Жылына әскерге шақыру екі-ақ рет келеді: бірі – көктемде, бірі – күзде. Қазір сол науқан басталып та кетті. Бірақ неге екенін қайдам, азаматтарға әскерге әкетеміз десе, ақтық сапарға апарамыз дегендей қашады. Сенат депутаты Нұржан Нұрсипатовтан әскери бөлімшелерде болған соңғы жағдайларға қатысты пікірін сұрадық.– Соңғы бір айда әскерде 2 бірдей жас сарбаз қайтыс болды. Бұл елімізде тіркелген алғашқы қаралы хабар емес. Кешегі маңғыстаулық баланың өліміне не себеп? «Кінәлі» адамдар қашан жауап береді?
– Ең алдымен сарбаздардың ата-анасына, жақындарына көңіл айтамын. Бұл – бәріміздің қабырғамызды қайыстырған, орны толмас қайғы. Бейбіт заманда Отан алдындағы борышын өтеуге жіберген ұлын о дүниелік болады екен деп ешкім ойламайды. Сондықтан да Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев әскери қалашықта қайтыс болған маңғыстаулық сарбаздың жағдайына алаңдаушылық танытып, осы оқиғаға қатысты Бас прокуратура мен Қорғаныс министрлігіне және құзырлы органдарға жан-жақты тексеру жүргізуді және шынайы себебін анықтауды тапсырды. Дәл қазір сарбаздың өліміне не себеп болғанын да, кінәлілердің қашан жауапқа тартылатынын да ешкім тап басып айта алмайды. Бірақ әділ шешім шығуы үшін біз жағдайды бақылауда ұстаймыз. Бұл істе арнайы тексеру комиссиясы құрылады. Менің ойымша, сол комиссияның құрамында қоғамдық ұйымдардан бір өкіл болғаны дұрыс. Көп жағдайда мұндай істер құпия жағдайда тексеріледі. Бірақ журналистер мен қоғамдық ұйымдарға процеске қатысу үшін рұқсат берілгені жөн.
– Аталған жағдайдың барлығына әскердегі әлімжеттік себеп болып отырғаны анық. Денесі қырғыз жерінен табылған сарбаздың туыстары оның жиі үйден ақша сұрағанын айтады. «Дедовщинаның» дәурені біте ме?
– Әлімжеттік – әлемнің барлық армиясында атам заманнан келе жатқан құбылыс. Екі адамды бір бөлмеге жатқызып қойсаң, 2-3 күнде бір нәрсеге келіспей дауласуы мүмкін. Ал әскери бөлімшелерде бір казармада кейде 50, кейде 100-дей соқталдай-соқталдай азамат жатады. Ойлары келіспей қалғанда, олар сөзге де келіп қалады. Кейде мұның соңы осындай қайғылы жағдайға алып келеді. Қазір әскердің уақыты бұрынғыдай 2-3 жыл емес, 1 жыл ғана. Осы аз уақытта бір-бірімен басы сыймайтын жігіттер де бар. Бұрын үлкендер жаңадан келген жастарға әлімжеттік көрсетті десек, қазір бұл азайған. Керісінше, аймаққа бөлініп, басы бір қазанға сыймайтындар шықты. Сондықтан жігіттерді әскери бөлімшеге бөлгенде әр өңірдің теңдігін сақтап бөлу керек. Тәрбие жөніндегі басшылар казармада түнде кезекші болып, бос уақыттарында сарбаздармен бірге уақыт өткізіп, әңгімелесуі тиіс. Сосын жігіттерді әскерге аларда медициналық сараптамадан дұрыстап өткізу қажет. Кейде психикасы тұрақталмаған, суицидке бейімі бар азаматтар әскерге өтіп кетеді.
Енді ақша сұрау мәселесіне келсек. Әскерде әрбір азамат жатын орын, күнделікті тамақ, гигиеналық заттармен толықтай қамтамасыз етілген. Ай сайын мемлекет тарапынан бөлінетін азын-аулақ тиыны да бар. Сондықтан оларға ата-анасынан ақша сұрауға негіз жоқ. Ал кейде жастар өздеріне темекі немесе тағы басқа жеке заттарын алуы үшін ақша сұрауы мүмкін. Бірақ мұндай жағдайда ата-ана да «баламнан аямаймын» деп орынсыз ақша сала бермеуі керек. Жиі ақша сұрап мазаласа, командирлеріне шығып, жағдайды түсіндіріп айту артық етпейді. Жоғарыдағы оқиғада ата-ана баласына жіберген қаржының түбіртектерін тергеу комиссиясына көрсетіп, әділдікке жету үшін атсалысу керек.
– Баласын сау күйінде әскерге аттандырып, артынан суық хабар есту қай ата-анаға болса да ауыр. Осы жағдайлардан кейін көбі баласын әскерге жіберуден қорқып та қалды. Ал жауапты органдар бозбаланы «айыппұл саламыз» деп қорқытып, мәжбүрлеп әскерге жіберуін тияр емес. Әскерге барғысы келмеген жасты қинау дұрыс па? Отан алдындағы борышын өтеуге шақырудың басқа жолы жоқ па?
– Әр бозбала Отан алдындағы борышын өтеуге өзін физикалық жағынан да, психикалық жағынан да алдын ала дайындап жүруі керек. Жауапты органдар ешбір азаматты мәжбүрлеп әскерге алып кетпейді. Алдын ала шақыру жіберіп, медициналық сараптамадан өтуге шақырады. Алайда жастар бұл шақыруды жауапсыз қалдырып, көп жағдайда әскерге бармай құтылып кетемін деп ойлайды. Заң бойынша 3 рет жіберген хабарламаға жауап бермеген соң, жауапты органдар амалсыздан «айыппұл саламыз» деп қатаң шара қолданады. Негізі, әр баланы мектеп кезінен бастап Отан алдындағы борышын өтеуге дайындау керек. Сол кезде мұндай жағдайлар болмас еді. Ертең ел басына күн туса, қорған болатын – қуатты армия. Сондықтан бұл мәселеге атүсті қарамау керек. Армиямыздың саны аз. Сол себепті сапасына көңіл бөлгеніміз дұрыс. Ал сапаны өз еркімен әскерге барған жігіттер құрайды. Қазір қоғамда әскердің статусы түсіп кеткен сияқты. Сондықтан армиядағы өмірдің жарқын екенін барынша насихаттап, жақсы жағынан статусын көтеруіміз керек. Әр сарбаздың саламатты өмір салтын ұстанып, темірдей тәртіппен өткен 1 жылы 10жылына азық болады. Әскерге баратын балалардың несиелеріне жеңілдік жасап, жоғары оқу орындарына түсуге арнайы гранттар бөлу артық етпейді. Оңтүстік Корея танымал әртістері мен әншілерін де армияға шақырады. Бұл өз кезегінде қоғамда әскерге баруды насихаттайды. Біз де әскери бөлімшелерде ашық есік күндерін өткізіп, ондағы өмірді барынша жарнамалауымыз керек.
– Әңгімеңізге рақмет!
Енді ақша сұрау мәселесіне келсек. Әскерде әрбір азамат жатын орын, күнделікті тамақ, гигиеналық заттармен толықтай қамтамасыз етілген. Ай сайын мемлекет тарапынан бөлінетін азын-аулақ тиыны да бар. Сондықтан оларға ата-анасынан ақша сұрауға негіз жоқ. Ал кейде жастар өздеріне темекі немесе тағы басқа жеке заттарын алуы үшін ақша сұрауы мүмкін. Бірақ мұндай жағдайда ата-ана да «баламнан аямаймын» деп орынсыз ақша сала бермеуі керек. Жиі ақша сұрап мазаласа, командирлеріне шығып, жағдайды түсіндіріп айту артық етпейді. Жоғарыдағы оқиғада ата-ана баласына жіберген қаржының түбіртектерін тергеу комиссиясына көрсетіп, әділдікке жету үшін атсалысу керек.
– Баласын сау күйінде әскерге аттандырып, артынан суық хабар есту қай ата-анаға болса да ауыр. Осы жағдайлардан кейін көбі баласын әскерге жіберуден қорқып та қалды. Ал жауапты органдар бозбаланы «айыппұл саламыз» деп қорқытып, мәжбүрлеп әскерге жіберуін тияр емес. Әскерге барғысы келмеген жасты қинау дұрыс па? Отан алдындағы борышын өтеуге шақырудың басқа жолы жоқ па?
– Әр бозбала Отан алдындағы борышын өтеуге өзін физикалық жағынан да, психикалық жағынан да алдын ала дайындап жүруі керек. Жауапты органдар ешбір азаматты мәжбүрлеп әскерге алып кетпейді. Алдын ала шақыру жіберіп, медициналық сараптамадан өтуге шақырады. Алайда жастар бұл шақыруды жауапсыз қалдырып, көп жағдайда әскерге бармай құтылып кетемін деп ойлайды. Заң бойынша 3 рет жіберген хабарламаға жауап бермеген соң, жауапты органдар амалсыздан «айыппұл саламыз» деп қатаң шара қолданады. Негізі, әр баланы мектеп кезінен бастап Отан алдындағы борышын өтеуге дайындау керек. Сол кезде мұндай жағдайлар болмас еді. Ертең ел басына күн туса, қорған болатын – қуатты армия. Сондықтан бұл мәселеге атүсті қарамау керек. Армиямыздың саны аз. Сол себепті сапасына көңіл бөлгеніміз дұрыс. Ал сапаны өз еркімен әскерге барған жігіттер құрайды. Қазір қоғамда әскердің статусы түсіп кеткен сияқты. Сондықтан армиядағы өмірдің жарқын екенін барынша насихаттап, жақсы жағынан статусын көтеруіміз керек. Әр сарбаздың саламатты өмір салтын ұстанып, темірдей тәртіппен өткен 1 жылы 10жылына азық болады. Әскерге баратын балалардың несиелеріне жеңілдік жасап, жоғары оқу орындарына түсуге арнайы гранттар бөлу артық етпейді. Оңтүстік Корея танымал әртістері мен әншілерін де армияға шақырады. Бұл өз кезегінде қоғамда әскерге баруды насихаттайды. Біз де әскери бөлімшелерде ашық есік күндерін өткізіп, ондағы өмірді барынша жарнамалауымыз керек.
– Әңгімеңізге рақмет!
