«AMANAT»-тың барлық дерлік бастамалары партияның «ақыл-ой орталығы» саналатын Қоғамдық саясат институтының зерттеулеріне сүйеніп жүзеге асырылады. Мұнда әлеуметтік-экономикалық және саяси сараптамалар жүргізіліп, әлеуметтік желілер мен ақпарат көздеріне талдау жасалады. Институт соның негізінде саяси ұйым жұмысын үздіксіз тұрақты өнімдерімен қамтамасыз етіп отырады. Біз «AMANAT» партиясы Қоғамдық саясат институтының әлеуметтанулық зерттеулер бөлімі меңгерушісі Алмагүл Мусинаны әңгімеге тартқан едік.– Институттың жұмысы туралы қысқаша айта кетсеңіз...
– Партия қандай да бір бағдарламаларды жасағанда немесе іс-шараларды қолға алғанда ең алдымен институттың зерттеу жұмыстарына жүгінеді. Ондағы мақсат – оның қоғам мен бұқара үшін қажеттілігі мен өзектілігін анықтау. Тың идеялар мен соны ұсыныстарға сұраныстың қаншалықты екендігі бағамдалады. Яғни алдын ала зерделеу жасалғаннан кейін нақты жобаларды жүзеге асыруға кіріседі. Сондай-ақ қай бағдарламаның сәтті жұмыс істеп тұрғандығы, қайсысының сәтсіздікке ұшырағаны, қайсысын көпшілік жылы қабылдағаны немесе ел арасында қолдау таппағаны анықталады.
Жалпы, әлеуметтанулық зерттеулер Қазақстанда ғана емес, барша әлемде қоғаммен кері байланыс орнату құралы болып саналады. Сол арқылы көпшілікті дүрліктірген немесе саяси маңызы үлкен оқиғалар сарапқа салынады. Одан бөлек, партияның Республикалық қоғамдық қабылдауына түскен өтініштер мен шағымдар негізінде халықты, түрлі әлеуметтік топтарды алаңдатып отырған көкейкесті мәселелердің арнайы картасы түзіледі. Сондай-ақ түрлі дерек көздеріне шолу жасай отырып, өңірлердің мұқтаждықтары талданады. Халықты әбден мезі қылған, ертең әлеуметтік шиеленіс ошағына айналуы мүмкін түйткілдер тексеріледі. Соның негізінде қоғам тәнінде пайда бола бастаған «бітеу жараның» жарылып кетпеуінің алдын алады. Бір сөзбен айтқанда, қалың бұқараның көңіл күйі жіті қадағаланып отырады.
– Халықты не толғандырады? Қандай құндылықтарды хош көреді? Аға буын мен жас буынның таңдауы арасында айырмашылық бар ма?
– Зерттеулер арқылы біз халықты бәрінен бұрын әлеуметтік-экономикалық мәселелер толғандыратынын көреміз. Біріншіден, азық-түліктің, жұрт жаппай тұтынатын тауарлар бағасының өсуі алаңдатады. Тұрғындардың 80 пайызынан астамы қымбатшылыққа наразы. Екіншіден, инфляция үздіксіз ұлғайып бара жатқанына қарамастан, жалақының бұрынғы деңгейде қалғаны қынжылтады. Сондай-ақ жұмыссыздық, сапалы білім мен медициналық қызметтердің қолжетімсіздігі, тағы басқа тұрмыстық түйткілдер бүгінгі күннің ең өзекті мәселесіне айналды.
Ал енді жастарға келетін болсақ, өскелең ұрпақ басты құндылықтар ретінде денсаулықты (60,3%), отбасын (56,1%), білімді (41,4%) алғашқы орындарға қояды. ТОП-5-ке сондай-ақ адамның бас еркіндігі (35,6%) мен материалдық тұрғыдан қамтамасыз етілуі (24,4%) кіреді.
Құндылықтар бойынша ұрпақ арасында айырмашылық бар. Бұл – бір жағынан классикалық мәселе, аға буын мен жас буынның көзқарасы әртүрлі болуы заңды. Кәрінің жасқа көңілі толмаушылық қай уақытта да, қай мемлекетте де болған әрі бола береді де. Көптеген әлеуметтанушы жаңа ұрпақ – жаңа заманның жаршысы, бізге ұқсамайды деп айтады. Дегенмен бәріміз бір халықтың өкілі болғандықтан, қай буын үшін де отбасына, денсаулыққа, білімге, тілге қатысты құндылықтар ортақ.
– Сіздер зерттеуді тұтас республика бойынша жүргізесіздер ғой, сонда жергілікті жерлерде филиалдарыңыз бар ма? Әлде ол үшін маман жалдайсыздар ма? Жалдаған адамдарыңыз өзіне жүктелген міндетті қаншалықты адал орындайды? Зерттеу нәтижесі қаншалықты нақты?
– Жалпы әлеуметтанулық зерттеулерді ұйымдастырып жүргізуде Институттың өңірлік супервайзерлер желісі бар. Зерттеулер ғылыми дәлелденген, халықаралық стандарттар бойынша расталған, әдіснамасы мен әдістемесі алдын-ала негізделген, деректерді жинау және өңдеу техникасы сақталған. Біз зерттеулерді сапалық әдістермен де, сандық әдістермен де жүргіземіз. Мәселен, бұқаралық сипат алатын ауқымды шараларға сандық тәсіл қолданылады, ал әлдебір мәселенің мәніне тереңірек үңілу керек болса, онда сапалық бағытты ұстанамыз. Әйтсе де жұмыс барысында өзімізді қандай да бір әдіспен шектемейміз. Зерттеулер ұлттық репрезентативті іріктеме негізінде жүргізіледі. Бұл – шағын топ негізінде халықтың, жалпы популяциясының әлеуметтік-демографиялық ерекшеліктері (жасы, жынысы, тұрғылықты жері, басқа да көрсеткіштері) ескеріле отырып жүргізілетін зерттеу. Мұнда әдістеме шарттарының, яғни респонденттерге қойылатын сипаттық өлшемдердің сақталуы аса маңызды, өйткені егер сұрау салынғандар бір өңірдің немесе бір буынның өкілдері болса, олардың көзқарасы жалпы халықтың қалауын білдірмейді. Ал енді оған 1 мың адам қатыса ма, 5 мың адам қатыса ма – бұл тақырыптың аясына байланысты. Әрине, әрбір іріктеменің өзінің ауытқу көрсеткіштері болады, ол да алдын ала ескеріледі. Айта кетейік, 8 мыңдық респондентті қамтитын іріктемені қолданатындар арасында Институт – алғашқылардың бірі.
– Институт қоғамдағы өзекті мәселелерге зерттеу жүргізеді. Осы тұрғыдан алғанда, Президенттің Конституцияға ұсынған өзгертулеріне, экономикалық-саяси мазмұндағы реформаларына деген халықтың көзқарасы қалай?
– Институт бұл тақырыптар бойынша да зерттеулер жүргізді. Президенттің бастамаларына қатысты телефондық сауалнама да жасады. Оның алдында референдум туралы жедел сауалнамалар өткізілді. Жалпы халық Мемлекет басшысының бастамаларын оң қабылдап отыр.
Бұл жерде бір нәрсенің басын ашып, айта кету керек: қазір ел бұрынғыдай ынжық емес, өз мүддесін қорғай алады. Қоғам мемлекеттік институттарға, құзырлы органдарға жоғары талап қойып отыр. Оның себебі – көпшіліктің тұрмыс деңгейінің төмендігі, әлеуметтік-экономикалық проблемалардың қордалануы, шенеуніктердің өз міндеттерін дұрыс орындамауы, Президент тапсырмаларының жергілікті жерлерде жүзеге аспай жатуы көпшіліктің наразылығын туғызып, әлеуметтік шиеліністердің шығуына түрткі болып отыр. Мұның бәрі ел арасында өзгеріске деген сұранысты күшейте түскен.
Мәселен, кешегі «Қаңтар дүрбелеңі» қалың бұқараның кедейленуі, әлеумет талаптарының орындалмауы, яғни халықтың өмір сүруі үшін қажетті бірінші кезекті мұқтаждықтарының қанағаттандырылмауынан туындағанын ұмытпайық.
– Халықтың алда өтетін президенттік, парламенттік сайлауларға деген пікірі қандай? Ол туралы зерттеулер жасадыңыздар ма?
– Иә, қазір осы бағытта қызу жұмыс жүргізіп жатырмыз. Бұл жерде көпшіліктің электоралдық көңіл күйі, дауыс беру белсендігі, сайлауға қатысты басқа да қырлары жан-жақты зерделенеді. Әзірге айтарымыз, қоғамның сайлауға деген көзқарасы жаман емес, әйтсе де зерттеулер әлі жалғасып жатыр, оның нәтижесін алдағы күндері жариялайтын боламыз. Айта кетейін, біз барлық зерттеулерді ашық жүргіземіз және оның нәтижесін өзіміздің ресурсымыз – Socioexpert Телеграмм арнасында ұдайы жариялап тұрамыз.
– Мигранттарға қатысты зерттеу жүргізілді ме? Әсіресе Ресейден келушілер қаптап кетті, бұлардың ішінде ниеті түзулері де, бұзықтары да бар. Әлеуметтік желілерде оларға қатысты түрлі әңгімелер айтылып, кикілжіңдер, қақтығыстар туындап жатқанын естіп-көріп жүрміз. Бұл жайт қоғамның тұрақтылығына қауіп төндіріп тұрған жоқ па?
– Ресейден келіп жатқан мигранттарға қатысты зерттеулер жасаған жоқпыз, дегенмен қоғам тарапынан ондай сұраныс туып жатса, әсіресе бұл мәселе күн тәртібіне шығатын болса, бұл бағытта да зерттеу жүргізуімізге болады.
– Халықтың мемлекеттік органдарға деген сенімі қалай?
– Халықтың билік органдарына деген сенімі кереметтей жоғары деп айта алмаймын, әйтсе де мемлекеттің ертеңіне деген сенімі жоғары. Өйткені бұл екеуі – екі ұғым: мемлекет деген шенеунік емес. Сондықтан жұрттың мемлекеттік қызметкерлерге көңілі толмағанымен, елдің, мемлекеттің ертеңіне деген сенімі зор. Қазақ – жаратылысынан жақсылыққа сенетін халық, сондықтан өмірде болып жатқан барлық құбылысқа «ертең бәрі жақсы болып кетеді» деген оптимистік түсінікпен қарайды. Ал бұл фактор мемлекеттің тұрақтылығы үшін аса маңызды. Әлеуметтанушы ретінде байқағаным, мұндай көзқарас қазақи менталитетке тән. Қазақ бәріне шүкіршілік айтып, шиеліністі мәселелердің көбіне байыппен қарайды. Ең бастысы, халықтың ертеңгі күнге деген сенімін жоғалтып алмау керек.
– Уақытыңызды бөліп, жауап бергеніңізге рахмет.
