Сарбаз саулығына салғырт қарайды
![Сарбаз саулығына салғырт қарайды]()
Қорғаныс министрлігі әскердегі әлімжеттік пен казармадағы өлім-жітімнің жиілеуінен кейін халықтың жанайқайын ескеріп 2022-2025 жылдарға арналған «Өмірді сақта» бағдарламасын бекітіпті. Бағдарламаны бүге-шігесіне дейін қараған бір топ Сенат депутаты бұл фактілердің барлығы себеп емес, салдар екенін айтып отыр. Сол үшін әскери қызметшілердің өмірін сақтау мәселесі туралы депутаттық сауал жолдаған. Айтуларынша, әскердегі өлім-жітімді азайту үшін кешенді жоспар мен мемлекет деңгейіндегі ауқымды шаралар ауадай қажет.
Бұған дейін осы салада талай жыл еңбек еткен мамандар казармадағы қайғылы жағдайдың жиілеуіне әскерилердің әлеуметтік өмірге әртүрлі бейімделуі мен сарбаздар арасындағы ауру-сырқаудың артуы себеп екенін айтқан-ды. Олардың сөзіне сүйенсек, қазір әскери билет үшін Отан қорғауға баратын бозбала көп. Ал қалғаны міндеттелген квотаны толтыру үшін мәжбүрлеп әскер қатарына алынғандар. Өкінішке қарай, соңғы уақытта әскерге өз еркімен аттанатындар азайған. Оның себебі неде?
Біздің елде «Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы» заң бойынша шақыру науқанын ұйымдастыру жергілікті атқарушы органдарға жүктелген. Ал әскери міндетті орындаудан жалтарған адамдарды іздестіруді ішкі істер органдары жүзеге асырады. Қорғаныс министрлігінің берген дерегіне сүйенсек, қазір шақыру қағаздарын алған және медициналық комиссиядан өту үшін шақыру учаскелеріне келмеген 2 000-нан астам әскерге шақырылушы бар. Осыған байланысты тиісті мемлекеттік органдар мәжбүрлі сипаттағы шараларды қабылдауға мәжбүр. Республика бойынша 35 мынға жуық азамат іздестіріліп жатыр. Бұлардың басым көпшілігі әскери есептен шығарылмай түрлі себеппен әр жаққа кетіп қалғандар. Егер әскерге шақырылушының тарапынан жалтару жағдайы анықталса, заң алдында жауапкершілікке тартылады. Мысалы, көктемгі әскерге шақыру барысында 10 мыңнан аса жалтарушы тіркелсе, оның ішінде 3 091 адам әкімшілік жауапкершілікке тартылған. «Біз халыққа қызмет өткерудің маңыздылығын – адамның өзі үшін, қоғам үшін, ел үшін жеткізгіміз келеді. Әрбір мерзімді қызметтегі әскери қызметші – бұл мемлекеттің тірегі, бұл біздің қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз етудің кепілі» дейтіндер сарбаз саулығына кепілдік бере ала ма?
Жалған құжатты өлім әшкерелейді
Әскерге шақыртылғандарды іріктеу – ең жауапты міндет. Қарулы Күштер Бас штабының Ұйымдастыру-жұмылдыру жұмыстары департаменті бастығының орынбасары полковник Аян Еслямов осыған дейін берген сұхбатының бірінде «Әскерге алынатын жастардың мамандығы, білімі, моральдық және іскерлік қасиеті, денсаулығы мен дене бітімі, тіпті арнайы дайындығы мен отбасылық жағдайы да егжей-тегжейлі зерделенеді. Соның ішінде қылмыстық жауапкершілікке тартылғаны, тергеуде жүргені, заңсыз қоғамдық бірлестіктердің немесе дәстүрлі емес діни ағымдардың мүшесі ретінде арнайы есепте тұрғаны да мұқият тексеріледі» деген. Оның ішінде денсаулығына байланысты тексеріс ерекше қаралады екен. Әскерге шақырылғандарды алдымен жарамдылықтың 6 санаты бойынша 11 дәрігер тексеріп, психологиялық ауытқушылығы да әбден тексеріледі. Әйткенмен, әскери комиссияның тексерісінен өткен жігіттердің жыл өтпей-ақ өз-өзіне қол салып, қала берді денсаулығы сыр беріп жатады. Мәселен, Бас әскери прокурордың айтуынша, соңғы екі жылда 237 әскери қызметші қайтыс болған. Осылардың ішінде 89-ы науқастанып қайтыс болса, 62-і жол апатынан, 50 адам суицидтен, ал 8 адам өзге де себептерден көз жұмған. Байқасақ, әскери саладағы өлім-жітімнің дені ауыр сырқаттың салдарынан болып отыр. Демек, әскерге шақырылатын жастардың біразының денсаулығы Отан алдындағы борышын өтеуге жарамайды. Сөйте тұра, жыл сайын міндеттелген квотаға сай саптағы сарбаздардың саны толықтырылады. Өкінішке қарай, міндетті әскери борышты мәжбүрлеудің соңы қайғылы аяқталып жатады.
Комиссия мүшелері де жауапкершілікке тартылуы керек
Казармадағы қайғылы оқиғалардың бір ұшы аудандық әскери медициналық комиссиялардың жұмыс істеу тәсіліндегі кемшілікке келіп тіреледі. Сенат депутаты Нұржан Нұрсипатов осылай деп отыр. Оның сөзінше, аудандағы дәрігерлер әскерге шақырылушылардың денсаулығы мен психологиясын бала күнінен бақылауы тиіс. «Әскерге шақырылушыларды іріктеу және алдын ала зерделеу үшін баратын әскери бөлім өкілдеріне солардың шығарған ұйғарымы негіз болады. Одан кейін комиссия мүшелерінің қорытындысына қарап алады. Сондықтан әскерге шақыртылатын бозбалалардың бала кезінен цифрландырылған паспорты болу керек. Мысалы, 13-14 жастағы ер балалардың денсаулығы, тән саулығы, психикасы, психологиясы үнемі бақылауда болуы керек деп есептейміз. Әскерге шақыру комиссиясының алдына келгенше баланың бүкіл психо-физикалық портреті арнайы электронды кітапшада жиналып тұрса, әскерге дейінгі, жасөспірім шақтан жиналған, сарапталған ақпарат суицидке бару, әлімжеттік көрсетуге бейім адамдарды ерте анықтап, көптеген проблеманың алдын алар еді. Бұл болашақта әскери бөлімшелерге он екі мүшесі сау балаларды алаңсыз іріктеп алу үшін қажет. Ал қазір міндеттелген квотаны толтыру үшін әскер қатарына денсаулығы жоқ бозбалалар да кетіп жатыр», – дейді депутат.
[caption id="attachment_232085" align="aligncenter" width="1566"]
© коллаж: Әсел Балтақызы[/caption]
Сонымен бірге әскердегі психологтер мен медицина қызметкерлерінің өздерінің де денсаулығы мен психологиялық жай-күйі әскери өмірге сай келетіні толықтай тексерістен өткізілгені жөн. Осындай өз ісіне бейжай қарамайтын білікті кадрлардың жұмысында тұрақтап қалуы үшін азаматтық дәрігерлермен айлығын теңестірген дұрыс. Әйтпегенде, қазір әскери салада тұрақтап қалғысы келетін дәрігерлер аз. Бұл үрдіс жалғаса берсе, әскеріміз білікті медицина қызметкерінсіз қалуы мүмкін. «Ал казармадағы өлім-жітімге әскерилердің денсаулығы мен психологиялық ауытқушылығы себеп болса, әрбір өлім фактісі егжей-тегжейлі тексерілу керек. Егер ол адамның бойындағы аурудың себебі дер кезінде анықталмағаны дәлелденсе, командир ғана емес, сол баланы сау етіп көрсеткен аудандағы әскери медициналық комиссияның дәрігерлерінен бастап бөлімшедегі сарбаз саулығына жауаптыларды да жауапкершілікке тартқызу қажет. Қажет болса, олардың үстінен де қылмыстық іс қозғалып, жазаға тартқызу аздық етпейді», – дейді Нұржан Нұрсипатов.
Отан қорғау ойыншық емес
Халық қаһарманы, генерал-лейтенант Бақытжан Ертаев «әскерге барып көрмеген адам әскери тактика туралы дәріс өткізіп, казармаға бір түн түнеп шықпаған адам әскери кафедраны басқаратын болды» деп отыр. Ең сорақысы, Отан алдындағы міндетін өтеп көрмегендер отаншылдық рух туралы көпірте сөйлейтін күнге жетті. Осындай жағдайда әскери бөлімшедегі психологтер мен дәрігерлердің біліктілігі туралы бір нәрсе айтудың өзі қиын екенін жеткізген генерал-лейтенант: «Мұны неге айтып отырмын? Кез келген сала үшін практикалық тәжірибесі бар маман иелері қажет екенін үнемі айтып келемін. Соның ішінде әскери салаға адасып келген адамдар жақсылық әкелмейді. Отан қорғау ойыншық емес. Сондықтан Отанды қорғау үшін ант беретін адамдардың денсаулығына жауапты психологтер мен дәрігерлерге біліктілік талаптары өте жоғары болуы қажет. Олардың оқып-білгені ғана емес, өмірлік тәжірибесі мол маман болуы маңызды. Оларды әскери салаға алар кезде қайта даярлықтан өткізеді. Бірақ даярлық сабағы кафедрадан казармаға ауыстырылып, полигонда жалғасу керек. Өйткені олар сарбаздардың жан-дүниесін сезініп, олардың денсаулығына әскери өмірдің қаншалықты әсер ететінін көзімен көруі тиіс. Бір сөзбен айтқанда, әскердегі психологтер мен медицина қызметкері әр сарбаздың тамырын ұстап-ақ сырқатын анықтап, жанарына қарап жан-дүниесіне үңіле алатындай бесаспап маман болуы керек», – дейді.
Оның айтуынша, болашақ сарбаздардың денсаулығы ғана емес, тәрбиесі де тал бесіктен басталғаны жөн. «Қазақтарда үйдің тұңғыш немересі ата-әжесінің баласы болып есептеледі. Яғни, әскердегі психологтер ата-әже мен ата-анасының қолында тәрбиеленген баланың мінез-құлқына, тәрбиелену ерекшеліктеріне дейін білетін қабілетке ие болуы керек. Бірақ бұл барлық міндетті әскери салаға артып қоюды білдірмейді. Сол үшін денсаулықтары бала күнінен бақылауға алынғаны секілді жігіттерді жөргектен тәрбиелеуді отбасы, мектеп болып қоғам жұмыла көтерген жөн. Әскерге шақыртылатын балалар темекі шекпеген, арақ ішпеген саламатты өмір салтын ұстанған, кез келген қиындыққа темірдей төзімді болу үшін де бастауыш сыныптан бастап әскерге дайындық сабағын қолға алу қажет. Әйтпесе, қазіргідей жоспарды орындау үшін жігіттердің құжат жүзінде сау етіп көрсетіп, ертеңгі күні аяқ-қолы бүтін баласын табытпен қайтару жағдайы жиілей береді», – деп отыр Бақытжан Ертаев.
Сайып келгенде, саптағы сарбаздарды іріктеуден бастап олармен жұмыс жүргізетін білікті мамандардың болмауы қорғаныс саласының қоғам алдындағы мәртебесіне нұқсан келтіреді. Сол үшін депутаттар әскерилердің денсаулығына жауапты мамандардың жалақысын азаматтық дәрігерлердің айлығымен теңестіру керек екенін айтып отыр. Сондай-ақ олар әскери құрылымдардағы психологтердің штаттық санын көбейтіп қана қоймай, кәсіби біліктілігін алдыңғы қатардағы жоғары оқу орындарының және орталықтардың негізінде арттыру керегін жеткізген. Ал жергілікті атқарушы органдар шақырушы комиссияның құрамын білікті мамандардан құрып, шақыру пункттерін тиісті құралдармен жабдықтау керек. Дұрыс қой. Дегенмен жалақыдан бұрын әскери комиссия құрамына алынатындарға жауапкершілікті күшейтіп, казармадағы дәрігерлер мен психологтерге қойылатын біліктілік талабын арттыру да керек шығар.
