Тағы бір мысал, балаңыз «кәмпит жеймін» дейді. Жыламасын деп, кәмпитті қолына ұстатасыз. Балаңызда семіздік пайда болады. Келесіде екі кәмпит сұрайды, жыламасын деп тағы екі кәмпит бере аласыз. Бірақ диатез пайда болады. Сосын ол үш кәмпит сұрайды. Мәселені шешудің жалғыз жолы – кәмпит бермеу. Иә, ол жылайды. Мінез көрсетеді. Есесіне екі кәмпит сұрамайтын болады. Диатез, семіздік болмайды. Міне, бүгінде жылжымайтын мүлік нарығында осындай көрініс. Негізінде, мұның бәрін 2003 жылы тоқтату керек еді. Өйткені сол кезде Президент «халыққа той жасағанша, ипотекаға үй ал» деді. Ал қазақ халқында бастапқы 5 жыл ата-енемен тұрады. Сол кезден бастап жұрт мемлекеттік бағдарламамен қарызға үй алуға тырысып бақты. Қазір бәрі соның жетегінде жүр.
Дәулет МҰҚАЕВ,
экономист, қоғам белсендісі:
ЖАЛҒЫЗБАСТЫ ОТБАСЫЛАР НЕГЕ ТЫС ҚАЛДЫ?
– Түрлі бағдарламалар қабылданған сайын бағаның қымбаттау себебі сұраныстың артуынан. Нарықтық экономика болғандықтан оны реттеудің нақты тетігін айту қиын. Иә, 70 мың отбасының жалдамалы пәтерақысының жартысын мемлекет төлейтін бағдарлама іске қосылған күні жалдамалы пәтер бағасы қымбаттауы мүмкін. Пәтерлерін жалға берушілер жалға алушылармен келісімшартқа отыруы керек. Қазір көбінде келісімшарт жоқ. Пәтер иесі келісімшартқа отырғаннан кейін заңды түрде жеке кәсіпкер ретінде тіркеліп, бірыңғай жиынтық төлем төлеу керек. Бұлар кәсіпкерге қосымша шығын болғандықтан оны пәтерақының бағасына қоса есептеп, жалдау құнын көтеруі мүмкін. Яғни, бағдарлама қымбатшылықты тудырады. Екінші, айына 40-50 мың теңге пәтер жалдап отырғандар пәтер иесімен келісіп, пәтерақыны 100 мың теңге етіп көрсетіп, Үкіметтен көбірек ақша алып қалуға тырысуы мүмкін. Бай мен кедейдің арасы алшақтап жатқандықтан мұндай бағдарлама керек. Бірақ өкінішке қарай жан-жақты ойластырыла бермейді. Бұл бағдарламаға көпбалалы отбасыларды қосқаны дұрыс емес деп есептеймін. Оның орнына толық емес, отбасыларды қосу керек еді. Өйткені жалғызбасты аналарға, жалғызбасты әкелерге отбасын асырау үшін екі есе жұмыс істеуге тура келеді. Сонда балаға кім қарайды? Осы тұста олардың пәтерақысының жартысын мемлекет төлеп отырса, едәуір көмек болар еді.
Вячеслав ЛАЗАРЕВ,
Open Development компания-
сының бас директоры:
Арман БЕЙСЕМБАЕВ,
қаржы сарапшысы:
Айдархан ҚҰСАЙЫНОВ,
экономист:
Дәулет МҰҚАЕВ,
экономист, қоғам белсендісі: