Бұл күн қазан айының алғашқы жексенбісінде дәстүрлі түрде атап өтіліп келген келген еді. Былтырдан бастап мұғалімдердің кәсіби мерекесі 5 қазанға ауысты. Мұндай нақты күннің белгіленуі қоғамда ұстаздардың беделі жоғары екенінің көрінісі болса керек.
М.Жұмабаевтың «Алты Алаштың баласы бас қосса, төр – мұғалімдікі» дегені бар. Расында, сауат аштырып, пайым мен парасатты үйлестіріп бере білетін ұлағатты ұстаздарға төрден орын беру – құптарлық іс. Дамыған елдің қатарынан жай табу үшін бәсекеге қабілетті тұлға қалыптастыруымыз керек. Бұл да мұғалімнің еншісіндегі іс екені анық. Осылайша, бір ұлт ұландарының сауатты болып бой түзеуіне жауапты ұстаздардың қоғамдағы беделі жылдан жылға өсіп келеді. Парламент Мәжілісінің депутаты Жұлдыз Сүлейменова «Педагог мәртебесі туралы» Заңға енген өзгерістен кейін бірқатар мәселе оң шешімін тапқанын айтады.
– Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың жүйелі реформаларының негізінде қабылданған «Педагог мәртебесі туралы» заң аясында педагогтердің кәсіби қызметіндегі бірқатар маңызды мәселе шешілді. Біріншіден, мұғалімдердің құқықтары мен міндеттері нақты реттелді, бұл оларды заңсыз артық жұмысқа тартудан қорғады. Бұрынғыдай міндетті түрде сенбіліктерге қатысу, қоғамдық жұмыстарды орындау сияқты міндеттер заңнамалық деңгейде шектелді. Мұғалімдердің тек оқу-тәрбие жұмысына шоғырлануы олардың кәсіби беделін көтеруге ықпал етеді деп санаймын. Қазір университеттерге педагогикалық мамандықтарға мектепте жақсы оқыған балалар келуде. Осы реформалар және жалақының біршама өсуі, бұл педагог мамандығына деген еңбек нарығында сұраныстың көтерілуіне негіз болды, – деді депутат.
Сонымен қатар Ж.Сүлейменова әлемде мұғалімдер мәртебесін арттыру үшін бірнеше маңызды қағидаттарды атап өтті. Олар: жоғары кәсіби біліктілік талаптары, үздіксіз кәсіби даму мүмкіндіктері, материалдық және әлеуметтік қолдау, сондай-ақ қоғамның мұғалімдерге құрметі.
– Мұғалімнің қазіргі қоғамдағы беделі әртүрлі факторларға байланысты өзгеріп отырады. Педагогикалық мамандықтың беделі соңғы жылдары қабылданған реформалардың арқасында біршама өсті. Өсе береді деп санаймын. Жоғарыда айтылған заңнамалық өзгерістер мұғалімдердің әлеуметтік мәртебесін көтеріп, оларға деген қоғамның көзқарасын жақсартуға негіз болары айқын. Сонымен қатар ақпараттық технологиялардың дамуы және қоғамдағы өзгерістер мұғалімдерге жаңа міндеттер жүктейді. Онлайн білім беру, цифрлық дағдыларды игеру қажеттілігі мұғалімдердің кәсіби біліктілігін үнемі жетілдіріп отыруын талап етеді, ал бұл өз кезегінде олардың кәсіби беделін нығайта түседі.
Мұғалімнің мәртебесі заңдармен ғана емес, қоғамның мәдени құндылықтары мен көзқарасына байланысты қалыптасатынын ескеру қажет, – дейді Ж.Сүлейменова.
Депутаттың айтуынша, педагог мәртебесі туралы халықаралық тәжірибе әлемнің әртүрлі елдерінде мұғалімдердің құқықтарын қорғау, әлеуметтік қолдау, кәсіби біліктілік қабілеттерін өсіру мен білім беру сапасын жақсарту мақсатында түрлі заңнамалық және қоғамдық шаралармен жүзеге асырылады. Мысалы, Финляндияда мұғалімдер қоғамдағы ең құрметті мамандықтардың бірі болып саналады. Мұғалімдерге сенім арту – Финляндиядағы басты қағидалардың бірі. Бұл елде педагогтің беделі жоғары, себебі олар білім беру саясатының негізгі қозғаушы күші ретінде қарастырылады. Ал Жапонияда мұғалім мәртебесі дәстүрлі түрде жоғары бағаланады. Мұғалімдерді құрметтеу – елдің мәдени құндылықтарының бір бөлігі. Жапонияда мұғалімдердің қызметі елдің әлеуметтік және экономикалық дамуы үшін аса маңызды деп танылған. Оңтүстік Кореяда мұғалімдерге жалақы төлеу, әлеуметтік кепілдіктер беру жақсы дамыған. Бұл елде мұғалімдердің кәсіби біліктілігін жетілдіру міндетті және мұғалімдер үнемі оқыту бағдарламаларына қатысады. Білім беру жүйесіне қоғам тарапынан үлкен қолдау көрсетіліп, ата-аналар мен оқушылар мұғалімдердің еңбегін жоғары бағалайды. Германияда мұғалімдерге жоғары талаптар қойылып, оларды даярлау жүйесі өте қатаң түрде жүзеге асырылады. Мұғалімдер университеттерде бес жылдан астам білім алып, педагогикалық практикадан өтеді. Олардың әлеуметтік мәртебесі мен жалақысы, әсіресе жұмыс тәжірибесі көп мұғалімдер үшін өте жоғары. Сонымен қатар Германияда мұғалімдердің кәсіби дамуы мемлекет тарапынан қолдау тауып, оларға арнайы тренингтер мен оқыту курстары ұсынылады.
Бүгінде Қазақстанда мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында 500 мыңнан астам педагог қызмет етеді. Олар – білім беруден бөлек, балаларды рухани байытып, адамгершілік тәрбие беретін тұлғаның бірі. Сондықтан ұстаз еңбегі шәкірті жеткен барлық жетістіктердің негізі болмақ. Астана қаласы әкімдігінің Әдістемелік орталығы басшының орынбасары Дидар Байтасов мұғалімнің қазіргі қоғамда беделі жоғары бағаланатын айтты.
– 2019 жылы Президент қол қойған «Педагог мәртебесі туралы» заң күшіне енген соң педагогтер үшін оң өзгерістер болды. Әуелі, мемлекеттік бағдарламаның жүзеге асырылуы аясында жалақының көтерілуі әлі де жалғасын тауып келеді. Ұстаздар үшін қосымша ынталандыру жүйелері жаңартылып, ауылдық жерлерде сабақ беретін, дәптер тексеру, жаңартылған мазмұнды оқытатын мектеп мұғалімдеріне қосымша үстемеақылар қарастырылды. Айта кететін тағы бір ерекшелігі – жүктеменің азайтылуы. Яғни, бұрынғы оқу жүктемесі аптасына 18 сағат болса, қазір 16 сағатқа дейін төмендетілді. Бұл не үшін жасалды? Бұл мұғалімдердің сабаққа дайындалуына, кәсіби дамуына немесе жеке өмірі мен отбасына көбірек көңіл бөлу үшін мүмкіндік береді.
Заң жүзінде педагогтерді заңсыз әрекеттерден қорғау шараларын күшейтті және мұғалімдердің құқықтарын бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілікті қарастырды. Білікті мұғалімдер жас мамандармен тәжірибесін бөлісу, оларға әдістемелік көмек көрсетуге ынталандыру мақсатында қосымша төлемақы жүйесі енгізілді. Сонымен қатар педагогке тән емес жұмыстарға тартуға, шамадан тыс есептер беруге, негізсіз тексерулер жүргізуге тыйым салу сияқты өзгерістер біздің педагогтерге сапалы білім берумен айналысуға мүмкіндік берді, – дейді ол.
Алаш қайраткерлерінің қоғамдағы мұғалім орнын жоғары бағалауы бүгінгі күнде де өзектілігін жоймағанын негізге алған Дидар Байтасов осыған сәйкес, ұстаздарға талаптың күшейтілгенін де назардан тыс қалмағанын атап өтті.
– Қазіргі қоғамда ұстаздарға әрқашан ерекше құрмет көрсетіліп, олардың абыройын асырып жүреді. Бұл – біздің елде ғана емес, кез келген елде қалыптасқан үрдіс. Жылдан жылға педагогикалық мамандықты таңдайтын жастар қатары көбейіп келеді. Десек те, мектептерде кейбір пәндер бойынша әлі жетіспеушілік бар. Әрине, олардың ішінде мұғалімдікке аяқасты келіп, немқұрайлы көзқараспен қарайтындары бар шығар. Бірақ мұғалім болуды шешкен талапкерлерге Ұлттық бірыңғай тестілеудің шекті балын 75 балға дейін көтерді. Мұны болашақ ұстаздарға деген талаптың күшеюі деуге болады. Бір жағынан мұғалімдік қызметке білімді, саналы азаматтарды тарту үшін жасалған қатаң талап десек те болады. Жалпы, Қазақстанда ұстаздардың беделі мемлекеттік шаралардың арқасында күшейіп, нығайып келеді. Оны толық қалпына келтіру үшін жалақы өсіріп, экономикалық қолдау көрсетіп қоймай, қоғамдық қолдауды да жақсартуымыз қажет, – деді Дидар Байтасов.
Кәсіби мереке білім саласында жүрген мұғалімнің мерейін өсіріп, мәртебесін көтеруге оң ықпал етеді. «Мектептің жаны – мұғалім. Ол қандай болса, мектеп те сондай болмақшы. Яғни, мұғалім білімді болса, балалар мектептен терең білім алып шықпақшы. Солай болған соң, ең әуелі мектепке керегі – білімді, педагогика, методикадан хабардар, жақсы оқыта білетін мұғалім». Ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлының осы сөзі қазіргі қоғамдағы ұстаздардың орны мен оларға қойылатын талапты айқын көрсетіп тұр.
Сымбат БАУЫРЖАНҚЫЗЫ