Олар бейтарап тудың астында жүлделер үшін таласуға мәжбүр. Біз сізге ресейлік жанкүйерлердің кімге қолдау көрсету керек екенін және 2024 жылғы Орталық Азиядағы ойындарға қалай дайындалып жатқанын зерделеп көреміз.
Францияда кімге сенеміз?
Саяси себептерге байланысты екі славян мемлекетінің спортшылары бірнеше жылдан бері әлемдегі ең ірі жарыстарды сырттай тамашалауға мәжбүр болды. 2024 жылы Парижде өтіп жатқан Олимпиада ойындары да осындай ахуалдан шет қалмады. Франция астанасында екі елдің тек 30 шақты өкілі өнер көрсетіп жатыр. Олимпиада астанасына Ресейден – 15, Беларусьтен 16 спортшы аттанды.
«Әрине, мұндай жағдайда марапаттардың максималды санын күту – ақымақтық», – дейді ресейлік Telesport порталының бас редакторы Виктор Лямин. – Бес медаль жеңіп алсақ та жаман емес. Алтынға басты үміткер – батутшы Ангела Бладцева. Ол 2024 жылғы әлем чемпионатының жеңімпазы атанды, бір кезеңде қарсыластарының ешқайсысы аса алмаған маусымдағы ең жақсы нәтижені көрсетті – 57 ұпай. Сондай-ақ теннисшілеріміздің сәтті өнеріне сенім артуға болады. Франция астанасында ресейлік жұп жұлдыздар – Даниил Медведев пен Мирра Андреева өнер көрсетеді. Орталық Азия спортшыларының өнеріне Ресей Федерациясының спортсүйер қауымы да назар аударуы керек. «Парижде Қазақстанның, Өзбекстанның, Қырғызстанның және Тәжікстанның ұлттық делегацияларының құрамында көптеген бұрынғы отандастарымыз болады».
Қазақстан халқы кімге сенім артады?
Қазақстан Республикасының спорт делегациясы Олимпиада ойындарына қатысушылардың саны бойынша Орталық Азияда қай кезде де көшбасшылар қатарында болды. Париж-2024 ойындарында да сол үрдістен жаңылған жоқ. Бұл елден 23 бағдарлама түрі бойынша жарыс жолына шығатын 80 спортшы жүлделер үшін таласады. Мамандар көрші елдің спортшылары Франция астанасында кемінде әртүрлі номинациядағы он медаль жеңіп алады деп болжап отыр. Мұны өткен жылдың қыркүйегінде Қазақстанның Туризм және спорт министрлігіне мықты бизнес-басшы Ермек Маржықпаевтың келуімен байланыстыруға болады.
«Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы бойынша, жаңа министр ведомстволық бағыныстағы экономикада сыбайлас жемқорлықпен кең ауқымды күрес жүргізуге бастамашы болды, – деп түсіндірді Лямин. – 2024 жылдың басында Қазақстанда бірнеше атышулы жемқорларды ұстау операциялары болды».
Антикордың мәліметінше, жыл басынан бері Қазақстанда 39 сыбайлас жемқорлық қылмысы тіркелген. Оның ішінде өңірлердегі спорттық бағдарламаларды қаржыландыруға қатысты қылмыстар да бар. Бұл олимпиадалық лицензиялар үшін күрес нәтижелеріне әсер етті. Мысалы, 2024 жылы Парижде өтетін ойындарға ұтып алған лицензиялар саны бойынша Қазақстанның ірі қалалары: Алматы (17), Астана (15), Шымкент (10), сондай-ақ Шығыс Қазақстан облысы (10) көш бастады. Бірақ үш облыста бірде-бір олимпиадашы мүлдем дайындалмаған. Бірақ олар шетелдік ойыншыларды тарту үшін футболға қыруар қаржы салған.
«Қазақстанның ҰОК спорт саласын реформалауға белсенді қатысты. Олардың қызмет бағыттарының бірі – спорт федерацияларының рөлін күшейту, – деді ресейлік Telesport порталының бас редакторы. – Спорт рейтингі енгізілді, соған сәйкес қаржы бөлінді. Бастама жақсы болды. Ресейде біз сондай-ақ өңірлер бойынша спорттың негізгі түрлерінің тізімін бекіттік, ол тиісті өңірлік спортты дамыту бағдарламалары болған жағдайда өңірлік деңгейде қаржыландыруды бөлуге негіз болады. Алайда Қазақстанда бұл бастама жергілікті жерде жүзеге аспайтын көрінеді. Мен көршілерімнің ақпарат алаңын қадағалаймын, онда облыс билігінің негізгі қаржысы футболға бағытталғаны үшін жиі сынға қалып жатады».
Сұхбаттасымыз сондай-ақ Қазақстан Республикасы ҰОК экс-президенті Тимур Құлыбаевтың кезіндегі Қазақстанның барлық жекпе-жек және күш қолданылатын спорт түрлерін Спорттық жекпе-жек және күш қолданылатын спорт түрлері конфедерациясына біріктірудегі жақсы тәжірибесін атап өтті. Содан кейін бұл шешім Риодағы Олимпиадада өзінің құндылығын көрсетті, онда медальдардың негізгі бөлігін жекпе-жек шеберлері әкелді. Айтпақшы, биыл Қазақстан Республикасының ҰОК қазақ жекпе-жек әлемінің ең атақты және әйгілі өкілдерінің бірі Геннадий Головкин басқаруда.
«Бұл – қазақ спорты үшін тамаша қадам, – дейді Виктор Лямин. – Біріншіден, GGG Қазақстан Республикасы ҰОК президенті ретінде елдегі жетекші спортшылардың қуатты «жұдырығы» қалыптасқан көшбасшы ретінде әрекет етті. Әсіресе, Олимпиада ойындарында дәстүрлі түрде жоғары нәтиже көрсетіп жүрген боксшылар арасында. Екіншіден, шетелдік ірі бизнес оның атымен қазақ спортына ақша салуға дайын. Яғни, көрші елде 2028, 2032 жылдардағы Олимпиада ойындарындағы болашақ жеңістердің іргетасын дайындай бастады».
Қазақстан: 23 спорт түрінен 80 спортшы (ерлер – 54, әйелдер – 26) (бокс – 10, ату – 9, күрес – 8, дзюдо – 8, жеңіл атлетика – 7, есу спринт – 6, теннис – 5, семсерлесу – 5, садақ ату – 3, жүзу – 2, заманауи бессайыс – 2, көркем гимнастика – 2, таэквондо – 2, тасжолдағы велоспорт – 2, есу – 1, бадминтон – 1, брейк – 1, үстел теннисі – 1, батутпен секіру – 1, рок. өрмелеу – 1, велоспорт – 1, триатлон – 1, көркем гимнастика – 1).
Ойындардағы өнер көрсету тарихы: 72 медаль (15 алтын, 20 күміс және 36 қола)
Қазақстан Республикасы құрамасындағы бұрынғы ресейліктер: Александр Бублик, Юлия Путинцева, Александр Шевченко (барлығы теннис), Екатерина Шабалина (триатлон).
Өзбекстан 2024 жылы өтетін ойындарға қалай дайындалды?
2020 жылы Токиода өткен ойындарда Өзбекстан спортшылары үш алтын және екі қола медаль жеңіп алды. Ел билігі бұл нәтижелерді қанағаттанарлықсыз деп таныды. Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиёев 2024 жылы Парижде өтетін Олимпиадаға «қатты дайындалуды» тапсырды. Мемлекет басшысының айтуынша, жекпе-жек өнеріне баса назар аудару «сәтсіз идея» болып шықты. Спорт министрлігіне Ташкент, Әндіжан және Ташкент облыстарындағы 14 спорт базасында 15 олимпиадалық спорт түрінен спортшыларды дайындауға жағдай жасауды міндеттеді.
«Өзбекстанда спорттың дамуын бақылау үшін қызықты инновация қолданылуда, – дейді Виктор Лямин. – Әрбір федерация белгілі бір министрліктерге немесе ведомстволарға бекітілген. Мәселен, футболшыларды Мемлекеттік күзет қызметінің төрағасы, генерал-лейтенант Абдусалам Азизов қадағалайды. Жергілікті жас ойыншылардың (23 жасқа дейінгі) ел тарихында алғаш рет Олимпиада жолдамасын жеңіп алуы таңғаларлық емес. Орталық Азия елдерінің командалары соңғы рет 2012 жылы Лондонда командалық спорт түрлері бойынша Олимпиада ойындарының жүлделерін сарапқа салған болатын. Одан кейін Қазақстанның су добы шеберлері Олимпиада лицензиясын алды».
Республикалық спортты қаржыландырудың бүкіл жүйесі де күш құрылымдарының қырағы бақылауында. Елімізде ақша ағындарын онлайн режимде бақылауға мүмкіндік беретін арнайы бухгалтерлік бағдарлама енгізілді.
Өзбекстан: 86 спортшы (ерлер – 54, әйелдер – 32), 17 спорт түрі (футбол – 18, дзюдо – 12, бокс – 11, күрес – 7, көркем гимнастика – 6, жеңіл атлетика – 5, таэквондо – 5, ауыр атлетика – 3, есу спринт – 3, есу – 3, көркем гимнастика – 3, велоспорт жолында – 3, садақ ату – 2, жүзу – 2, суға секіру – 1, заманауи бессайыс – 1, семсерлесу – 1).
Ойындардағы өнер көрсету тарихы: 7 спорт түрінен 36 медаль (10 алтын, 6 күміс және 20 қола).
Бұрынғы ресейліктер: Ольга Забельская (велоспорт), Илья Сибирцев (жүзу), Рустам Ассакалов (күрес), Екатерина Шубина (байдарка мен каноэде есу), Разамбек Жамолов (күрес), Игорь Мялин (суға секіру).
Биылғы Олимпиадада Қырғызстан кімге сенім артады?
Қырғызстанда мемлекет 72 спорт түрін қаржыландырады. Басты басымдықтардың тізіміне тек бесеуі ғана кіреді – күрес, бокс, дзюдо, жеңіл атлетика және ауыр атлетика. 2012 және 2016 жылғы Олимпиада ойындарының соңында Қырғызстан жүлдесіз қалды. Арнайы жүргізілген мемлекеттік тексеру елдегі спорттың мүшкіл халде екенін көрсетті. 20 жыл ішінде республикада халықаралық стандартқа сай бірде-бір арена салынбаған. Жалақының мардымсыздығынан, орта есеппен 8 000-10 000 сом (айырбас бағамы бойынша – 8 300 -10 400 рубль), жаттықтырушы-оқытушылық құрамда ауыс-түйіс басталды, бұл кадрлардың толық тапшылығына әкелді.
«Үкімет 2018-2022 жылдарға арналған спорт бағдарламасын қабылдады, онда бірнеше негізгі бағыттарға көңіл бөлінді, – деп түсіндіреді Виктор Лямин. – Басты назар жоғары жетістіктер спортының тиімділігіне, заманауи білім беру және оқыту инфрақұрылымын құруға, халықаралық сарапшыларды тартуға, сондай-ақ спортшылардың имиджі мен мәртебесін көтеру бойынша ұлттық науқанды ұйымдастыруға аударылды».
Ең бастысы, ауқымды жоспарларды жүзеге асыруға Қырғызстан стандарты бойынша орасан зор қаржы ресурстары бөлінді – 3 миллиард сом (3,15 миллиард рубль).
«Қаржыны ысырап етпеу үшін спорттың басым бағыттарына беделді шенеуніктер тағайындалды, – деп түсіндірді сарапшы. – Мысалы, Ұлттық күрес федерациясын бұрынғы Ішкі істер министрі, генерал-майор Мелис Тұрғанбаев басқарды. Бірнеше жыл ішінде Қырғызстан шын мәнінде орасан зор табыстарға қол жеткізді. Қырғызстан Республикасының құрамасы қазір Азия құрлығындағы көшбасшы үштіктің бірі. Ең бастысы, күрес республикадағы ең танымал спорт түрінің біріне айналды. Мәселен, соңғы ел чемпионаты адам көп жиналған трибунада өтті. Оған барлық облыстардан 600-ден астам (!) спортшы қатысты».
Қырғызстан: 16 спортшы (12 ер, 4 әйел), 5 спорт түрі (күрес – 10, жүзу – 2, бокс – 1, дзюдо, жеңіл атлетика – 1).
Ойындардағы өнер көрсету тарихы: жеті медаль (үш күміс, төрт қола).
Бұрынғы ресейліктер: Аяала Лазарев (күрес), Сардана Трофимова (жеңіл атлетика).
Ал Тәжікстанда ше?
Әлемдегі ең кедей елдердің халықаралық рейтингінде Тәжікстан Орталық Азиядағы барлық көршілерінен төмен, 43-орында тұр. Жыл сайын мұнда денешынықтыру және спорт қажеттіліктеріне шамамен 1 миллиард сомони (8,2 миллиард рубль) бөлінеді, бұл бүкіл мемлекеттік бюджет шығыстарының 4% құрайды. Бірақ бұл ақша мүлде жетіспейді. Жергілікті спортшылар ұлттық құрама сапына өтіп, кейін жалақы алу үшін өз қаражатына дайындалады, содан соң беделді жарыстардың жеңімпаздарының бірі болу керектігін айтып шағымданады. Олимпиада аяқталғаннан кейін ұлттық құрама тарайды және олар бәрін басынан бастауы керек. Көптеген перспективалы спортшылардың оқу-жаттығу жиындарын қаржыландыруға және қажетті құрал-жабдықтарды сатып алуға ақшасы жоқ.
«Тәжікстанда жекпе-жек өнері белсенді дамып келеді, – дейді Telesport порталының бас редакторы. – Әсіресе, жастар арасында бокс, күрес, дзюдо түрлері көп. Содан кейін жекпе-жек шеберлері ММА-ға ауыса алады, онда олар Тәжікстан стандарттары бойынша шетелдік жекпе-жек жарнамаларында, соның ішінде Ресейде де үлкен ақша табады. Жалпы, ақша тапшылығына байланысты басқа спорт түрлері бойынша көптеген ұлттық федерациялар жақсы уақытты күту үшін «ұйқы режиміне» өтуге мәжбүр».
Тағы бір маңызды мәселе – халықтың қалыптасқан діни әдеттері. Мәселен, көптеген тәжікстандықтардың, әсіресе, ауылдық жерлердегі қыздардың спортпен айналысуына теріс көзқарасы бар. Әрине, мемлекет теріс пікірмен күресуде, бірақ ол әлі толық жойылған жоқ.
Тәжікстан: 14 спортшы (11 ер, 3 әйел), 6 спорт түрі (дзюдо – 6, бокс – 3, жүзу – 2, таэквондо – 1, күрес – 1, жеңіл атлетика – 1).
Орындау тарихы: төрт медаль (бір алтын, бір күміс, екі қола)
Бұрынғы ресейліктер: Сомон Махмадбеков (дзюдо), Виктор Рассадин (күрес).
Түрікменстан қалай дайындалды?
Түрікменстанда денешынықтыру мен спортқа ешқандай шығын жұмсалмайды. 2019-2025 жылдарға арналған ұлттық әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламасы аясында республика бойынша 200-ден астам спорт мектебі мен 100-ден астам түрлі спорт нысандарын салу жоспарлануда. Елде ең заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталған шын мәнінде бірегей спорт нысандары салынуда. Мысалы, Ашхабадта 150 гектар аумақта Олимпиада қалашығы салынды, оның құрамына 30-дан астам құрылыс кіреді: бассейндер, хоккей мен мәнерлеп сырғанау үшін мұзайдындары, жекпе-жек залдары, қонақүйлер, мейрамханалар, медициналық орталықтар және т.б. инфрақұрылым объектілері. Кешеннің орталық нысаны 20 000 көрерменге арналған стадион болды. Ғылым мен техниканың соңғы үлгілерімен жабдықталған нысанның құрылысына 5 миллиард доллар жұмсалды!
Виктор Лямин: «Түрікменстанға халықаралық мойындау қажет, – деп атап өтті. – Танылуға жетудің ең оңай жолы – спорт. Сондықтан республикада үлкен жарыстар жиі өткізіліп келеді. Жақында мемлекет басшысы Сердар Бердімұхамедов бір сұхбатында «бір күні елде Олимпиада ойындары өтеді» дегенді айтып қалды.
Бұл елде спорттық сән-салтанаттың сыншылары да бар. Рас, көп емес. Олар бұқаралық денешынықтыру іс-шаралары айтарлықтай демонстрациялық және ресми сипатқа ие және республикада салауатты өмір салтын насихаттауға іс жүзінде ешқандай әсер етпейді деп санайды. Пайдалануға берілген соң жоғары шенеуніктер спорт нысандарына назар аудармайды.
«Өткен жылы Түрікменстан президенті 2024 жылы Парижде өтетін Олимпиада ойындарына дайындық туралы арнайы жарлық шығарды, – деп қорытындылады Виктор Лямин. – Осыдан кейін елде іріктеу жарыстарына спортшылар тіркеле бастады. Тіпті, бұрын түрлі себептермен спорттық шараларға қатысуға рұқсат етілмеген спортшылар да тіркелді. Осы шектеулердің бірі – туыстарының үш ұрпақ ішінде соттылығының жоқтығын растайтын «уч арқа маглумата» анықтамасын алудың мүмкін еместігі».
Түрікменстан: 6 спортшы (4 ер, 2 әйел), 4 спорт түрі (дзюдо – 2, жүзу – 2, ауыр атлетика – 1, жеңіл атлетика – 1). Орындау тарихы: бір күміс медаль.