Тоғыз жолдың торабында орналасқан Шу өңірі – қай кезде де өзінің өндірістік әлеуетімен танылған өлке. Сондай-ақ аталған аймаққа қаржы құюға ниетті инвесторлардың да саны күн санап артуда. Әрине, мұндай экономикалық өсім мен даму қос қолдап қолдауға тұрарлық. Алайда кейбір кәсіпорындар іске қосылғанымен қуатты күшіне шыға алмай, айдалада адасқан көштің кейпін киіп жатқаны қынжылтады. Ал өндірістің тіршілігін қарапайым шикізаттың тапшылығы тұралатып қойғаны жанға батып тұр.
Шу қаласындағы Kaz-Ir AGRO ЖШС мақсары майын өндіретін кәсіпорны 2011 жылы іске қосылған. Негізгі инвестиция ирандық инвесторлар тарапынан тартылғандықтан кәсіпорын аталған мемлекеттің заманауи қондырғыларымен жабдықталған. Сондай-ақ германиялық техника да зауыттың негізгі жұмысына жұмылдырылған. 8 гектар алқапты алып жатқан кәсіпорында май цехы, астық және майлы дақылдарды өңдеуге және сақтауға арналған қабылдау пункті және ауыл шаруашылығы техникаларын сақтайтын қоймалар салынған. Осылайша, алғашқы өнімдерін Қытай мен Бельгияға жөнелткен зауыт биыл күншығыс еліне тауар экспорттауды ойлаған еді. Алайда шикізаттың тапшылығынан өндіріс орны өз жоспарын жүзеге асыра алмай отыр. Неліктен?
– Жалпы, зауыттың қуаттылығы тәулігіне 3 000 литр май өндіре алады. Тұрақты жұмыс орындарымен 60 адам қамтамасыз етілген. Жұмысшылар арнайы курстан өтіп, заманауи техниканың тілін жетік меңгерген.
Компания бүгінгі таңда ел нарығынан бөлек, Нидерланд, Қытай, Чехия, Ресей және Өзбекстан елдерінің сауда айналымына шығуда. Алайда шикізаттың тапшылығынан қуатты күш жетпей, кейбір мемлекеттерге тауар жеткізе алмай отыр. Жапония мемлекетімен де байланыс жақсы еді, алайда тауардың аздығынан жұмыс ақсап тұр.
Мақсарыны аудандағы шаруалар еккенімен, оны бізге өткізбейді. Егістік басынан алыпсатарларға өткеріп жібереді. Содан кәсіпорынға шикізат келмей, жұмысымыздың кежегесі кейін тартып тұр. Өткен жазда 1 000 гектар жерге мақсары егіп көрген едік, алайда ол да зауытты толыққанды шикізатпен қамти алмады. Қазір жергілікті биліктен қосымша жер сұрап жатырмыз. Билік өкілдері ең болмаса жер берсе, зауытқа қажетті өнімді өзіміз өсіріп алар едік, – дейді өндіріс орнының директоры Хамидреза Алинагиян.
Шынында кәсіпорынның құрылымы да, жұмысы да өзгелерден ерек. Оған біз зауытта болған сәтімізде анық көз жеткіздік. Мақсары өнімі бір цехта сығылып жатса, екінші бөлігінде заманауи қондырғылар майды құтыларға автоматты түрде құйып жатыр. Ирандық қондырғылардың бір ерекшелігі пластмассаны еріту арқылы таза құтыларды өздері жасай береді.
– Негізі алдыңғы жылы Kaz-Ir AGRO серіктестігіне ауданнан 2 000 гектар жер бергенбіз. Алайда олар соның 1 000 гектарын ғана мақсары егуге пайдаланып отыр. Басқа жерлерге жоңышқа, жүгері сияқты өнімдер егіп тастады. Сондықтан олардың бізден жер сұрап, жанайқайын білдіруіне еш негіз жоқ.
Ал өлкедеге мақсары егетін шаруаларға келсек, олар өнімдерін егістік басынан сатып жібереді. Себебі диқандар қолма-қол ақшамен жұмыс жасағанды құп көреді. Мақсары майын өндіріп отырған зауыт еңбек адамдарына ондай қызмет ұсына алмауда. Өйткені оларда барлығы электронды аударма түрінде жүргізіледі. Ондай жағдайда тауар өткізушіден қосымша салық сияқты төлемдер ұсталатыны белгілі. Міне, шулық шаруалар осыдан қашып, еккен өнімдерін қолма-қол ақшаға өткізіп жатыр. Мұндай жағдайда біздің қолдан келер шара жоқ. Кәсіпорын басшылығына төлемді қолма-қол жүргізу жағын қарастыруға сан мәрте кеңес бердік,– дейді Шу ауданы әкімінің орынбасары Нұрлан Жақсыбаев.
Осылайша, құзырлы маман кінәні кәсіпорынның өзіне сілтеді. Әрі «аудан қолдан келген көмегін аямай отыр» деп ақталды. Әрине, бағытты басқа жаққа бұрып, ат тонын ала қашу шенділердің әккі әдеті. Сондықтан біз мәселенің анық-қанығына көз жеткізу үшін облыстық кәсіпкерлік және индустриалды-инновациялық дамыту басқармасының есігін қақтық.
Жергілікті билік инвесторды қолдауға құлықты емес пе?
Журналистік сауалға келгенде жауапты мамандардың «тілден қалатынына» етіміз үйренген. Облыстық кәсіпкерлік және индустриалды-инновациялық дамыту басқармасының мамандары да Шу қаласындағы өндіріс орнына қатысты жауап беруден жалтарды. Басқарманың өнеркәсіп және ақпараттық талдау бөлімінің басшысы Талғат Шалдарбеков бұл түйткілден хабардар екенін жеткізіп, алайда анық-қанығын аудандық кәсіпкерлік бөлімінен сұрау қажет екенін айтты. Облыстың өнеркәсіп саласына жауапты маманынан осындай жауап естігеннен кейін амал жоқ Шу аудандық кәсіпкерлік және өнеркәсіп бөліміне хабарластық. Алайда бөлім басшысы Болатжан Төлендиев аталған мәселеге қатысты бір байлам айта алмай, кінәні ол да инвесторлардың өздеріне артып отыр.
– Негізі, Kaz-Ir AGRO ЖШС-ның басшылары жылай береді. Біз зауытқа қажеттінің бәрін бердік. Сұраған жерін де алып бергенбіз. Алайда олар былтыр жерден қажетті өнім жинай алмады. Сосын шикізаттың жоқтығын айтып, шырыл қағады. Әйтпесе, бұл мәселеден аудан әкімі Жарылқасын Айтақов та хабардар. Қажетті тапсырмасын берген. Сол бойынша жұмыс істеп жатырмыз.
Биылғы көктемде зауытқа тағы көмек берсек дейміз. Бірақ нақты қандай қолдау болатыны әзірге нақтыланған жоқ. Ол жағын ақылдаса шешеміз. Бірақ бір айтарым, шикізаттың тапшылығына зауыттың өзі кінәлі. Егер біз берген жерді толық пайдаланса, мұндай түйткіл туындамас еді, – дейді Болатжан Бахытұлы.
Бөлім басшысының сөзінен ауданға келген инвесторға жергілікті билік қолдау білдіруге құлықты еместей көрінді. Әйтпесе, миллиондаған қаржы салып жатқан демеушінің өзіне бар кінә артқанша, бірлесіп түйткілдің түйінін неге тарқатпасқа? Оған қоса зауыт шикізатты тегін емес, теңгесіне сұрап жатқан жоқ па? Ауданның кәсіпкерлік саласына жауапты бөлім неге елді мекеннің шаруаларын мақсары егіп, оны өндіріс орнына өткізуге неге үндей алмай отыр? Егер мұндай қиындық туындайтыны әу бастан белгілі болса, не себепті аймақтан аталған зауытты ашуға рұқсат берілді? Сауал көп, жауап жоқ.
Сыннан сабақ шықпағаны ма?
Шикізаттың тапшылығын көріп, шырыл қағып жатқан Kaz-Ir AGRO ЖШС өңірдегі жалғыз өндіріс орны емес. Алдыңғы жылы Жамбыл облысының әкімі Асқар Мырзахметовке Байзақ ауданындағы «Рола-7» ЖШС-ның құрылтайшысы Марат Жүнісбеков те жанайқайын жеткізген болатын. Сондай-ақ өсімдік майын шығарып отырған жеке кәсіпкер Марат Есенбаев та шикізат тапшылығынан экспортқа өнім шығара алмай отырғанын айқан-ды. Бұған Асқар Исабекұлы: «Бізде бидай егілмей ме? Не себепті «Рола-7» ЖШС ұнды сырттан тасуы керек? Жеке кәсіпкер Марат Жүнісбековтің де өсімдік майына қажетті күнбағыс Байзақ ауданында өсірілмейді деуі қисынға келмейді. Сондықтан кәсіпорындарды қажетті шикізатпен аудандардың өздері қамтуы керек» деп нақты тапсырмасын берген. Алайда аталған міндет Шу ауданына жетпеген секілді. Себебі билік өкілдері бар кінәні инвесторлардың өздеріне аударып, «көрмес түйіні де көрместің» кебін киіп отыр.
Осыдан бірер жыл бұрын Мойынқұм ауданында сұңғыла шайын шығаратын зауытты Серғазы Қылышбаев есімді кәсіпкер іске қосқан болатын. Ол Мойынқұм даласында өсетін сұңғыла шөбінен денсаулыққа пайдалы шай шығаруды қолға алып, «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасы бойынша өндіріс орнын заманауи қондырғылармен жабдықтап алған. Алайда бүгінде бұл кәсіпорын жұмысын тоқтатты. Оған себеп – шикізаттың тапшылығы. Далада өсетін табиғи өсімдікті шетелдіктер жылда жинап әкетіп, қазір өзімізге дәрі қылып өткізуде. Соның кесірінен Мойынқұмдағы зауыттың цехтары қаңырап бос қалып, несиеге алынған құрылғыларды тот басып жатыр. Дәл сондай Шу ауданындағы «Қаз Мия» ЖШС-ның болашағынан да тұрғындар мол үміт күткен. Алайда бес жылдан бері зауыт қуатты күшке айнала алмай отыр. Оған да себеп – шикізаттың жоқтығы. Нәтижесінде, қазір жапондықтар өңделген мия тамырын өз елдеріне әкетіп, одан дәрі жасап, бізге сатқалы отыр.
ТҮЙІН:
Байыбына бармай, байбалам салудан аулақпыз. Алайда бар зауытты шикізатпен қамтамасыз ете алмау – облыс пен аудан әкімдеріне үлкен сын. Ертең Kaz-IrAGRO ЖШС-да сұңғыла мен мия зауыты секілді «тістегеннің аузында, ұстағанның қолында» кетуі бек мүмкін. Одан кейін өңірде өндіріс саласы өрістеп, халық инвестиция игілігін көріп жатыр деу – бос сөз болады. Осыны сала мамандары сезініп, биылғы көктемде серіктестікті шикізатпен қамту тетігін табады деп сенеміз. Әйтпесе...
Саятхан САТЫЛҒАН
Жамбыл облысы