Әсілінде бұған дейін отандастарымыз Араб түбегіне чартер рейстері арқылы немесе өзге қалалардағы түйісу рейстері арқылы жеткен. Мұндай сапардың бірнеше қолайсыз себебі бар. Чартер сіз қалаған уақытқа ыңғайы келмеуі мүмкін, ал түйісу рейстеріне көп уақыт кетеді, яғни өзге қалалардағы әуежайда рейсіңізді ұзақ күтіп, шаршап қалуыңыз бек мүмкін.
Қазанның алғашқы аптасында ашылған бағыттың қаншалықты тиімді екенін, сондай-ақ Жидда бізді несімен таңғалдыратынын білу мақсатында сапар шегіп қайттық.
Зиярат – ізгіліктің кілті
Сауд Арабиясына баруға қызықтыратын бірнеше себеп бар-тұғын. Алдымен мұнда мұсылман қауымы үшін киелі саналатын қос шаһар бар ол – Мекке мен Мәдина. Бұл шаһарларға ғасырлар бойы зиярат ету үшін миллиондаған жан сапар шеккен. Қазақстандықтар да жыл сайын мыңдап аттанып, Жаратқанға жақын болу мақсатында қасиетті Қағбаға тәу ету үшін барады.
2019 жылдан бастап Сауд Арабиясы туризмді дамыту мақсатында күллі адамзатқа есігін айқара ашқан. Бұған дейін өзге дін өкілдерін жеті рет зерттеп барып елге кіргізетін болса, енді христианның да, иудейің де, тіпті тибеттік монах та Араб түбегін қызықтауға бара алады. Тек виза мақұлданса болғаны. Оған қол жеткізу тіпті оңай. Құжатты электронды түрде толтырып, тиісті жарнасын төлесеңіз (қазақстандықтар үшін 67 мың теңгенің айналасында), сіз визаны небәрі 20 минутта аласыз.
Сауд Арабиясы – экономикасы қарқынды дамып жатқан елдердің бірі. Әлбетте, елге ағылып жатқан қаржының негізгі көзі – мұнайда. Десе де, өндірісі мен өнеркәсібі қатар өрбіп келе жатқан елге бизнесмендер де көз тігуде. Біздің елдің бай-бағыландары қаржысын салып, еселеуді көздесе, арабтармен бизнес бастаса да болады. Бүгінде Қазақстанның бұл елге де берері де, сатары да жетерлік. Мәселен, Араб түбегінің халқы Еуразия кіндігінде орналасқан қазақ елінен ауылшаруашылық өнімдерін сатып алуға қызығушылық танытуда. Жиддадағы Бас консул Руслан Қоспанов ет өнімдеріне сұраныс жоғары екенін айтады.
Бабалар ізімен...
Тарихқа көз жүгіртсек, Араб топырағына аяғы тиген бабаларымыз жетерлік. Тіпті мұнда Тобықты елінің би болысы Құнанбай да болған. Ол тіпті Ұлы даладан келіп тәу етушілер үшін Меккеде қонақүй салдырған. Сонымен қатар Шәкәрімнің де қажы атанғанын білеміз. Қазақтың атын әлемге паш еткен палуан Мұқанның да Меккеге барып, Қажымұқан атанғанын естідік. Әлбетте бабаларымыздың көздегені – Мекке мен Мәдинаға жетіп, құлшылық ету. Олар елге араб мәдениетін емес, исі мұсылман қауымға тиесілі ислам құндылықтарын жеткізді.
О заманда қиырдағы елге бару үшін денсаулықты сарп етіп, бірнеше айды артқа тастап барып жететін. Мұндай сапардан талай азамат қайтпай да қалды. Құнанбай қажының өзі Жидебайдан Меккеге күзде аттанып, келер жылдың көктемінде дін аман оралған. Қазір мұндай ауыр сапарларды тек кітаптан ғана оқимыз. Ал бүгінгі зияраттың жөні бөлек.
Біз мінген ұшақ бортының 70 пайызға жуығын зиярат жасаушы бауырлар толтырды. Жолға 6 сағат уақыт кетті. Жиддаға жақындап, Миқат аумағына ендік дегеннен бастап көбі ихрамға оранды. Олар ұшақтан түскен бойда Меккені бетке алды. Қасиетті қалада әуежай болмағандықтан, барлық тәу етушілер алдымен Жиддаға келетін. Кеме қабылдайтын ірі порт та осы қалада орналасқандықтан, ғасырлар бойы ел Жидданы «Меккенің қақпасы» деп санайды.
Екі шаһардың арасы – 100 шақырым. Сіз автобуспен немесе сағатына 300 шақырым жылдамдықпен жүретін пойызбен жете аласыз. Экспресс пойызға міну құны – 6 000 теңге. Автобус одан да арзан. Меккеде 2 миллионға жуық халық мекен етеді. Қала қыратты аймақта орналасқандықтан, адасып кету қаупі жоғары. Сондықтан сізді ертіп жүретін гид немесе діни ұстаздың жаныңызда болғаны абзал.
Меккеге тәу етушілер үлкен дайындықпен келетіні сөзсіз. Олар зиярат етудің қыр-сырына қанық болып, діни ғұрыптан хабары болады. Десе де, нөпір халықтың арасына түскенде қиындықтар туындайтыны анық. Сондықтан жол бастаушы, ақыл қосушы ұстаздар сізді ислам ережелеріне сай Қағбаны айналдырып, Сафа мен Маруаның арасында жүргізеді. Кей тұста жүгіруге де тура келеді. Содан соң шаш алдыруға барасыз. Міне, осыдан кейін ғана сіз Умра қажылығын өтеген болып есептелесіз. Ал оның қабыл болуы бір Аллаға ғана аян. Айтпақшы, зәмзәм суын Қағбаны тәу етіп, екі рәкат намаз оқыған соң барып шөліңіз қанғанша ішуге болады.
Үлкен қажылық Зул-Хижжа айында жасалады. Жоғарыда атап өткен рәсімдермен қатар тағы бірнеше шарт орындау парыз. Біздің топты осында білім алып жүрген Заманбек бауырымыз бастап жүрді. Ол тарихпен қоса жергілікті халықтың тыныс-тіршілігімен таныстырып, қай тұста дұға оқу керек екенін еске салып тұрды. Мұнда Заманбектен бөлек бірнеше қазақстандық білім алып жүр. Сондай-ақ Мәдинада де бірнеше қазақ балалары білімі алып жатқанын жеткізді.
Жидда: ерекшелігі неде, кемшілігі бар ма?
Меккеден бөлек біз бірнеше күн Жидданы араладық. Қала мәдениетімен танысып, Қызыл теңіздің көк айдынына кемемен шығып қайттық. Туристерді шақыру бір бөлек те, оларды қызықтыра алу – екінші мәселе. Жиддалықтар бұл тұрғыда біраз шаруа тындырып үлгерген екен. Десе де, олқылықтар жоқ емес.
Қала мен елдегі жолдардың сапасы өте жоғары. Көлік көп болғанымен кептеліс жоқ десе де болады. Алайда қоғамдық көліктер жоқтың қасы. Қалалық автобустарды көшеде ілуде бір байқайсың. Қалада 4 миллион халық тұрады. ЛРТ не болмаса метро жоқ. Елдің басым бөлігінің жеке көлігі бар. Жанар-жағармай арабтар үшін қолжетімді бағада сатылады. Такси қызметі жақсы дамыған. Туристер үшін бағасы қолайлы.
Сауда үйлері мен моллдар, мейрамханалар мен кафелерде есеп жоқ. Алайда стритфуд форматында тамақтану некен-саяқ. Түрлі ұлттың асханасын байқауға болады. Бәрі халал стандарттармен жұмыс істейді. Шошқа етінен әзірленетін тағам таппайсыз. Спиртті ішімдіктер атауымен жоқ. Тек дүкендерден градусы 0 болатын сыраны көрдік.
Соңғы жылдары саудиялықтарға ән айтып, музыка тыңдауына еркіндік берілген. Сондықтан диско не лаундж форматындағы мейрамханалар көптеп ашыла бастаған. Көлікте отырып, түрлі музыкалық радиоарнаның барын білдік. Көлік демекші, елдегі әйелдер де ер азаматтармен қатар темір тұлпарды тізгіндей алатын болды. Бірнеше жыл бұрын мұндайға рұқсат берілмейтін.
Жиддаға қайта келетін болсам, міндетті түрде Әл-Баладты тағы бір тамашалайтын едім. Бұл – шаһардың тарихи ауданы. Мұндағы алғашқы ғимараттың іргетасы VII ғасырда салынған. Бүгінге дейін ол уақыттың көзі дейтіндей бірде-бір ғимарат қалмаған. Өткен ғасырдың 70-80-жылдарына дейін мұнда арабтар қоныстанған. Елде мұнай пайда бола бастаған соң олар өздеріне жаңа сарайлар соғу үшін қаланың өзге аудандарына көшіп кеткен. Әл-Балад елге ағылған мыңдаған кедей мигрантқа қалған. Олардың өзге елдің мәдениеті мен тарихына жаны ашысын ба, бұл ауданды айналдырған бірнеше жылда сүреңсіз күйге жеткізген.
90-жылдардың басында Сауд патшасы тарихи ауданның ұрпақ үшін құнды жәдігер екенін түсініп, оны сақтап қалу мақсатында ұйым құрды. Сол басталған жұмыстың нәтижесінде 2014 жылы Әл-Балад ЮНЕСКО-ның әлемдік мұра нысандарының тізіміне қосылды. Бүгінде бұл аудандағы ең көне ғимарат 5 ғасыр бұрын тұрғызылған. Мемлекет тарапынан аудандағы ескі ғимараттарды қалпына келтіру үшін 13 млрд АҚШ доллары бөлінген. Біле-білсек, бұл деген қыруар қаржы.
Әл-Баладтың шағын көшелері сізді орта ғасырдың аурасына сіңіріп алып кетеді. Мұндай архитектура туристер үшін таптырмайтын локация. Ауданда бірнеше көше бар. Барлық тұста сауда қызып жатыр. Тура шығыс базарына тап болғандай күйді кешесіз. Тауарды саудаласпай сатып алу құпталмайды. Сондықтан бағаны түсіру барысында саудагермен жылы диалог өрбиді. Ең соңында сіз де, ол да риза күйде қаласыз.
Шаһар теңіздің жағалауында орналасқандықтан, мұнда океанариум болатыны анық. Факих деп аталатын акваорталықта балықтың 1 200 түрі бар. 7 500 теңгеге билет сатып аласыз да, теңізде жойылуға жақын қалған балық түрлерімен қатар жыртқыш акуланы да тамашалайсыз. Тіпті, Перудан алдырған 4 пингвинді де жақыннан көруге болады.
Қызыл теңіз болғандықтан, сапарлап барғандар суға шомылуды да көздейтіні түсінікті. Ол үшін арнайы жабық жағажайлар ұйымдастырылған. Сауд Арабиясында көрінген жерде суға түсуге болмайды. Сондықтан бұған мұқият болғандарыңыз абзал. Егер қаржыңыз жеткілікті болса, 6-7 адамға ыңғайланған яхтаны жалға алып, жағалаудан 30 шақырымдай жердегі рифтерді тамашалап қайтуға болады.
Біз де мұндай мүмкіндікті бос жібермедік. Қызыл теңіздің рифті табаны расымен түрлі балық әлеміне бай екенін көрдік. Мұндайды алғаш көрген турист таңғалмай қоймайды. Жағалаудан 30 шақырым ұзап кетсек те, мұндағы судың тереңдігі 1-2 метр айналасында. Жүзуге де, сүңгуге де қолайлы.
Сөз соңы...
Саудияға сапарлағанда қаржыңызды доллар мен еуроға айналдырып немесе банк карточкасына теңге күйінде салып алыңыз. Ел тұрғынының қолындағы 1 сауд риалы біздің 128 теңгеге пара-пар. Демек, 100 риал төле десе, сіздің ұғымыңызда ол – 12 800 теңге деген сөз.
Елге қайтарда дүкен аралап, сыйлық алуды ұмытпадық. Бұл жақтың құрмасының дәмі расымен ерекше екен. Бағасы да қолжетімді. Сондықтан құрманың бірнеше түрін сатып алдық. Сондай-ақ сіз жайнамаз, тәспих, тақия алып кетсеңіз болады. Айтпақшы, әуежайда арнайы қаптамаға оралған зәмзәм суы да сатылады. Бағасы 5 литр үшін 8 риал. Өзіңізбен бірге шетелге зәмзәмның тек осы түрін ғана алып кете аласыз.
Дүкенде тропиктік жеміс те өте арзан бағаға сатылады. Егер манго, маракуя, папая дегенді ұнататын болсаңыз, оны да Қазақстанға алып кете аласыз.
Керек кеңес!
• Телефон не ноутбугыңызды қуаттау үшін арнайы адаптерді бірге алып шыққаныңыз абзал. Сауд Арабиясында ток көзі 3 саңылаудан тұрады.
• Сауд Арабиясында байланыс қымбат, сондықтан қазақстандық нөміріңізді роумингке қосып алғаныңыз абзал. Бағасы тиімді болу үшін алдын ала арзан нұсқасын операторлардан біліп алыңыз немесе халықаралық eSIM байланыс түрін пайдаланыңыз.
• Таксиді Uber қосымшасымен шақырсаңыз болады алайда оның машақаты көп, көп жағдайда мекенжай араб тілінде жазылады. Көшеге шығып, қол созып та такси тоқтатуға рұқсат етілген. Барлық таксиде есептегіш орнатылған. Көрсетілген сома көп болса, саудаласуға да болады.
• Дүкендердегі азық-түлік бағасы біздікімен бірдей. Жеміс-жидек арзан болса, химиялық тұрмыстық заттардың бағасы жоғары. Мейрамхана, кафелердегі тағам бағасы біздікінен қымбат.
Асқар БЕК