1971 жылдың 25 наурызында баспадан буы бұрқырап шыққан «Лениншіл жас» газетінің №58 (7743) санында мазмұнымен, безендірілуімен оқырманды селт еткізді. Оқырман ғана емес, ондағы әр материалды үтір-нүктесіне дейін оқып шыққан партияның Орталық комитеті мен кіші «ЦК»-ның өзі демін ішке тартып тұрғандай. Газеттің жаңа нөмірін оқырман киоскіге түсер-түспестен талап әкетті. Бүгінде әр мерекеде «Ұлыс оң болсын!» деп Наурыз нақышымен өрнектеле шығатын көп газеттің ізашары болған «Лениншіл жас» газетінің «Көктем нөмірінің» жарыққа шыққаннан кейінгі тағдыры осылай өрбіген еді. Ал даңқты «Көктем нөмірінің» көпшілікке мәлім де беймәлім тұсы хақында «Лениншіл жас» газетінің сол кездегі жауапты хатшысының орынбасары Жанат Елшібекпен сұхбаттасқан едік. – Жанат аға, 1971 жылдың 25 наурызында «Лениншіл жас» газетінің «Көктем нөмірі» жарыққа шықты. Қызығы, Наурыз тойлауға рұқсат берілерден 17 жыл бұрын басылып шыққан бұл газетті Ұлыстың ұлы күніне арналған тұңғыш мерекелік нөмір деп қабылдауға болады. Ұлық мерекенің хабаршысындай болған нөмірді шығару идеясы қайдан келді?
– Мен «Лениншіл жас» газетіне университеттің соңғы курсында оқып жүргенде Шерхан Мұртаза редактор болып тұрған тұста қабылдандым. «Лениншіл жасқа» жас тілші ретінде оқушы кезімнен жазып жүрдім. Сол кезде «Қазақстан пионері» газетінің редакторы қызметін атқаратын Сейдахмет Бердіқұлов Шерағаның кабинетіне жиі келеді. Екеуі ұзақ отырып әңгімелеседі. Одан кейін редакторда жиналыс бола қалса Шерхан аға: «Сейдахмет келіп кетті. Бүгін макет көңілінен шықпапты. Материалдардың мазмұны жайында жақсы пікір айтпады» деп отыратын. Ара-тұра мақтау сөз де естіп қаламыз. Ондайда біз «Лениншіл жасты» сынап-мінегенше өз газетіне қарап алмай ма?» деп ойлаймыз.
1970 жылдың аяғында редакторымыз Шерхан Мұртаза «Жалын» журналына қызмет ауыстырып, оның орнына бізге «Қазақстан пионері» газетінен Сейдахмет Бердіқұлов редактор болып келді. Сейдағаң келе сала газеттің мазмұнынан, макетіне жоғары талап қойды. Бірде әңгіме арасында жылт еткізіп, бір идеяның ұшын шығарды. «Жолдастар, біз осы Наурыз мерекесін айқайлатып, бояулатып шығара алмай жүрміз. Бұл мереке халықтың жадынан кетіп бара жатыр. Алдағы уақытта осыны газеттің бетіне шығаруымыз керек» деп қалды. Іле-шала арнайы шығармашылық комиссия құрылып, «Көктем нөмірінің» шикі жоспары жасалды. Бұл нөмірге барынша мазмұнды материалдар берумен бірге оны полиграфиялық безендіруге көңіл бөлінді. Сейдахмет Бердіқұлов редакциядағы суретшіге газетті безендіруді нықтап тапсырды. Ондайда макет жасаушыларға қаратып: «Өздерің қалай киініп жүрсіңдер. Газет те солай жұтынып тұруы керек», – деп айтатын.
Жоспар құрылған сәтте оқырманға ой тастап қойдық. Оқырманнан түрлі мазмұндағы хаттар келіп жатты. Оның іске татитынын іріктеп алдық. Редакторымыз Сейдахмет Бердіқұловтың ұйытқы болуымен әр сәрсенбі күні «Сәтті ойлар сағаты» атты жиын өтіп тұрды. Осы жиында шығармашылық ұжым мүшелері газеттің мазмұнын арттыруға қатысты ойларын ортаға салатын. Тіпті, материалдың тақырыптарын ұтымды, ойнақы қойған авторларға арнайы қаламақы қойылатын болды.
– Сонымен, шығармашылық комиссия бекіткен «Көктем нөмірінің» алғашқы нобайы да пайда болды. Нөмірдің материалдары қалай жазылды? Газетке мерекелік нақыш беру де оңай соқпаған шығар...
– Осы нөмірдегі газет атауы көрсетілген фирманы Әскер Исақов қолмен жазып шықты. Нөмірдегі 4 бетке түгел «Армысың, арманымдай ару көктем» деген маңдайша берілді. Ерекше нөмірге редакцияның барлық бөлімінен сұрыпталған ең жақсы материалдар жиналды. Оның өзі редакторға дейін бірнеше қолдан өтті. Бірінші бетке Мұқағали Мақатаевтың өлеңі, шығармашылық ұжым атынан берілген «Бәйшешек» атты публицистикалық толғам жарияланды. Әдетте фоторепортаж басылатын орынға жас суретші Хасен Абаевтың да «Көктем» атты көктемді бейнелеген суреті берілді. КазТАГ-тың ресми ақпараттарының өзіне «Тартулар тасқыны» деген тақырып қойған соң бет ойнап шыға келді.
Негізінен, редактордың ұсынысымен нөмірге жас ақын-жазушылардың материалдары жарияланды. Артығали Ыбыраев, Серік Әбдірайымов, Сұлтанәлі Балғабаев, Кәдірбек Сегізбаев сияқты ақын-жазушылардың жыр-шашуы, журналистиканың түрлі жанрында жазылған материалдары оқырманның көңілінен шықты. Нөмірдегі «Көктем еңбек», «Көктем-ән», «Көктем-жыр», «Көктем-сыр», «Көктем-жастық» деген айдарлар айрықша көзге түсті.
Обалы не керек, газеттегі материалдардың мазмұнына сай безендірілуіне бет жасаушылар көп еңбек сіңірді. Ол кезде қазіргідей графиканың түрлі элементін бір пернемен бір секундта орындай салатын компьютер жоқ. Сондықтан «Көктем нөмірінің» 4 бетінің макеті редакцияның іргесіндегі баспаханда қолмен жасалды. Газеттегі түрлі сызықты газет беттеушілер қолмен сызып шығады. Олар, тіпті қолдарын бізбен жарақаттап алып жатса да мойымады. Қорғасынды қолмен иіп шықты. Күнделікті нөмірде материал ауысып, жоспарланған макеттің быт-шыты шыққанда әлдекімді бейәдеп сөзбен сыбап алатын бет жасаушылар да дәл осы нөмірді дайындауға жанын салып кірісті. Баспаханадағы газет беттеушілердің барлығы дерлік өзге ұлт өкілдері болатын. Соған қарамастан олар «Көктем нөміріне» ұлттық нақыш сыйлау үшін аянып қалмады. Олардың қатарында Ася Бережко, Надя Вафина, Маша Щувалова сияқты алтын қолды шеберлердің еңбегін айрықша атап өткен жөн.
Редактор ретінде Сейдахмет Бердіқұлов газеттің макетіне қатты назар аударды. «Секретариат – газеттің бас штабы» деген де тәлсім болған. Сондықтан Сейдағаңның бастамасымен университетті жаңа бітіріп келген жас мамандардың еңбек жолы секретариаттан басталатын. Сол мектептен Серік Әбдірайымов, Эрнест Төреханов, Әскер Исақов, Жақау Дәуренбеков, Жарылғап Бейсенбаев сияқты журналистер өтті.
– Сонымен, көптен күткен «Көктем нөмірі» жарқ ете қалды. Оқырман көп құпиясын ішіне бүккен нөмірді қалай қабылдады?
– Иә, Сейдағаң редакторлыққа келген 3-4 айдың ішінде идеясын өзі айтып жүрген айтулы нөмір баспадан шықты. Ә дегеннен оқырман редакцияға газетті сұрап келіп жатты. Олардың барлығы киоскідегі газеттердің түгел сатылып кеткенін айтып жатты. Ал қолы жетіп киоскіден газетті алып үлгергендер бұл нөмірден еркіндікті байқады. Шынын айтқанда, осыдан 52 жыл бұрын баспадан шыққан бұл нөмір сол заманның сенсациясы болды. Оқырман негізгі тақырып көктем, табиғаттың оянуының арғы жағында көптен арман болған Наурыз жатқанын байқады. Тіпті, апта бойы оқырманнан хат ағылып келіп жатты.
Бірінші бетке «Ей, менің қиын өткелім!» деп аталатын өлеңі жарияланған Мұқағали Мақатаевтың өзі редакцияға соғып, газеттің бір данасын алып кетті. Сол жолы ақын ағамыз Ұлыс күнінің хабаршысындай болған нөмірдің шыққанына қуанып, ризашылығын білдірді.
Әрине, қазіргі маңдайшасынан «Ұлыс оң болсын!» деп беріп, ою-өрнекпен безендіретін газеттермен салыстырып қарасаңыз, біздің әзірлеген газетіміздің безендірілуі кемшін түсуі мүмкін. Ол кезде мұны бәрі үлкен оқиға ретінде қабылдап, оны «Көктем нөмірі» деп кетті. Бұл редактордың мұқият ойластырған тәсілі болды. Тоталитарлық жүйе күшінде тұрған шақта «Ұлыс оң болсын!» дегенді айта алмады.
Кейін бұл идеяны қазіргі Egemen Qazaqstan газетінің тізгінін ұстаған уақытта Шерхан Мұртаза жандандырды. Ол кісі редакторлыққа келген соң шығарылған Наурызға арналған нөмірлерді «Ұлыс оң болсын!» деген маңдайшамен тұрақты шыға бастады.
– Әлгінде «Ұлыстың оң болсын!» дегенді ашық айта алмадық деп қалдыңыз ғой. Дегенмен сол заманда мұндай нөмір шығарудың өзіне де батылдық қажет секілді көрінеді. Астарлы нөмір партияның Орталық комитеті мен кіші «ЦК»-нің цензурасынан қалай өтті? Олар «Бұларыңыз қалай?» демеді ме?
– Әрине, партияның Орталық комитеті де, кіші «ЦК» да 21-22 наурызда күн мен түн теңеліп, қазақтар бұл күнді ертеректе Ұлыстың ұлы күні ретінде атап өтетінін біліп отыр. Сондықтан сақтық жасап «Көктем нөмірін» 25 наурызда бір-ақ шығардық.
Одан соң газеттің бірінші бетінің төменгі жағына «Бұл нөмір он алтыдан жиырма бес жасқа дейінгі қыз-жігіттерге арналады» деп жазылды. Қазір ойлап қарасаң, жалпы бұқараға арналған газетті оқырманның жас ерекшелігіне байланысты шектеп қою біртүрлі көрінеді. Ал бұл белгі арқылы редактор өскелең ұрпаққа Ұлыс күнінің астарына үңілуге шақырды. Бұл белгі «Бұларың қалай?» дегендерге «Біздің бұл нөміріміз оқырманның шектеулі контингентіне арналған» деп жылы жауып қоюдың бір амалы ретінде қарастырылды.
Әрі-беріден соң бас жарып, көз шығаратын еш нәрсе болмаған соң әрі көктемнің келіп, тіршілік атаулы жан біткенін ойдағыдай жеткізе білген соң Орталық комитет рұқсат берді. Тек «Сақ болыңдар» деген ескерту айтылды.
Сонда да болса айтарымызды сыналап айтып қалдық. Газеттің төртінші бетіндегі «Наурыз» тақырыбымен берілген сөз-толғауда көктем мейрамының ұлттық салт-дәстүрден тұратын халықтық мереке екені ашық жазылды. Авторы О.Дәулетов деп көрсетілген (Оралхан Бөкейдің псевдонимі) берілген бұл материалда «Бұл – ұлы күн. Бұл – біздің жаңа жыл!» деп жазылды.
Әйтпесе, ол кездегі цензура сұмдық сақ еді. Партияның Орталық комитетінің ресми органы болған «Социалистік Қазақстан» газетінің материалдары «КППС Орталық комитеті съезінің шешімдері», «КППС Орталық комитетінің пленумын жүзеге асырайық» деп басталатын. Онсыз материал басылмайды. Бізде Маршал Әбдіхалықов деген журналист болды. Кезекшілікке түскенімде Орталық комитеттен келген бір қазақ, бір орыс келіп газетті тексере бастады. Газеттегі Маршал Әбдіхалықов деген авторды көріп, «алып тастаңдар, қазақта мұндай маршал болмаған» деп шүйлігеді. Біз шыр-пыр болып оларға Маршал деген автордың әскери шені емес, өзінің азан шақырып қойылған аты екенін дәлелдеп бердік.
Міне, осындай шақта мейлінше қасаң сөздерден қашып, еркіндеу, көркемдеу газет шығару оңай болмады. «Көктем нөмірінен» кейін іле-шала «Лениншіл жас» газетінің «Ақ шам» деп аталатын сенбілік бетін әзірледік. Байқасаңыз, бірге жазылып мезгілді білдіретін осы сөзді бөлек жазып, цензурадан сытылып кетудің жолын қарастырдық. Кейіннен бұл сөзді біріктіріп, сенбілік бет «Ақшам» деп шыға бастады.
– Бір ай бойы мұқият дайындаған нөмірлеріңіз, идея авторы редактор Сейдахмет Бердіқұловтың көңілінен шықты ма?
– Әрине, редакторымыз да көптен көңілінде жүрген нөмірін шығарғанына қуанып, арқа-жарқа болды. Газет қолына тиген соң Сейдаға орнында отыра алмады. Арқасынан жүк түскендей күй кешіп, редакция қызметкерлері жайғасқан 15 кабинетке жеке-жеке кіріп шығып, «Көктем нөмірінің» көңілінен шыққанын айтумен болды. Ұжымды тұтас кабинетіне жинап құттықтады.
Кәсіби журналистер де бәрін біліп қойды. Бір қабатта көрші қоныстанған «Ленинская смена» газетінің редакторы таң атар атпастан Сейдағаның кабинетіне кіріп, «Көктем нөмірінің» сәтті шығуымен құттықтап кетті.
Сөз жоқ, бұл нөмір сол кезде газеттің тізгінін ұстап отырған редактор Сейдахмет Бердіқұловтың батылдығының арқасында сәтті шықты деуге болады.
– Ал нөмірді дайындап жатқан шығармашылық комиссияның мүшелерінде қорқыныш болған жоқ па? Қанша дегенмен ескіні жаңартуға деген тоталитарлық жүйенің, кеңестік цензураның көзқарасы белгілі ғой.
– Қай тұрғыдан алып қарасаңыз да, біз қылмыс жасап жатқан жоқпыз. Өзімізге жүктелген міндетті орындадық. Нөмірдегі басты назарды көктемге бұрып, айтарымызды айтып алдық.
Жауапты хатшының орынбасары ретінде нөмірді баспаға әзірлеу ісінің басы-қасында жүрдім. Жастықты жалынымен жанып жүріп, ешқандай қорқынышқа бой алдырмадық. Күн сайын нөмірге байланысты сөйлесеміз, ақылдасамыз. Бас редактордың орынбасары Болат Бодаубаевқа беттердің алғашқы нобайын апарғанымызда балаша қуанды. Былай қарасаң, нөмірде партияға қарсы бірауыз сөз жоқ. Барлық ой астармен берілген.
– Білуімізше, 1971 жылдан кейін «Лениншіл жастың» «Көктем нөмірі» тұрақты шығып тұрған екен. Ол кезде Ұлыстың ұлы күнін кіші «ЦК»-ның ресми органы саналатын газетте жарқырата беруге қарсылық болмады ма?
– 1971 жылдан кейін біз де еркінсіп алған болуымыз керек, «Көктем нөмірін» жыл сайын 21-22 наурызда шығаруды дәстүрге айналдырдық. Әрине, алғашында нөмірдің дәл осы күндерде шығуына қарсылық болды. Бірақ оны редакторымыз өз деңгейінде шешіп, шығармашылық ұжымның алаңсыз жұмыс істеуіне кедергі келтірмеді. Тырнақ астынан кір іздегісі келетіндердің барлығына Наурыздың ешқандай да діни мейрам емес екенін түсіндіріп берді. «Дәл осы күні күн мен түн теңеліп, табиғат оянады. Біз осы құбылысқа арнап «Көктем нөмірін» шығарамыз» деп амал-айлаға баруға тура келді. Редакторымыз қолдап тұрған соң біз де «Көктем нөмірін» тіптен түрлендіріп, құбылтып беруге күш салдық.
– Әңгімеңізге рақмет!
Жоспар құрылған сәтте оқырманға ой тастап қойдық. Оқырманнан түрлі мазмұндағы хаттар келіп жатты. Оның іске татитынын іріктеп алдық. Редакторымыз Сейдахмет Бердіқұловтың ұйытқы болуымен әр сәрсенбі күні «Сәтті ойлар сағаты» атты жиын өтіп тұрды. Осы жиында шығармашылық ұжым мүшелері газеттің мазмұнын арттыруға қатысты ойларын ортаға салатын. Тіпті, материалдың тақырыптарын ұтымды, ойнақы қойған авторларға арнайы қаламақы қойылатын болды.
– Сонымен, шығармашылық комиссия бекіткен «Көктем нөмірінің» алғашқы нобайы да пайда болды. Нөмірдің материалдары қалай жазылды? Газетке мерекелік нақыш беру де оңай соқпаған шығар...
– Осы нөмірдегі газет атауы көрсетілген фирманы Әскер Исақов қолмен жазып шықты. Нөмірдегі 4 бетке түгел «Армысың, арманымдай ару көктем» деген маңдайша берілді. Ерекше нөмірге редакцияның барлық бөлімінен сұрыпталған ең жақсы материалдар жиналды. Оның өзі редакторға дейін бірнеше қолдан өтті. Бірінші бетке Мұқағали Мақатаевтың өлеңі, шығармашылық ұжым атынан берілген «Бәйшешек» атты публицистикалық толғам жарияланды. Әдетте фоторепортаж басылатын орынға жас суретші Хасен Абаевтың да «Көктем» атты көктемді бейнелеген суреті берілді. КазТАГ-тың ресми ақпараттарының өзіне «Тартулар тасқыны» деген тақырып қойған соң бет ойнап шыға келді.
Негізінен, редактордың ұсынысымен нөмірге жас ақын-жазушылардың материалдары жарияланды. Артығали Ыбыраев, Серік Әбдірайымов, Сұлтанәлі Балғабаев, Кәдірбек Сегізбаев сияқты ақын-жазушылардың жыр-шашуы, журналистиканың түрлі жанрында жазылған материалдары оқырманның көңілінен шықты. Нөмірдегі «Көктем еңбек», «Көктем-ән», «Көктем-жыр», «Көктем-сыр», «Көктем-жастық» деген айдарлар айрықша көзге түсті.
Обалы не керек, газеттегі материалдардың мазмұнына сай безендірілуіне бет жасаушылар көп еңбек сіңірді. Ол кезде қазіргідей графиканың түрлі элементін бір пернемен бір секундта орындай салатын компьютер жоқ. Сондықтан «Көктем нөмірінің» 4 бетінің макеті редакцияның іргесіндегі баспаханда қолмен жасалды. Газеттегі түрлі сызықты газет беттеушілер қолмен сызып шығады. Олар, тіпті қолдарын бізбен жарақаттап алып жатса да мойымады. Қорғасынды қолмен иіп шықты. Күнделікті нөмірде материал ауысып, жоспарланған макеттің быт-шыты шыққанда әлдекімді бейәдеп сөзбен сыбап алатын бет жасаушылар да дәл осы нөмірді дайындауға жанын салып кірісті. Баспаханадағы газет беттеушілердің барлығы дерлік өзге ұлт өкілдері болатын. Соған қарамастан олар «Көктем нөміріне» ұлттық нақыш сыйлау үшін аянып қалмады. Олардың қатарында Ася Бережко, Надя Вафина, Маша Щувалова сияқты алтын қолды шеберлердің еңбегін айрықша атап өткен жөн.
Редактор ретінде Сейдахмет Бердіқұлов газеттің макетіне қатты назар аударды. «Секретариат – газеттің бас штабы» деген де тәлсім болған. Сондықтан Сейдағаңның бастамасымен университетті жаңа бітіріп келген жас мамандардың еңбек жолы секретариаттан басталатын. Сол мектептен Серік Әбдірайымов, Эрнест Төреханов, Әскер Исақов, Жақау Дәуренбеков, Жарылғап Бейсенбаев сияқты журналистер өтті.
– Сонымен, көптен күткен «Көктем нөмірі» жарқ ете қалды. Оқырман көп құпиясын ішіне бүккен нөмірді қалай қабылдады?
– Иә, Сейдағаң редакторлыққа келген 3-4 айдың ішінде идеясын өзі айтып жүрген айтулы нөмір баспадан шықты. Ә дегеннен оқырман редакцияға газетті сұрап келіп жатты. Олардың барлығы киоскідегі газеттердің түгел сатылып кеткенін айтып жатты. Ал қолы жетіп киоскіден газетті алып үлгергендер бұл нөмірден еркіндікті байқады. Шынын айтқанда, осыдан 52 жыл бұрын баспадан шыққан бұл нөмір сол заманның сенсациясы болды. Оқырман негізгі тақырып көктем, табиғаттың оянуының арғы жағында көптен арман болған Наурыз жатқанын байқады. Тіпті, апта бойы оқырманнан хат ағылып келіп жатты.
Бірінші бетке «Ей, менің қиын өткелім!» деп аталатын өлеңі жарияланған Мұқағали Мақатаевтың өзі редакцияға соғып, газеттің бір данасын алып кетті. Сол жолы ақын ағамыз Ұлыс күнінің хабаршысындай болған нөмірдің шыққанына қуанып, ризашылығын білдірді.
Әрине, қазіргі маңдайшасынан «Ұлыс оң болсын!» деп беріп, ою-өрнекпен безендіретін газеттермен салыстырып қарасаңыз, біздің әзірлеген газетіміздің безендірілуі кемшін түсуі мүмкін. Ол кезде мұны бәрі үлкен оқиға ретінде қабылдап, оны «Көктем нөмірі» деп кетті. Бұл редактордың мұқият ойластырған тәсілі болды. Тоталитарлық жүйе күшінде тұрған шақта «Ұлыс оң болсын!» дегенді айта алмады.
Кейін бұл идеяны қазіргі Egemen Qazaqstan газетінің тізгінін ұстаған уақытта Шерхан Мұртаза жандандырды. Ол кісі редакторлыққа келген соң шығарылған Наурызға арналған нөмірлерді «Ұлыс оң болсын!» деген маңдайшамен тұрақты шыға бастады.
– Әлгінде «Ұлыстың оң болсын!» дегенді ашық айта алмадық деп қалдыңыз ғой. Дегенмен сол заманда мұндай нөмір шығарудың өзіне де батылдық қажет секілді көрінеді. Астарлы нөмір партияның Орталық комитеті мен кіші «ЦК»-нің цензурасынан қалай өтті? Олар «Бұларыңыз қалай?» демеді ме?
– Әрине, партияның Орталық комитеті де, кіші «ЦК» да 21-22 наурызда күн мен түн теңеліп, қазақтар бұл күнді ертеректе Ұлыстың ұлы күні ретінде атап өтетінін біліп отыр. Сондықтан сақтық жасап «Көктем нөмірін» 25 наурызда бір-ақ шығардық.
Одан соң газеттің бірінші бетінің төменгі жағына «Бұл нөмір он алтыдан жиырма бес жасқа дейінгі қыз-жігіттерге арналады» деп жазылды. Қазір ойлап қарасаң, жалпы бұқараға арналған газетті оқырманның жас ерекшелігіне байланысты шектеп қою біртүрлі көрінеді. Ал бұл белгі арқылы редактор өскелең ұрпаққа Ұлыс күнінің астарына үңілуге шақырды. Бұл белгі «Бұларың қалай?» дегендерге «Біздің бұл нөміріміз оқырманның шектеулі контингентіне арналған» деп жылы жауып қоюдың бір амалы ретінде қарастырылды.
Әрі-беріден соң бас жарып, көз шығаратын еш нәрсе болмаған соң әрі көктемнің келіп, тіршілік атаулы жан біткенін ойдағыдай жеткізе білген соң Орталық комитет рұқсат берді. Тек «Сақ болыңдар» деген ескерту айтылды.
Сонда да болса айтарымызды сыналап айтып қалдық. Газеттің төртінші бетіндегі «Наурыз» тақырыбымен берілген сөз-толғауда көктем мейрамының ұлттық салт-дәстүрден тұратын халықтық мереке екені ашық жазылды. Авторы О.Дәулетов деп көрсетілген (Оралхан Бөкейдің псевдонимі) берілген бұл материалда «Бұл – ұлы күн. Бұл – біздің жаңа жыл!» деп жазылды.
Әйтпесе, ол кездегі цензура сұмдық сақ еді. Партияның Орталық комитетінің ресми органы болған «Социалистік Қазақстан» газетінің материалдары «КППС Орталық комитеті съезінің шешімдері», «КППС Орталық комитетінің пленумын жүзеге асырайық» деп басталатын. Онсыз материал басылмайды. Бізде Маршал Әбдіхалықов деген журналист болды. Кезекшілікке түскенімде Орталық комитеттен келген бір қазақ, бір орыс келіп газетті тексере бастады. Газеттегі Маршал Әбдіхалықов деген авторды көріп, «алып тастаңдар, қазақта мұндай маршал болмаған» деп шүйлігеді. Біз шыр-пыр болып оларға Маршал деген автордың әскери шені емес, өзінің азан шақырып қойылған аты екенін дәлелдеп бердік.
Міне, осындай шақта мейлінше қасаң сөздерден қашып, еркіндеу, көркемдеу газет шығару оңай болмады. «Көктем нөмірінен» кейін іле-шала «Лениншіл жас» газетінің «Ақ шам» деп аталатын сенбілік бетін әзірледік. Байқасаңыз, бірге жазылып мезгілді білдіретін осы сөзді бөлек жазып, цензурадан сытылып кетудің жолын қарастырдық. Кейіннен бұл сөзді біріктіріп, сенбілік бет «Ақшам» деп шыға бастады.
– Бір ай бойы мұқият дайындаған нөмірлеріңіз, идея авторы редактор Сейдахмет Бердіқұловтың көңілінен шықты ма?
– Әрине, редакторымыз да көптен көңілінде жүрген нөмірін шығарғанына қуанып, арқа-жарқа болды. Газет қолына тиген соң Сейдаға орнында отыра алмады. Арқасынан жүк түскендей күй кешіп, редакция қызметкерлері жайғасқан 15 кабинетке жеке-жеке кіріп шығып, «Көктем нөмірінің» көңілінен шыққанын айтумен болды. Ұжымды тұтас кабинетіне жинап құттықтады.
Кәсіби журналистер де бәрін біліп қойды. Бір қабатта көрші қоныстанған «Ленинская смена» газетінің редакторы таң атар атпастан Сейдағаның кабинетіне кіріп, «Көктем нөмірінің» сәтті шығуымен құттықтап кетті.
Сөз жоқ, бұл нөмір сол кезде газеттің тізгінін ұстап отырған редактор Сейдахмет Бердіқұловтың батылдығының арқасында сәтті шықты деуге болады.
– Ал нөмірді дайындап жатқан шығармашылық комиссияның мүшелерінде қорқыныш болған жоқ па? Қанша дегенмен ескіні жаңартуға деген тоталитарлық жүйенің, кеңестік цензураның көзқарасы белгілі ғой.
– Қай тұрғыдан алып қарасаңыз да, біз қылмыс жасап жатқан жоқпыз. Өзімізге жүктелген міндетті орындадық. Нөмірдегі басты назарды көктемге бұрып, айтарымызды айтып алдық.
Жауапты хатшының орынбасары ретінде нөмірді баспаға әзірлеу ісінің басы-қасында жүрдім. Жастықты жалынымен жанып жүріп, ешқандай қорқынышқа бой алдырмадық. Күн сайын нөмірге байланысты сөйлесеміз, ақылдасамыз. Бас редактордың орынбасары Болат Бодаубаевқа беттердің алғашқы нобайын апарғанымызда балаша қуанды. Былай қарасаң, нөмірде партияға қарсы бірауыз сөз жоқ. Барлық ой астармен берілген.
– Білуімізше, 1971 жылдан кейін «Лениншіл жастың» «Көктем нөмірі» тұрақты шығып тұрған екен. Ол кезде Ұлыстың ұлы күнін кіші «ЦК»-ның ресми органы саналатын газетте жарқырата беруге қарсылық болмады ма?
– 1971 жылдан кейін біз де еркінсіп алған болуымыз керек, «Көктем нөмірін» жыл сайын 21-22 наурызда шығаруды дәстүрге айналдырдық. Әрине, алғашында нөмірдің дәл осы күндерде шығуына қарсылық болды. Бірақ оны редакторымыз өз деңгейінде шешіп, шығармашылық ұжымның алаңсыз жұмыс істеуіне кедергі келтірмеді. Тырнақ астынан кір іздегісі келетіндердің барлығына Наурыздың ешқандай да діни мейрам емес екенін түсіндіріп берді. «Дәл осы күні күн мен түн теңеліп, табиғат оянады. Біз осы құбылысқа арнап «Көктем нөмірін» шығарамыз» деп амал-айлаға баруға тура келді. Редакторымыз қолдап тұрған соң біз де «Көктем нөмірін» тіптен түрлендіріп, құбылтып беруге күш салдық.
– Әңгімеңізге рақмет!