Жаңа Денсаулық сақтау министрінің бір мезгілде жолы болды және жолы болмады. Бір жағынан, Біртанов пен Цойдың «түбіне жеткен» пандемия А.Ғиният тұсында түгесілді. Ең қызығы, карантин Ажар Ғиниятқызы тұсында жойылды. Екінші жағынан қазіргі кезең денсаулық сақтау саласындағы «Ажардың ажарлы дәуіріне» айналуы екіталай.
«Қаңтардың қарлығашы» ел сенімін ақтасын
Қаңтарда бейбіт шеруге шыққандар Үкіметтің отставкасын талап етіп, билікке жаңа адамдардың келуін қалаған еді. Сөйтіп, қаңтар оқиғалары Ажар Ғинияттың мансабы сатысында өрлеуіне серпін берді. Ол Президенттің Жарлығымен 2022 жылғы 11 қаңтарда Денсаулық сақтау министрі болып тағайындалды. Содан бері 100 күнтізбелік күннен сәл астам уақыт өтіпті. Әрине, одан демалыс және мерекелік күндерді алып тастаса, 72 жұмыс күні қалады. Бұл мерзім салада ірі өзгерістер мен тың реформаларды жүзеге асыруға жеткіліксіз екені сөзсіз.
Бірақ сарапшылар бір жайтқа назар аудартады: Ажар Ғиният өмір бойы, табан аудармай тек бір секторда – денсаулық сақтау саласында жұмыс істеп келеді. 1999 жылдан бері денсаулық сақтау жүйесінде, ал 2008 жылдан бері тікелей Денсаулық сақтау министрлігінде басшылық лауазымдарды атқарды. Вице-министр мәртебесінде 2020 жылдан бері Елжан Біртановпен және Алексей Цоймен бірге осы стратегиялық маңызды саладағы реформаларды жүзеге асыруға атсалысты. Демек, бір жағынан саланың проблемаларын бүге-шігесіне дейін біледі, екінші жағынан ол саладағы ұзақ жыл қалыптасқан жағдайға жауапты. Халыққа жағатын, саланы жақсартатын бетбұрыстар жасамаса, А.Ғиният Денсаулық сақтау министрлігін былтырғы 20 желтоқсаннан бері тура 1 ай басқарған Жандос Бүркітбаев секілді ел есінде қалмауы да мүмкін.
100 күн жылға азық
Пандемия қысымының босаңсуы Ғинияттың командасына қарапайым тұрғындарды мазалаған «ұсақ» мәселелерге ден қоюға мүмкіндік берді. Жаңа министр «100 күн-100 мәселе» әлеуметтік жобасын қолға алды. Азаматтардан министрлікке және министрдің жеке атына келіп түскен шағым-өтініштерді біріздендіру, талдау, жедел қарау үшін 100suraq.kz электронды платформасы қолданысқа берілді. Нәтижесінде, осы жылдың 11 қаңтарынан сәуірге дейінгі кезеңде кері байланыстың барлық арнасынан 1 547 өтініш пен ұсыныс түсті. Оның ішінде 1 438 өтініш бойынша жауап берілді, 109 өтініш ары қарай қарастырылып жатыр.
Жоба аясында бұқараға медқызметтерді қолжетімді ету үшін ДСМ «ауыл тұрғындарына арналған профтексерулердің жаңа топтамасын» енгізбек.
«Қала тұрғындарына қарағанда, ауылдықтардың білікті дәрігерлерге қаралуы қиын. Оның үстіне, ауылда сақтандырылмаған азаматтардың қарасы басым. Осыған байланысты министрлік ауыл тұрғындары үшін профилактикалық тексерулердің жаңа пакеттерін енгізуді қарастырып отыр. Ауылдықтар 18 жастан бастап профтексеруден өте алады. Бұған дейін азаматтар тек 30 жастан 70 жасқа дейін скринингтік зерттеулермен қамтылатын», – дейді ДСМ Медициналық көмекті ұйымдастыру департаменті директорының орынбасары Күләйім Біржанова.
ДСМ кепілдендірілген тегін медкөмек және сақтандыру аясында көрсетілетін медқызметтер санын арттыруға кірісті. Тиісті бұйрық жобасында ТМККК шеңберінде мамандандырылған медқызметтер тізбесіне – 170, ал ТМККК мен МӘМС тізбесіне 3 766 медқызмет енгізілмек. Онкологиялық науқастар үшін жалпы клиникалық зертханалық, серологиялық, иммунологиялық, гистопатологиялық, радиометриялық, басқа зерттеулерге 206 медқызмет тізбесі көзделген.
«100 күн-100 мәселе» жобасы аясында амбулаториялық деңгейде пациенттерді бағыттауға қатысты нормативтік-құқықтық актілерді жетілдіруге, амбулаториялық-емханалық және стационарлық көмекті жақсартуға, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуге, кадрлардың біліктілігін арттыруға және басқа да мәселелерге мән берілмек.
Дәрі тапшылығы туындай ма?
Ажар Ғинияттың салаға басшылығы жаһандық індеттің бетінің қайтуымен тұспа-тұс келгені мәлім. Нәтижесінде, карантин шектеулері жеңілдеді, КВИ пандемиясымен күрес шаралары азайтылды. ДСМ басшысының пікірінше, бұған медицина қызметкерлерінің қажырлы еңбегі және вакцинация-ревакцинация науқаны ықпал етті.
А.Ғиният журналистермен кездесуде министр ретінде өз алдына басты 3 міндетті қойып отырғанын, нақтылай кетсек, «елде қан айналымы жүйесі ауруларымен күреске», «кадр тапшылығын еңсеруге» және «ауылдық медицинаны дамытуды жандандыруға» екпін түсіретінін айтты.
Ауылдықтарға медкөмекті қолжетімді ету үшін 2022 жылы ауылдық жерлерде 80 медициналық нысан салынады. Ана мен баланы қорғау бағытында шала туған балаларға көмек көрсету сапасын арттыру, балалар бойындағы патологияларды ерте анықтауды қамтамасыз ету сияқты басым міндеттер бар. Осы мақсатта шалғай аудандардағы 20 ауданаралық ауруханада перзентхана бөлімшелері ашылмақ.
Арнайы бұйрық жобасы әзірленді, оған сәйкес Қазақстанда тұрғындарының саны 50 адамға жетпейтін ауылдарда 1 медициналық қызметкер қарастырылады. Бүгінде елде осындай 400-ге жуық ауыл бар. Оларда жалпы саны 10 мыңдай адам тұрады.
Штаттан тыс бас мамандардың ақыл қосуымен, министрлік республикада нефрология, патоморфология, ревматология, токсикология, аллергология бойынша жеке республикалық орталықтарды құру мәселесін пысықтап жатыр. Өз кезегінде ата-аналар балалардың сал (ДЦП) ауруын емдеудің жаңа, тиімдірек тәсілдерін, ем-шараларын қолданатын жеке орталық ашуды сұрады. Әйтпесе, мүгедектігі бар балаларын емдету үшін қазақстандықтар осындай орталықтары бар Ресейге, Қытайға, Өзбекстанға сабылуға мәжбүр.
«Көтерме және бөлшек саудада дәрілік заттардың 7 256 сауда атауына шекті баға бекітілді: оның ішінде дәрілердің 6 600 сауда атауына немесе 90 пайызына шекті бағалар 2021 жылғы деңгейде сақталды, тағы 153 препаратқа баға төмендетілді. «СҚ-Фармация» ауруханалар мен емханаларға арналған дәрілік заттар мен медбұйымдардың 94 пайыздан астамын сатып алды. Бірыңғай дистрибьютордың қоймаларына дәрілердің 50 пайыздан астамы жеткізілді. Дәріханалар үшін республиканың барлық өңірінде тұрақтандыру қорларында және ірі көтерме дәріхана қоймаларында дәрілік заттар қоры қалыптастырылды», – делінген министрлік хабарламасында.
Бірақ бұл кейбір дәрі түрінің жетіспеушілігіне және қымбатшылыққа әзірге тоқтау бола алмай тұр.
Арыздан рекорд орнатқан сала
Тұтастай алғанда, жаңа министр белсенділік танытқанымен, 100 күн ішінде жылдар бойы қордаланған мәселелер толық шешілген жоқ. Мысалы, кадрларға қатысты проблеманы жою үшін бір жыл да аздық етуі мүмкін. Азаматтар дәрігерлердің де, медперсоналдың да үлкен бөлігі біліксіз екеніне, өз ісіне немқұрайлы қарайтынына шағымданады. Шымкент тұрғыны Айнұр апай қызы Еркежанның 2019 жылдың соңынан бері «лимфома және қант диабетімен» қатты ауырып жатқанын айтады.
«Ол сол жылы төрт ай бойы Алматыдағы педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығында емделді, ем қонбады. Қазір Шымкент қалалық балалар ауруханасының паллиатив бөлімшесінде жатыр. Өз бетімен тамақ жей алмайды. Зонд қолданылады. Аурухананың бас дәрігері және қызметкерлері заңнамаларды және дәрігерлік этика нормаларын өрескел бұза отырып, қызымды үйге алып кетуге мәжбүрлеп отыр. Мен жұмыс істемеймін, үйімде қызыма күтім көрсететін жағдай жоқ. Президент Тоқаев: «Бізге мейіргерлердің жаңа буынын қалыптастыру қажет. Олар орындаушылар ғана емес, көпсалалы емдеу тобының жауапкершілік жүктелген тең құқықтық мүшелері болуы тиіс» деп еді. Ендеше олардың кәсіби дайындығының деңгейін көтеріп, мейіргерлік ісінің мәртебесін арттыру қажет», – дейді Айнұр Т.
Қазақстанда ана мен баланың өлім-жітімі жоғары саналады. Емханаларда тәртіп орнатпай, бұл қайғылы көрсеткіш азаймасы анық.
«Емханаларды қалпымен бюрократия жайлап алған. Мысалы, жүкті аналарды есепке алу саласын былық жайлаған. Мен 31 наурызда өз терапевтіме барып, патронаж парағын беруді сұрадым, бас тартты. Алдымен: «мерзіміңіз тым аз, бәрібір сізді қабылдамайды», – дейді. Сонда аяғы ауыр ана өзі мен баланың денсаулығын ерте бастан қамдамауы керек пе? Әлде, күтейік, түсік тастарсыз дей ме? Сәбиін сау туғысы келетін ананың жазығы не? Уақыт таяғанда тағы бардым. «Белгіленген мекенжайда тұрасыз ба, тұрмайсыз ба, анықтауымыз керек, біз сізге барамыз» деп тағы шығарып салды. Бір апта күттім, келмеді. Мазалаған соң парақты берді. Медқызметті көрсетпеу үшін уақыт созады. Неге жүкті ананы 12 ай толғанша есепке қоюға рұқсат етпейді? Баланың барлық маңызды органдары осы бірінші триместрде қалыптаспай ма?!» – деп аң-таң болады Светлана Глушкова.
Тәжірибелі дәрігер Қазыбек Рыстиннің айтуынша, барлық емханада 90-жылдардағы дәрігерлік қабылдау жүйесін қалпына келтіру қажет.
«Өйткені жалпы практика дәрігерлеріне алапат салмақ түседі. Сырқаттар өзге тар мамандық дәрігерлеріне көріну үшін терапевт алдынан өтіп, бағыттама алуға мәжбүр. Салдарынан терапевт қабылдауын ғана қажетсінетін пациенттер, керісінше соған кіре алмайды, апталап, айлап күтеді. Себебі өзге дәрігерлердің, мысалы лордың қарауына зәру науқастар терапевт қабылдауына жазуды толтырып тастайды. Кереғар, парадокс жағдай қалыптасты. Сондықтан тар мамандық дәрігерлерінің бастапқы қабылдауын терапевсіз, тікелей ұйымдастыру керек. Сонда халық көп шағымданатын ұзын сонар кезек жойылады. Әрі медқызмет көрсету сапасы жақсарып, елдің біразының көңілі қанағаттанады», – дейді Қазбек Айтмағамбетұлы.
Қалай болғанда, салада қордаланған мәселелер әзірге шешімін тапқан жоқ. Жаңа министр ірі реформаларын бастауға асығар емес, оған тек дайындық жүріп жатыр. Ажар Ғиният жыл басынан бері ауыл-аймақты аралап, халыққа жақын екенін көрсетуге тырысып жүр. Мұны енді нақты істерімен көрсетсе, халық сынын ұғынып, бұрынғы кесірлі реформалардың салдарын жойса, жөн. Өткен 2021 жылы медициналық қызметтердің сапасыздығына қатысты азаматтардан 863 мыңнан астам арыз-өтініш түсіпті. 2022 жылдың І тоқсанында шағым тасқыны 208,5 мыңға жеткен. Бұл – рекорд. Қазақстандықтардың осынша арызының астында қалған өзге сала жоқтың қасы.
