Соның бірі – көкжөтел. Біз осы сырқатты емдеу және оның алдын алумен айналысып жүрген мамандардың пікіріне құлақ түрген едік.
Ауру қалай жұғады?
Дәстүрлі ән мен эстрада жанрын тоғыстырып жүрген Ғалымжан Жолдасбайдың орындауындағы «Көкжөтел» әнін көпшілік біледі. Бұл әнді Маңғыстаудың жеті қайқысының бірі – Өскенбай Қалмамбетұлының баласы Хамит Өскенбаев шығарған деп айтылады. Әннің аты – «Қыздар-ай». Әнді ол өкпесіне суық тиіп ауырып жүрген кезде шығарған екен. Ол серуендеп жүріп, бір топ қызға жолығады. Қыздар «ән салып бер» деп қолқа салады. Шырқайын десе – айықпаған ауруы, күркілдеген жөтел бар. Ақыры әнді де айтып, қайырар тұсын жөтелімен жалғастырыпты. Алайда әннің әзілге бұрған мәні жеңіл болғанымен шындығында көкжөтел – аса жұқпалы әрі ауыр өтетін қауіпті ауру.
Біз тілдескен медицина мамандары оның адамнан адамға жұғатын қауіпті бактериялы инфекция екенін айтады. Індеттің қоздырғышы Bordetella Pertussis деп аталады. Бұл ауруға қарсы екпе болмаған кезде, өткен ғасырдың басында көкжөтел жұқтырған емшектегі балалардың шетінеу саны дифтерия, қызылша, полиомиелит және менингиттің өлім-жітімін қосқаннан да көп болған. Жаппай вакцинациялау арқылы індет 150-200 есеге азайып, өлім-жітім сап тыйылды. Десек те, қауіптің беті әлі қайтпаған. Инфекциясының қоздырғышы әлі ортамызда бар. Ол организмге түсіп, тыныс алу жолдарының сілекейлі қабығын зақымдайды. Көкжөтелге тән белгілер инфекциядан 10-14 күн өткен соң дами бастайды. Бастапқы кезеңде суық тию белгісі секілді көрінеді. Дене қызуы көтеріліп, мұрын бітеліп, су ағады, түшкіру және құрғақ жөтел байқалады. Бацилла бөлетін уыт ұсақ бронхтардың спазмына әкеліп соқтырады. Бұл тыныс алу жолдарының рецепторын тітіркендіреді, олар ақпаратты жүйке жүйесі арқылы мидың жөтел орталығына жібереді. Содан барып ауыр әрі булығып жөтелу тоқтамайды. Жөтел науқастарды түнде және таңертең азапқа салады. Ежелгі Қытайда бұл ауруды жүз күндік жөтел деп те атаған. Оған қоса тәбет нашарлайды, әлсіздік пайда болады, тері құрғайды, мұрын-ауыз айналасы көгереді, қалшылдау, бұлшық еттердің құрысып-тырысуы пайда болады, тыныс алуы қиындайды.
Көкжөтел балалар мен жасөспірімдерге үлкен қауіп төндіреді. Ересектерде де індет ауыр өтеді. Алайда бала кезінде вакцина алғандарда иммунитеттің дамуына, ағзаның жұқпалы сырқаттан қорғауына байланысты жеңіл болуы мүмкін.
Вакцинадан қашпау керек
Көкжөтелдің алдын алудағы ең тиімді және ықпалды шара – иммундау. Вакцинациялау үшін екі түрлі: бүтін жасушалы және жасушасыз вакциналар қолданылады. Екеуі де де ауруға қарсы тиімді қорғанысты қамтамасыз етеді. Көкжөтелге де вирустық гепатит, дифтерия, қызылша, полиомиелит, сіреспе, туберкулез эпидемиялық паротит секілді вакцина немесе жоспарды екпе жасалады.
«Медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде оларға қарсы міндетті профилактикалық екпелер жүргізілетін аурулардың тізбесін, екпелерді жүргізу қағидаларын, мерзімдерін және халықтың профилактикалық екпелерге жататын топтарын бекіту туралы» ҚР Үкіметінің 2020 жылғы 24 қыркүйектегі № 612 қаулысында көкжөтелге қарсы иммундау жүргізу айқындалған. Көкжөтелге қарсы иммундау Ұлттық профилактикалық екпе күнтізбесіне сәйкес: балаларға 2, 3, 4, 18 айында және 6 жасында жоспарлы түрде жүзеге асырылады. Яғни, алғашқысы үш айлығында, одан кейін 1,5 ай сайын жасалады. Ал ревакцинасы 1,5 жылдан соң. Бұл – «АКДС» (адсорбцияланған көкжөтел-дифтерия-сіреспе вакцинасы) деп аталатын аралас вакцина.
Ол «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 85-бабы 5-тармағына сәйкес бюджет есебінен тегін әрі егілетін адамның вакциналау жүргізуге келісімін ала отырып жүргізіледі.
ДДС деректеріне сенсек, жыл сайынғы иммундау дифтерия, сіреспе, көкжөтел, қызылша, паротит, қызамық секілді індеттен болатын 2-3 миллион өлімнің алдын алуға мүмкіндік береді.
«Неліктен міндетті түрде вакцина алу керек? Өйткені халықтың 95 пайыздан астамы екпе алған кезде оның тиімділігі жоғары болады. Иммундау әлемде 3 миллион адамды құтқарып, бір миллионнан астам адамды ауру және өмір бойы мүгедек болып қалудан қорғайды. Балаларды жоспарлы иммундау енгізгенге дейін бала өлімінің басты себебі инфекциялық аурулар болып келді. Тіпті, осы көкжөтел, қызылша, тырысқақ секілді індеттер қазіргі кезде де науқасты азапқа салатын, сондай-ақ өлім-жітімге жеткізуге себепші болып отыр. Жыл сайын 10,6 миллион бала жасы беске жетпей шетінейді, өкініштісі, оның 1,4 миллионы вакциналау арқылы алдын алуға болатын аурудан көз жұмады», – дейді Астанадағы №1 қалалық балалар ауруханасының Пульмонология бөлімшесінің меңгерушісі, жоғары санатты дәрігер Валентина Новикова.
Алайда қазір, кейбір ата-аналардың иммундауға деген сенімсіздігі бар. Тіпті, пандемия кезінде вакцинадан бас тарту немесе екпеге қарсы шығу секілді қозғалыстар пайда болған еді. Зерттеулер көрсеткендей, вакциналаудың 5%-ға төмендеуі аурудың өршуін 40-тан 4000%-ға арттырады. ДДҰ осындай індеттің өршуін болдырмас үшін халықтың кем дегенде 95%-ын вакциналауды ұсынады.
Мәліметтерге жүгінсек, елімізде жыл сайын шамамен 5 млн адам, оның ішінде 1,3 млн 14 жасқа дейінгі бала екпе алады. Мамандар COVID-19 пандемиясы салдарынан жоспарлы иммундаудан өтетін балалар саны азайғанын, бұл алдын алуға болатын аурулардың өршуі және оның өлім-жітімінің өсуіне ықпал етуі мүмкін деп қауіптеніп отыр.
Медицина мамандарының айтуынша, егер вакциналау жүргізілмесе, көкжөтелмен ауырған он баланың біреуінің өкпесі қабынып, 1 мың бала ауырған жағдайда оның ішіндегі 20-сының ауруы тырысуға ұласып, төрт баланың миына зақым келуі (энцефалопатию) мүмкін.
ҚР ДСМ Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығына қарасты «Санитарлық-эпидемиологиялық сараптама және мониторингтің ғылыми-практикалық орталығы» ШЖҚ-ғы РМК филиалының ұсынған мәліметіне бойынша 2022 жылы елімізде көкжөтел жұқтыруға қатысты 3 оқиғасы тіркелген.
«Үшеуі де мамыр айында анықталған. Бұл – 100 тұрғынға шаққанда, 0,01 көрсеткіш. Екі науқас Атырау облысында, бір сырқат Солтүстік Қазақстан облысында анықталды. Оның біреуі жасқа толмаған, екіншісі 2-3 жас арасында, үшіншісі 30 жастан асқан. Осы үшеудің екеуі екпені алмаған, ал біреуіне екпелердің кейбірін ғана алған. Екпе алмағанның біреуінде бас тартылған болса, екіншісінде вакцина салуға денсаулығы келмеген», – дейді орталықтың эпидемиологі Екатерина Василевская.
Оның айтуынша, қазір елімізде аралас АбКДС вакцинасын салдыру көлемі балалар арасында өте жоғары екен. Яғни, 95 пайыздан кем емес. Бұл ДДҰ ұсынған межеге жетеді.
Педиатр Инна Калакпасованың түсіндіруінше, көкжөтелді емдегенде, антибиотиктер, сондай-ақ антигистамин препараттары тағайындалады.
«Көкжөтел – жұқпалы. Аурудың инкубациялық кезеңі – орта есеппен 7-14 күн. Науқас инфекцияны 25 күнге дейін жұқтыруы мүмкін. Сондықтан оны осы аралықта оқшаулау қажет. Ауру қоздырғышы науқастың жөтелу немесе түшкіруі салдарына ауа тамшыларымен таралады. Онымен 7 жасқа дейінгі балалар көп ауырады. Егер осы аурудың екпесін алмаған бала науқаспен байланыста болса оның жұқтыру ықтималдығы 70-90 пайызға жетеді», – дейді Инна Калакпасова.
Айта кетерлігі, бабаларымыз көкжөтелмен ауырған науқасқа қасқалдақтың қанын ішкізіп немесе етін жегізіп емдеген. Қазір кептердің де қанын ішкізеді екен. Сондай-ақ киікотын қайнатып ішеді. Халық арасында дерті жазылмаған сәбидің ата-анасы көлденең көк атты кісінің жолын тосып, одан кеңес сұрайды. Қазірде көк атты болмаса да, көк көйлек киген көшедегі адамнан сұрайды. Ол кісі қандай ем айтса, ырымдап сол емді жасайды.
Қысқасы, індет өршіп кетсе, оның бетін қайтару өте қиынға соғады. Оны күні кеше ғана коронавирус пандемиясы кезінде көрдік. Сондықтан инфекциялардың таралуына тоқтау салу үшін медицина мамандарының кеңесіне құлақ түріп, міндеттелген екпеден бас тартпауымыз керек.
Жәнібек АМАНГЕЛДІ