Ақорда жиында еліміздің 2023 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуы қорытындыланып, алдағы кезеңге арналған негізгі міндеттер айқындалатынын мәлімдеді. Дегенмен нақты қандай мәселелерге басымдық берілуі мүмкін деген сауалға жауап іздеп көрдік. Сарапшылар экономиканың дамуына заңнамалық реформалар арқылы жағдай жасалды, ендігі нәтиже атқарушы биліктің аяқ алысына байланысты деген пікірімен бөлісті.
Бауыржан ЫСҚАҚОВ,
экономист:
– Бұған дейін айтылған «Үкімет отставкаға кетеді» деген болжамдар расқа айналып отыр. Ендігі Үкіметті жасақтау барысында реформа жасай алатын білікті, білімді кадрлар қажет. Қалыптасқан жүйеден тыс ойлап, тәуекел-менеджментті түсінетін, экономикамызда кездесетін тәуекелдерді тани алатын реформаторлар қажет.
Қазір елімізде заңнамалық тұрғыда экономиканы көтеруге лайықты бағдарламалар мен актілер жасалды. Соны жүзеге асыруға батыл түрде қадам жасайтын ұлтжанды, қазіргі қазақтың идеологиясын түсінетін, менталитетін ескере алатындай азаматтар қажет.
Қазір елімізде заңнамалық тұрғыда экономиканы көтеруге лайықты бағдарламалар мен актілер жасалды. Соны жүзеге асыруға батыл түрде қадам жасайтын ұлтжанды, қазіргі қазақтың идеологиясын түсінетін, менталитетін ескере алатындай азаматтар қажет.
Үкімет шағын және орта бизнес, ауыл шаруашылығы, экспорттық әлеуетіміз де, экономикалық өсімге қандай факторлар тікелей әсер етіп отыр соның барлығына басымдық бере алатындай болуы керек. Сонда ғана осыған дейін айтылған барлық талап орындалады деп сенемін.
Қазірдің өзінде Президенттің сайлауалды бағдарламаларында, Жолдауында айтылған мәселелер біршама шешімін тауып келе жатыр. Мысалы, инфляция қарқыны бәсеңдеді, 2022 жылы инфляция 20 пайыздан асып кеткен еді, соны екі есеге төмендету деген межеге жетті. Алдағы уақытта оны 9-10 пайызға дейін төмендетуге де алғышарттар бар деп есептейміз. Экономикадағы өсім де 4 пайыздан жоғары. Осы жайттарды ескере келе экономикамыз дұрыс бағытта келе жатыр деп айтуымызға болады.
Ендігі жерде Президент экономикалық блокқа жауапты орган ретінде Үкіметке экономиканың дамуына жағдай жасайтын басты-басты секторларды, ауыл шаруашылығы, өңдеуші сектор, туризм және шағын және орта бизнес салаларын дамытуға нақты тапсырмалар береді деп ойлаймын. Жұмыспен қамту және бәсекеге қабілеттілікті арттыру бойынша инвестициялық кірістілігіміздің негізгі көзі саналатын осы салаларды нысанада ұстауымыз қажет.
Шикізатқа тәуелді мемлекет рөлінен шығудың бірден-бір жолы – өңдеуші сектордың дамуына жағдай жасау. Шикізатты өндіргеннен бастап дайын өнім шығаруға дейінгі аралықтағы экономикалық циклдердің барлығына, яғни дайын өнім шығаруға дейінгі процестерге шағын және орта бизнесті тарту қажет. Туристік объектілер орналасқан жерлердегі инфрақұрылымдар да стандарттарға сәйкестендіріле бастады. Нәтижесінде, ол да тиімді өзгерістер әкелетін салалардың біріне айналып отыр.
Жалпы алғанда, Халықаралық валюталық қор, Дүниежүзілік банктің болжамдарын ескерсек, әлемдегі экономикадағы өсім жылдағыдай емес, керісінше, қарқыны азаяды. Мәселен, АҚШ-тың экономикалық өсімі 2 пайызға, көршілес Қытай Халық Республикасының да экономикасы соңғы 30 жылдағыдай емес, баяулайды деген долбар жасап отыр. Импортқа тәуелділігіміз басым болғандықтан, бұл да бізге өз әсерін тигізеді. Келесі жылы мұнай бағасының баррельге шаққандағы құнының 70 долларға төмендеуі кіріс әкеліп отырған салалардың табысын төмендетуі әбден мүмкін.
Мұрат ЕРГЕШБАЕВ,
Мәжіліс депутаты:
– Кешегі таратылған Үкімет те өз құзыреті бойынша жеткілікті жұмыс істеді. Бірақ қарқыны баяу болған сыңайлы. Мысалы, Мемлекет басшысы өз Жолдауында «Қазақстанға жаңа экономикалық модель керек» деген болатын. Меніңше, бұл – экономикамызға қажетті өте маңызды құжат. Экономиканы жүргізу барысында ескі форматтың барлығынан арылуымыз қажет. Бірақ бұл модель әлі де ұсынылған жоқ, халық арасында талқылауға да түскен жоқ. Екіншіден, Жолдауда айтылған халықаралық әуекомпаниялары мен шетелдік банктерді шақыру мәселесі де күн тәртібінде тұр. Бірақ шақырмас бұрын, оларға ең әуелі жағдай жасау қажет. Бізде, керісінше, нормативтік құжаттармен барлығын қысып тастаған. Соның арқасында әлемдік аренада бізге деген сенімсіздік пайда болады. Халықтың қажеттілігі мен мұқтаждығын ескеретін Президент тапсырмалары дер кезінде орындалуы тиіс.
Ең әуелі Үкімет атқарылып жатқан жұмыстар жайында тәуелсіз сарапшылар мен депутаттарды тарту арқылы халыққа талқылауға ұсынуы керек. Инвестиция мәселесінде де осы жағдай. Мысалы, Мемлекет басшысы дүниежүзін аралап, әлемге танымал кәсіпкерлермен кездесіп, келіссөздер өткізіп, елімізге шақырып жатыр. Осы мүмкіндіктерді пайдаланып келген адамды «қолынан жетектегендей етіп» инвестиция тартып, жаңа кәсіпорындарды ашуымыз қажет.
Ал ашылған кәсіпорындардың өзі демпингтің әсерінен бағалары төмен болып, өнімдерін нарыққа өткізе алмай отыр. Мысалы, мен өз депутаттық сауалымда Қазақстандағы жалғыз шыны шығаратын OrdaGlass зауытының мәселесін көтердім. Зауыт Мемлекет басшысы елімізде жұмыс істеуге келіссөздер жүргізгенінің арқасында жұмысын бастаған еді. Енді экспорттық шынылар отандық өнімнің бағасын төмендетіп, еңсесін тіктей алмай жатыр.
Сондықтан реформаларды жүзеге асыру үшін нақты қадамдар жетіспеген сыңайлы. Мысалы, ауыл шаруашылығы саласын алайық, қант мәселесі көтерілгенде де не егінді, не өнімді көбейткен жоқпыз, орнына Ресейден алдық, Бразилиядан тростниктерді экспорттадық. Осындай жағдайларда «Кім қанша өнім шығарады, оны қанша зауыт өңдей алады, Бұл көлем ішкі нарықты қамтамасыз ете ала ма, жоқ па?» деген сауалдар шешімін табуы маңызды. Бізде жағдаймен бетпе-бет келгенде ғана әрекет етеді.
Сапарбай ЖАБАЕВ,
экономист:
– Соңғы үш жылда экономикамыз өсім көрсеткен жоқ. Дегенмен халық табыс тауып отырғандықтан, сұраныс төмендемеді. Сол себепті осы уақыт аралығында жиналып қалған экстенсивті өсуді интенсивті орнына келтіру үшін бізде 2023 жылы экономикамыз 5 пайыз деңгейінде жақсы өсім көрсетті. Биыл да 5-6 пайыз көрсеткіш деңгейінде өсім көрсетуі қажет. Бұл заңдылық, яғни әлемдік үрдіс осындай. Үкімет те соған сай болса дейміз. Осыған дейінгі Үкімет қанағаттандырарлық деңгейде жұмыс атқарды деп есептеймін.
Шикізаттың әсері бар, әрине, себебі пандемия кезінде мұнай бағасы төмендеп, өсім болмаған еді. Қазір шикізат бағасы көтерілген соң өсім де қалыпқа түсті. Бірақ елеусіз қалатын салалар бар, мәселен транспорттық, логистика, ақпараттық технология секілді салалардың әлеуетін толық пайдалана алмай келеміз. Экономикамыздың негізгі салаларының бірі – машина жасау, энергетика, химия салалары да жақсы көрсеткіштер көрсетуде. Мұның бәрі Үкімет жүзеге асырған жұмыстардың нәтижесі деуге де келмейді, өйткені билік бұл салаларға кедергі жасамаса, сұраныс жоғары болғандықтан, олар өздігінен-ақ өсе бермек. Әсіресе, экспорттық әлеуеті жоғары сала – ауыл шаруашылығына деген сұраныс өте жоғары. Мысалы, ет, өсімдік майы, ұн, бидай секілді өнімдерді экспорттауымыз қажет. Үкімет кейде осыған шектеулер қою арқылы кедергі жасайды. Ауылдағыларға субсидиялар береміз деп ауыз толтырып айтқанымен, оны шын мәнінде олигархтар мен латифундистер алады да, шағын және орта бизнеске жетпей жатады.
Президентіміз 2019 жылы сайлаудан кейін бірінші Жолдауында дәулетті компаниялар мен дәулетті адамдардан прогрессивті салықты енгізіп, әлеуметтік мұқтаж азаматтарға көбірек көмек көрсетуді тапсырған еді. Төрт жылдан бері осы реформаның жүзеге асырылуы ұзап кетті. Олардың басты айтатын аргументі – бұл компаниялар көлеңкеге кетеді дейді. Бірақ біздегі жоғары жалақы алатын қызметкерлер – үкіметтік ұйымдар мен квазимемлекеттік компаниялардың менеджменті. Олардың барлығы қызметін тастап, көлеңкелі нарыққа кете алмайды. Егер салықты осылай көбейте берсек, шағын және орта бизнес көлеңкеге кететін болады. Себебі ШОБ салығын көтеріп жатырмыз.
Дайындаған
Кәмила ЕРКІН