Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан (бұдан әрі – БЖЗҚ) ақшаңызды мезгілінен бұрын алуға болатынын білесіз бе? Бұл «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» заңында белгіленген.
Зейнетақы аннуитеті дегеніміз, бұл – сақтандыру ұйымдары ұсынатын өнім. Мұнда БЖЗҚ салымшылары (алушылары) егер БЖЗҚ-дағы зейнетақы жинағы жеткілікті болса, онда өмір бойына төленетін сақтандыру төлемін зейнет жасына толғанға дейін де ала алады. Сақтандыру ұйымымен арада зейнетақы аннуитеті шартын жасасқан жағдайда салымшының зейнетақы жинағы заңнамада қарастырылған тәртіпте БЖЗҚ-дан ол таңдаған сақтандыру ұйымына аударылады. Биыл Қазақстан Республикасының 2022 жылдың 12 шілдесіндегі №138-VII заңына сәйкес зейнетақы заңнамасына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. 12.09.2022 жылдан бастап күшіне енген өзгерістер мен толықтырулар салымшыларға (алушыларға) бірлескен аннуитет шартын жасауға мүмкіндік береді.
Бірлескен аннуитет дегеніміз, бұл – зейнетақы аннуитеті шартын жасасу кезінде екі сақтанушының бір уақытта қатысуын көздейтін өнім. Олар бір-біріне Қазақстан Республикасының «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Кодексіне сәйкес ерлі-зайыптылар немесе жақын туыс боп келуі тиіс. Бұл бірлескен аннуитеттің ерекшелігі зейнетақы жинақтарын біріктіруді және кірістерді қайта бөлуді қарастырады. Мұндағы мақсаттардың бірі – әйел адамдардың алатын табысы, одан кейін зейнетақысы ер адамдардан қарағанда аз, ал сақтандыру ұйымдарынан оларға сақтандыру төлемдері өмір бойы төленеді, бұл төмен табысқа, соның ішінде әйелдердің шағын зейнетақы жинақтарына байланысты гендерлік мәселелерді ішінара шешуге мүмкіндік береді.
Айталық, жұбайлардың бірінің жинағы зейнетақы аннуитетін сатып алуға жетпейтін болса, ал екіншісінің артық ақшасы болса, қордағы жинақтарын біріктіру арқылы екеуі де өздерін өмір бойы сақтандыру төлемдерімен қамтамасыз етеді. Ерлі-зайыптылар өмір бойы ай сайынғы сақтандыру төлемдерін алады, оның ішінде неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған жағдайда, сақтандыру төлемдерінің кестесінде белгіленген мөлшерде, бұл ретте олардың бірлескен мөлшері зейнетақы аннуитеті шартын жасасу күніне қолданыстағы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 1,4 еселенген мөлшерінен төмен болмауы мүмкін.
Ерлі-зайыптылардың бірі қайтыс болған жағдайда, екіншісі сақтандыру ұйымынан зейнетақы аннуитеті шартын жасасу күніне қолданыстағы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 70 пайызынан төмен емес мөлшерде кесте бойынша ай сайынғы өмір бойғы сақтандыру төлемдерін алуды жалғастырады.
Аталған инновациялар зейнетақы аннуитеті шартын дамыған зейнетақы жүйесі бар мемлекеттердегі зейнетақы жоспарларымен ұқсастығы бойынша зейнетақыны жоспарлаудың тиімді құралына айналдыруға мүмкіндік береді, атап айтқанда:
- азаматтардың жинақ бастамаларын арттыру және оларға зейнеткерлікке шыққанға дейін және одан кейін өмір бойы қосымша сақтандыру төлемдерін қамтамасыз ету;
- азаматтар өздерінің мақсаттары мен қажеттіліктеріне қарай зейнетақы төлемдерінің нұсқасын таңдайды.
Халықаралық тәжірибе барысы көрсеткендей, жеке немесе бірлесіп жасалатын бұл шарттар ерлі-зайыптылар үшін өздерінің тұтынушылық қажеттіліктері мен мақсаттарын негізге ала отырып, өмірлік сақтандыру төлемдер есебінен зейнетақы кірісін жоспарлаудың қаржылық құралы болып табылады.
Бұл ретте, жыл сайын 5%-ға индекстелетін өмір бойғы сақтандыру төлемдеріне жалпыға бірдей белгіленген зейнетақы жасына жеткен кезде мемлекет тарапынан зейнетақы төлемдері және БЖЗҚ-дан зейнетақы төлемдері, БЖЗҚ-да зейнетақы жинақтары болған кезде қосылатынын атап өткен жөн.
Биыл заңнамада көзделгендей, сақтандыру ұйымдарынан ақшаны БЖЗҚ-ға қайтару мүмкіндігі туралы қосымша хабарлаймыз. 2022 жылдың 12 қыркүйегінде күшіне енген өзгерістердің оған дейінгі құқықтық қатынастарға да пәрмені жүреді. Яғни, зейнетақы аннуитеті шартын жасасқан азаматтар шарт жасалған күннен бастап кемінде екі жыл өткен соң сақтандыру ұйымына сақтандыру төлемдерін азайту және ақшаны БЖЗҚ-ға қайтару бойынша өтінішпен жүгінуге құқылы. Бұл ретте сақтандыру ұйымында өмір бойы ай сайынғы сақтандыру төлемдерін қамтамасыз ету үшін ең төменгі күнкөріс деңгейінің 70 пайызынан төмен емес сома қалуы тиіс.
БЖЗҚ-на қайтарылуға жататын соманы есептеуді және оның бар-жоғын тексеруді сақтандыру ұйымы «Зейнетақымен қамсыздандыру туралы» заңның ережелерін ескере отырып жүзеге асырады. Сақтандыру ұйымы сақтанушыдан өтініш алған сәттен бастап күнтізбелік 20 (жиырма) күн ішінде қайтарылуға жататын ақша сомасын БЖЗҚ-на аударуға міндетті. БЖЗҚ сақтандыру ұйымы қайтаруға жататын ақша сомасынан алған күннен бастап 5 (бес) жұмыс күні ішінде оларды салымшының ЖЗШ-на есепке алуды жүзеге асырады.
Салымшының ЖЗШ-на сақтандыру ұйымынан қайтарылған ақша сомасы есепке алынғаннан кейін салымшылар (алушылар) өздерінің зейнетақы жинақтарына билік ете алады, оның ішінде зейнетақы жинақтарының бір бөлігін инвестициялық портфельді басқарушыға сенімгерлік басқаруға бере алады не оларды тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) емдеу ақысын төлеу мақсатында өз пайдасына немесе жұбайы (зайыбы) немесе жақын туыстары пайдалана алады.
