Қаржы пирамидасын жарнамалап келген вайнерлердің басы дауға қалды. Бірақ бұл дау бұрынғыдан өзгерек. «Тиімді исламдық инвестициялар» туралы айтып, талай адамды табысты болуға иландырып, «Сенімді ұшу» деп ұрандатқан Мейіржан Төребаев, Мейірхан Шерниязов, Азизжан Саидбаев «Қаржы пирамидасын құру және басқару» бойынша қылмыс жасады деген күдікке ілінді. Тағылған айып дәлелденсе, 5 жылдан 10 жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін. Әр постының астарында қаржыны көздейтін жарнамасы «жылтыңдап» жүретін вайнерлерге бейнеүндеу көмектесе ме? «Пирамидадан» пайда тапқан жұлдыздар бұған дейін қылмыстық жауапкершіліктен қалай құтылып кетті?
ҚАРЖЫ ПИРАМИДАСЫН ҚҰРДЫ ДЕГЕН КҮДІККЕ ІЛІКТІ
Алматы қалалық соты Төребаев, Шерниязов және Саидбаевтың істі болғанын растап, Қылмыстық кодекстің 217-бабы 3-бөлігі 2-тармағы («Қаржы пирамидасын құру және оған басшылық ету») бойынша күдікті деп танылғанын хабарлады. Вайнерлер Mudarabah Capital қаржы пирамидасын жарнамалап қана қоймай, сонымен қатар компанияның тең иелері ретінде тұрақты түрде табыс тауып отырған.
Полиция департаменті басшысының орынбасары Рустам Әбдірахмановтың сөзінше, қылмыстық іс ASTEX.KZ ЖШС мен ACD Technology ЖШС лауазымды тұлғаларына қатысты қаржы пирамидасын құру және оны басқару фактісі бойынша бір топ азаматтың шағымы негізінде тіркелген. 2019 жылдың ақпанынан 2021 жылдың қаңтарына дейін аталған ЖШС-ның лауазымды тұлғалары жеке және заңды тұлғалармен мемлекеттік сатып алуға қатысу үшін қажет болуы мүмкін қаражатты тарту бойынша бірлескен қызмет туралы келісімдер жасасқан. Екіжақты құжатқа сәйкес, фирмалар ай сайын әрбір салымшыға салған сомасының 20 пайызын төлеп отыруға тиіс болған. ASTEX.KZ ЖШС-на 162 салымшыдан 2 млрд теңгеден астам қаражат басқа компания – Mudarabah Capital ЖШС арқылы түскен.
Бұған дейін осы іс бойынша компанияның бас директоры Руслан Бұрханов қамауға алынған. Ал Төребаев пен Шерниязов 1 000 АЕК, яғни 2 778 000 теңгеден кепіл беріп шыққан, Азизжан 2 айға сырттай қамауға алынды. Вайнерлердің ешқайсысы бұл жағдайға әлі түсінік берген жоқ. Мейіржан Төребаев кеше Шымбұлақта сноуборд теуіп жүрген видеосын жарияласа, қалған екеуі тым-тырыс.
АЛАЯҚТЫҚ ЖАСАП, АЛҒЫСХАТ АЛДЫ МА?
Mudarabah Capital компаниясының құрылтайшысы Мейіржан Төребаев былтыр «Қазақстан Тәуелсіздігіне 30 жыл» мерекелік медалімен мараппатталғаны естеріңізде ме? «Қазақстанды әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан дамытқаным үшін. Ештен кеш жақсы. Мойындағаныңызға рақмет!» деп әлеуметтік желідегі парақшасында мақтана жазған еді. Бұл Mudarabah Capital компаниясының басшысы Руслан Бұрқанов қаржылық пирамида ұйымдастырды айыппен уақытша қамау изоляторында отырған кезі. Ал желі қолданушылары «Адамдарды пирамидаға кіргізіп, марапат алды» деген күмәнді ойын жарыса жазып еді.
«Гарант 24» және Estate Ломбард секілді компанияларының айналасында айқай-шу шығып, жүздеген салымшы салған ақшаларын қайтара алмай қиналғанда да вайнер Мейіржан Төребаевтың аты-жөні жылт еткен. Әншілер Айқын Төлепберген, Ернар Айдар, сондай-ақ актерлер Асылхан мен Артур Төлеповтермен бірге «жарнамаларына сеніп қалдық» деп ағынан жарылып еді. Әлеуметтік желідегі парақшасы арқылы халықтан кешірім сұрады. Олар бейнеүндеуде өздерінің де аты аталған қаржы ұйымының құрбаны болғанын айтып, ақталды. Әнші Айқын досымен бірге көлігін кепілдікке қойып алданғанын айтса, Артур Төлепов салымшы ретінде отбасының жинап жүрген қаражатынан 13 млн теңге жұмсағанын айтып ағынан жарылады. Ал белгілі вайнер Мейіржан Төребаев «Гарант 24 Ломбард», «Estate Ломбард» компаниясын сотқа беретінін мәлімдеген.
«Міне, Нұр-Сұлтан қаласындағы Есіл аудандық ішкі істер бөліміндемін. Мені алдап, көлігімді алып қойғаны туралы шағым жаздым. Мен де ломбард құрбанымын. Өкінішке қарай, біз де сеніп қалдық», – деді ол бейнежазбасында. Мейіржан ломбард өкілдері құжаттарын көрсеткеннен кейін сеніп қалғанын айтып, сүттен ақ, судан таза болып шықты.
Бір ескеретін жайт, Қылмыстық кодекстің 212-бабына сәйкес, қаржылық (инвестициялық) пирамиданы құруға дем берушілік немесе оған және оның құрылымдық бөлімшесіне басшылық ету туралы өз еркімен мәлімдеген, сондай-ақ оның қызметін ашуға немесе жолын кесуге белсенді түрде ықпал еткен, қаржылық (инвестициялық) пирамиданы ұйымдастырушыдан басқа адам, егер оның әрекеттерінде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады. Яғни, осы тұста «ауадан ақша жасап» заңға қарсы келетін қаржылық пирамиданы табыс көзіне айналдырғандар заңды жақсы біледі деген ой келеді.
Аталған бапқа сәйкес, осындай құқықбұзушылыққа барған адам жасаған қылмысының ауырлығына қарай айыппұл төлеуі, не қоғамдық жұмыстарға тартылуы, болмаса бас бостандығы шектеліп, бүкіл дүние-мүлкі тәркіленуі мүмкін. Жазаның ең ауыр түрі – 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру. Ал вайнерлерге Қылмыстық кодекстің 217-бабы 3-бөлігі 2-тармағы («Қаржы пирамидасын құру және оған басшылық ету») бойынша айып тағылып отыр. Демек, айыбы дәлелденсе, айыппұлмен құтылып кете алмайды. Себебі олар қаржы пирамидасын жарнамалап қана қоймай, сонымен бірге оның тең иелері ретінде үнемі табысқа ортақтасып отырған, сол қаржы пирамидасын құрды деген күдікке ілікті.
Жалпы, соңғы 3 жылда сотқа дейінгі тергеп-тексерудің бірыңғай тізілімінде Қылмыстық кодекстің 217-бабы (қаржылық (инвестициялық) пирамиданы құру және оған басшылық ету) бойынша 365 материал тіркелген. Бүгінде 126 адам жауапқа тартылды. 38-і сотталса, қалғанына қатысты тергеу жұмыстары жалғасып жатыр. Қамауға алынғандар арасында «Гарант 24 Ломбард» ұйымдастырушылары (17 адам жапа шеккен) бар. Сонымен қатар «L-Капитал» пирамидасының екі көшбасшысы сот шешімін күтуде. Бұл пирамидадан зардап шеккен 300 адам 260 миллион теңгеден айырылған. Ал Evolution corp алданған жандардан 3 млрд теңге жинаған. Ұйымның барлық мүлкі тәркіленген, сондықтан жапа шеккен жандардың жолы болды. Көбіне алаяқтардың қаржысы шетелге шығарылғандықтан табу қиын.
ЗАҢНЫҢ ОСАЛ ТҰСЫН БІЛЕДІ
Әлеуметтік желіде «қыруар қаржыға қарық қыламын» деген алаяқтардың арам ойын іске асыруда таптырмас алаңға айналғанда жұлдыздарды жауапқа тарту мәселесі күн тәртібінен түсер емес. Бұған дейін өнер жұлдыздары талай адамды тақырға отырғызған алаяқтардың компанияларын желіде ашық жарнамаласа да, еш жауапкершілікке тартылмады. «Мән бермеппін», «Ұят болды», «мен де алдандым» деп ақталып, халықтан кешірім сұрап құтылып кетті. Танымалдарды тарту арқылы «сенімге кіру» сәнге айналған шақта расымен алаяқтарға алданды ма, әлде өздерін солай ақтады ма, бір өздеріне аян.
Айтыскер Балғынбек Имашевтің басы даудан арылмай келеді. Оның «300 мұқтаж жанға үй әперемін» деп қор құрғаны белгілі. Қорға кіріп, мүше болу былай тұрсын, үй алуға тұрған іштегі кезекті саудалаған сыңайлы. Бір кезек 150 мың теңге екен. Осы қорға алданып қалғаны жайында бір топ әйел шағымданып шықты. Оның алдында да ақын Сарамен бірге жатпай-тұрмай кооперативке жарнама жасап жүргені де күмән тудырды. Amanat home кооперативіне қатысты дау-дамайда өзін жұртқа кооператив басшысы ретінде таныстырып келген Көңілбай Шүкеновтің бұған мүлдем қатысы жоқ болып шыққан.
4,3 миллион оқырманы бар Баян Мақсатқызы атышулы Аstex компаниясын жарнамалап: «Бұл Қазақстандағы жалғыз компания, соның арқасында тендерлік жобаларға инвестиция салып, тәуекелге бармай-ақ ақша табуға болады» деп жалпақ жұртқа жария салған еді. Әлеуметтік желіні шарлап кеткен бейнежазбада жұртқа белгілі ол ақша салу мәселесіне келгенде осы компанияның құрылтайшылары – ағалы-інілі Алмас пен Шыңғыс Құрманғалиевтерге сенім артатынын жеткізіп, жауапкершілікті соларға бұрып қойды.
Өнер адамдарының ішінен қаржы пирамидаларына алдымен Ернар Айдар тұтылды. Ол жарнамалаған ұтыс ойнындағы көліктерді ұйымдастырушылардың жалға алғаны анықталған еді. Сондай-ақ лотереяда аталған пәтерлер шын мәнінде жоқ болып шықты. Ал алаяқтар компьютер арқылы жалған лотерея жасап, өтірік нөмірлердің «ұтқанын» хабарлаған. Монитордың арғы жағындағы қатысушылар кімнің «жолы болғанын» білмейтіндіктен, ұйымдастырушылар лотереяны осылайша оңай аяқтай салуға тырысқан. Бірақ Экономикалық тергеу департаменті ұтысқа тігілген автокөліктердің мемлекеттік нөмірлерін тексеріп көрді. Сөйтсе, олар жалға беретін мекемелердің балансында тұр екен. Ал жалған лотерея иелері көлікті жалға алып, жарнама түсіріп, оны кейін қайтарып берген. Есесіне, Ернар Айдар арқылы 20 мың билеттің әрқайсысы 10 мың теңгеден сатылып, жалпы сомасы 200 миллион теңге пайда түскен. Сонымен, карантинде онлайн ұтыс ұйымдастырғандар алаяқтық бабы бойынша күдікке ілініп, уақытша тергеу изоляторына қамалды. Ал оларға алданғанын дәлелдеген әнші Ернар Айдар қамаудан босап шығып, бейнеүндеу арқылы көпшіліктен кешірім сұрады.
Қарапайым халық қатты сенетін танымал азаматтар жарнамаға қатыспаса, материалдық шығын мен заңсыз бизнеске тартылған адамдардың саны әлдеқайда аз болар еді. Енді неге қаржылық пирамиданы жарнамалаған өнер жұлдыздары бейнеүндеумен құтылды? Себебі жарнама жасаушы әнші ме, вайнер ме, желідегі жазылушысы аз ба, көп пе, оның барлығы ешқандай рөл ойнамайды. Өнер адамдарының халықты алдауға тікелей қатысы жоқ деп танылып, жауапкершіліктен босады. Заңгер Жанпейіс Назарғали да ойымызды қуаттап, заңның осал тұсы осы деп отыр.
«Алаяқтық бабы бойынша қылмысқа тартуды күшейтпесе, мәселе шешімін таппайды. 2-3 жыл бұрынғы ломбардқа автокөлік қою жайында ұмытпаған боларсыз, олар да осылай жазадан құтылып кеткен еді. Қылмыстық әрекетті жарнамалағаны үшін не салық төлемейді, не қылмысқа тартылмайды. Заңның ең осал тұсы – осы. Соны жақсы түсініп алған бәрі», – дейді Ж.Назарғали.
ТАНЫМАЛДАР ЖАЗАДАН СЫТЫЛА МА?
Мейіржан Төребаевтың жары, актриса Дана Есеева бір сұхбатында кезінде алаяқтарға алданып, тірнектеп жинаған 20 мың долларынан айырылып қалғанын айтқаны бар. Сөйтіп, басыбайлы баспаналарына 2019 жылы ғана қол жеткізіпті. Жылдар бойы жалдамалы пәтерде тұрып келген көпбалалы отбасы алаяққа алданудың қандай екенін біледі. Бір емес, бірнеше рет. «Аузы күйген үрлеп ішеді» дегенді ескерсек, «Гарант 24» және «Estate Ломбард»-тың тақырға отырғызғаны жазған арызымен қоса ұмытылған сияқты. Халық желідегі жұлдыздардың жылтыраған өміріне қызығып, тез баюға ұмтылады, несиеге қарыз алып, қаржысын қаржы пирамидасына құрудан тайынбайды. Ал олардың көксегені қаржылық ұйым құрып, сеніміне ие болған халықтың ақшасына баю болса, танымалдардан не қайыр... Мәселенің ақ-қарасы анықтала жатар. Бастысы, жарнаманы табысқа айналдырған желідегі жұлдыздар да, миллиондаған оқырманы барларды құдайындай көретін халық та бұл даудан сабақ алса игі. Екінші, хан да, қара да заң алдында тең екені сөз жүзінде қалмауы тиіс.
