Мешіт күмбезі 1943 жылы опырылып құлаған. Жетпісінші жылдардан бастап жергілікті зиялы қауым өкілдері Аққойлы мешітіне мемлекет қамқорлығы қажет екенін айтып, Ә.Марғұлан атындағы археология институтының қызметкерлері Аққойлыны зерттеп, ғылыми қорытынды жасаған соң, 1982 жылы республикалық маңызы бар сәулет ескерткіші ретінде мемлекет қорғауына алынады. Сол кездегі мәдениет министрі Ө.Жәнібековтің пәрменімен 1986 жылы «Қазреставрация» жөндеу жұмыстарын жүргізеді. Алайда тәуелсіздік алған жылдардағы экономикалық дағдарыстың әсерінен 1994 жылы жөндеу жұмыстары тоқтап, қараусыз қалды. Кейін 2003 жылы Аққойлы кешеніне шымкенттік жеке кәсіпкер Ш.Мұсаев өзінің қаражатына жөндеу жұмыстарын жүргізіп береді. 2005-2006 жылдары күрделі жөндеу жұмыстары жүрген.
«Республикалық маңызы бар ескерткіш 100 тарихи нысанның қатарына кірген. Мұнда 30-ға жуық қари-шәкірт тәрбиеленген. Бүгінде мұнда олардың ұрпақтары келіп зиярат жасап тұрады. Нысанның биіктігі – 18, ені – 20 метр, ал үлкен күмбездің диаметрі – 9,5 метр жобасында. Жеке кәсіпкер жөндеу жұмыстарын жүргізгеннен кейін бұл нысан 2006-2014 жылдары еш жерде тіркелмей ауада тұрды. Ауданға барсақ, мұны ұстап тұруға шамамыз келмейді дейтін, облысқа барсақ, олар қабылдамады. 2014 жылы сол кездегі Ордабасы ауданының әкімі Самат Сапарбаевтың қолдауымен құжаттары реттеліп, облысқа аударылған. Қазір тарихи-мәдени сәулеттік ескерткіш сектор ғимараты аудан орталығындағы Қажымұқан атындағы облыстық спорт музейі қарауында. Мұнда 6 адам жұмыс істеп отырмыз. Алайда 2006 жылдан бері қайта қалпына келтіру жұмыстары жүргізілген жоқ. Салдарынан оң жақ қанаты жарылып, төбеден су ағып тұр. Кіші күмбездерін амалдап жөндеп келе жатырмыз, ал үлкеніне шамамыз келмейді», – дейді сектор меңгерушісі.Бүтін ошақтың өзі қараусыз қалған 4 күмбездегі ескі қыш пен жаңа қыштың арасы бір-бірімен қабыспай жарылып жатыр. Мұндағы қызметкерлер қара қағаз төсеп, Сауранның құмы мен ақ цементті араластырып, жылына екі мәрте 13 күмбезді сылап-сипағанымен жауыннан сақтау мүмкін болмай отырғанын өкінішпен жеткізді. Облысқа, министрлікке де бірнеше мәрте хат жолдапты. Жыл сайын келесі жылы деген желеумен нақты ресми жауап келмеген.
«Тарихи ескерткіштерімізді түгендей алмай жатқанда киелі орынның жойылып бара жатқаны жанымызға батады», – дейді ауыл тұрғындары. Ауыл қариясы Исақ Садуардин ақсақал: «Мешітіміздің 80 пайызы қирап қалғанда Өзбекәлі Жәнібековтің қолдауымен қайта тұрғызылған еді. Өкінішке қарай, 16 жылдан бері жөндеу көрмеген тарихи ескерткіш опырылудың алдында тұр. Теңдесі жоқ ескерткішті жойып алсақ, қайта қалпына келтіре алмаймыз. Басшыларға айтылып-ақ жатыр, ешқандай жауап жоқ. Мұндай жәдігерлер ауылдың ғана емес, еліміздің мақтанышы болуы тиіс», – дейді қария.Мешіт-медресе жанынан жақында осы мешіттің қышын күйдірген бүтін ошақ табылыпты. Көнекөз қариялардың айтуы бойынша, мешіт салар кезде қыш күйдірген 3 ошақ болған екен. Оның екеуі 1970-80 жылдары салынған асфальттың астында қалған. Ал табылған біреуінің аумағы қоршалып, төбесіне бастырма салыныпты. Әзірге ресми түрде зерттеліп, нақты қай жылдары болғаны анықталмаған. Бірақ мұнда келіп кеткен археологтар елімізде әл күнге дейін мұндай бүтін ошақтың табылмағанын, барының өзі сынықтар мен қалдықтары екенін айтқан. Негізінен, Ишан Базар мешітінде ауыл-аймақтан табылған тарихи жәдігерлер көп. Шойын қазан, қолжазбалар, тиындар мен киімдер, керамикалық және күміс заттар, арба сынды ата-бабаларымыз қолданған дүниелер сақталған. Алайда олардың көбісі әлі зерттелмеген күйі тұр.
Түркістан облысы