Қытай Халық Республикасының Қазақстан Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі Чжан Сяо Қытай халықаралық импорт EXPO көрмесі, Қытай-Қазақстан сауда-экономикалық ынтымақтастығы және басқа да мәселелер туралы қазақстандық БАҚ өкілдеріне сұхбат берді, – деп хабарлайды Aikyn.kz.
– Елші мырза, сұхбатымызға келіскеніңізге рақмет! 7-ші Қытай халықаралық импорт көрмесі (CIIE) 10 қарашада Шанхайда сәтті аяқталды. Биылғы EXPO туралы қысқаша айтып берсеңіз?
– 5-10 қараша аралығында Шанхайда 7-ші Қытай халықаралық импорт көрмесі мен Хунчяо халықаралық экономикалық форумы сәтті өтті. Қытай Халық Республикасы Мемлекеттік кеңесінің премьері Ли Цян ашылу салтанатына қатысып, негізгі баяндама жасады. Ашылу салтанатына 1 500-ге жуық өкіл, оның ішінде ҚР Премьер-Министрі Олжас Бектенов пен көптеген елдердің мәртебелі меймандары, сондай-ақ 152 елдің, өңірлердің және халықаралық ұйымдардың жетекшілері, саяси, іскерлік және академиялық топтардың өкілдері қатысты.
7-ші CIIE бағыты айқын әрі жемісті нәтижелерге қол жеткізді. Ұлттық көрмеге барлығы 77 ел мен халықаралық ұйым, көрмеге 129 ел мен аймақтың кәсіпорындары, қатарынан жеті EXPO көрмесіне 186 кәсіпорын мен мекеме қатысты. Биылғы EXPO-ға 297 Fortune 500 компаниясы мен сала жетекшілері атсалысты, бұл – рекордтық сан. CIIE транзакцияларының болжамды көлемі 80,01 миллиард АҚШ долларын құрайды, бұл алдыңғы сессиядан 2,0%-ға жоғары.
CIIE өткізу – Қытайдың сыртқы әлемге жоғары деңгейлі ашылуының жаңа раундын алға жылжыту үшін қабылдаған маңызды шешім. Бұл – Қытайдың өз нарығын әлемге ашудағы маңызды шарасы. Әлемдегі бірінші ұлттық деңгейдегі импорттық көрме ретінде CIIE 2018 жылдан бастап жыл сайын үзіліссіз өткізіліп келеді және үнемі жаңартылып, кеңейтіліп отырады. Ол қазірдің өзінде Қытай үшін жаңа даму үлгісін құрудың терезесіне, жоғары деңгейдегі ашықтықты ілгерілетуге арналған платформаға және бүкіл әлемге ортақ халықаралық қоғамдық өнімге айналды.
Премьер Ли Цян өзінің негізгі баяндамасында сыртқы әлемге ашық болу Қытайдың негізгі ұлттық саясаты екенін атап өтті. Біз жаһандануға қарсы ойлардың күшеюімен және біржақтылық пен протекционизмнің белсенділігімен қаншалықты бетпе-бет келсек, Қытай соғұрлым сыртқы ашықтық саясатын ұстануға, кеңейтуге және жақсартуға тиіс. Қытай ашық жаһандық экономика құру үшін барлық тараптармен жұмыс істеуді жалғастыруға дайын.
Шетелдік көшбасшылар мен халықаралық ұйымдардың басшылары өз сөздерінде CIIE Қытайдың ірі ел ретінде ашықтығын, инклюзивтілігін және жауапкершілігін толық көрсететін сауда, инвестиция және ашық ынтымақтастықты ілгерілету үшін маңызды халықаралық платформаға айналғанын айтты. Барлық тараптар Қытайдың экономикалық және даму болашағына оптимистік көзқараспен қарайды және «Бір белдеу және бір жол» бірлескен құрылысын дамытуға, экономика, сауда, коммуникациялар, жасыл даму және басқа салалардағы ынтымақтастықты кеңейтуге, еркін сауданы қолдауға, теңдік, прогресс пен тұрақтылықты дамытуға дайын.
– Биыл Қытай халықаралық импорт көрмесін 7 жыл қатарынан өткізді. Елші мырза, сіздің ойыңызша, биылғы CIIE-дің маңызды сәттері қандай?
– 2018 жылы алғашқы шығарылымынан бері CIIE халықаралық сатып алулар, инвестицияларды ынталандыру, адамдар арасындағы және мәдени алмасулар және ашық ынтымақтастық үшін платформа ретінде қызмет етуді жалғастырды. Алғашқы алты CIIE 2 500-ге жуық жаңа өнімдерді, технологияларды және қызметтерді көрсетті және транзакцияның жиынтық болжамды көлемі 420 миллиард АҚШ долларынан асты.
«CIIE-ны дамытуға және жақсартуға» маңызды мандат берген Қытай төрағасы Си Цзиньпиннің басшылығымен 7-ші Қытай халықаралық импорттық көрмесі өз мақсаттарына жетті және ерекше ашылу ерекшеліктерімен, түрлі-түсті оқиғаларымен, ынтымақтастық нәтижелерімен жемісті жаһандық сауда-экономикалық оқиғаға айналды.
Біріншіден, «достар шеңбері» кеңейіп, көрменің ауқымы жаңартылып, дамып келеді. Көрмеге алғаш рет Норвегия, Бурунди, Мадагаскар және басқа елдер, сондай-ақ ЮНИСЕФ қатысты. Корпоративтік көрме 360 000 шаршы метрлік ауқымын сақтауды жалғастыруда. Мәдени алмасу іс-шараларына арналған көрме алаңы 32 000 шаршы метрден асады және ең үлкені болып саналады. CIIE, сонымен қатар осы жылы сатып алу үшін 780 сауда тобын ұйымдастырды, бұл да ең жоғары болды.
Екіншіден, жаңа өнімдер алуан түрлі және бай, жаңа материалдарға арналған арнайы аймақ алғаш рет жасалды. Көрмеге қатысушы компаниялар көрмеде алғаш рет 450 жаңа өнімді, жаңа технологиялар мен қызметтерді ұсынды, оның ішінде 100-ден астам әлемдік премьералар, 40-ы Азияда және 200-ден астамы Қытайда көрсетілді. Техникалық жабдықтар көрме аймағында алғаш рет қосылған құны жоғары өнімдерді қамтитын жаңа материалдарға арналған арнайы аймақ құрылды. Бұл электронды материалдар, биологиялық материалдар және арнайы материалдар сияқты бөлімдерімен ерекшеленеді.
Үшіншіден, бұл Қытай нарығы дамуының жемісіне ашықтық және әмбебап қолжетімділік дер едім. Қытай қазірдің өзінде әлемдегі ең үлкен нарыққа айналды. Биыл CIIE аз дамыған 37 елге 120-дан астам тегін стендтерді ұсынды және Қытай нарығына көбірек африкалық өнімдердің шығуын қолдау үшін Африка өнімдерінің арнайы аймағын кеңейтуде. Ашықтық CIIE негізгі тұжырымдамасы болып саналады. Қытай CIIE-ні әлемге Қытайдың үлкен нарығын бөлісуге мүмкіндік беретін жол деп санайды.
Сонымен қатар дәл осы уақытта Хунчяо халықаралық экономикалық форумы өтіп жатты. Негізгі форумға қоса, әлемнің түкпір-түкпірінен келген сарапшылар, ғалымдар мен сала жетекшілері жасанды интеллект, жаңа энергия сақтау және жаңа энергия көліктері сияқты дамып келе жатқан салалар бойынша кеңестер мен ұсыныстар беретін 19 кіші форум болды.
CIIE кезінде Шыңжаң сауда делегациясы көрмеге қатысу үшін барлығы 270 компанияны ұйымдастырды, бұл сонымен қатар Орталық Азия елдері мен Шыңжаң компаниялары үшін бизнес мүмкіндіктерін іздестіру және «Бір белдеу, бір жол» бірлескен құрылысын ілгерілету үшін тиімді іскерлік ынтымақтастық алаңына айналды.
– Қазақстан – Қытайдың жақын көршісі және Қытай халықаралық импорт көрмесінің ілгеріден досы. 2018 жылдан бастап Қазақстан CIIE-ге белсенді түрде қатысуда, биылғы CIIE ашылу салтанатына Қазақстан Премьер-Министрі Олжас Бектенов те қатысты. Елші мырза, Қазақстанның осы CIIE-ге қатысуы туралы айтып берсеңіз?
– Өзіңіз айтқандай, Қазақстан Қытай халықаралық импорт көрмесіне қатарынан жеті рет қатысып, бірде-бір рет қалыс қалған жоқ. Бұл мемлекет EXPO көрмесінің белсенді қолдаушысы және қатысушысы. Оның үстіне, биылғы қазақстандық делегацияның Қытайдың 7-ші халықаралық импорттық EXPO көрмесіне қатысуы жоғары деңгейде, кең ауқымда өтіп, жемісті нәтижелерге қол жеткізді. CIIE ашылу салтанатына ҚР Премьер-Министрі Олжас Бектенов қатысып, сөз сөйледі. Ол CIIE халықаралық ынтымақтастық пен сауданы дамытудағы маңызды рөлін жоғары бағалап, Қазақстан электронды коммерцияны, цифрлық экономиканы, трансшекаралық логистиканы және жасанды интеллектіні, сондай-ақ барлау, қаржылық және басқа салалардағы халықаралық ынтымақтастықты белсенді түрде тереңдететінін атап өтті. Премьер-Министр Олжас Бектенов Қытай Премьер-министрі Ли Цянмен кездесті. Тараптар екі ел басшыларының уағдаластықтарын адал орындауға, «Бір белдеу, бір жол» құрылысының сапалы жүргізілуіне жәрдемдесуді, экономика мен сауда, өндірістік әлеуетке инвестиция салу, сондай-ақ екіжақты ынтымақтастықты кеңейтуді жалғастыруға келісті. Сондай-ақ энергетика, пайдалы қазбалар, мәдениет, білім, экономикалық жаһандану мен еркін сауданы бірлесіп қорғайтын болды. Кездесу қорытындысы бойынша, екі елдің премьер-министрлері ынтымақтастық туралы тиісті құжаттарға қол қою рәсіміне бірге куә болды. Премьер-Министр Олжас Бектенов Қытайға жұмыс сапары аясында бизнес өкілдерінің қатысуымен өткен Қазақстан-Қытай инвестициялық дөңгелек үстеліне қатысып, металлургия, энергетика, автомобиль жасау және басқа да салаларды қамтитын жалпы сомасы 2,5 миллиард долларды құрайтын бірқатар ынтымақтастық туралы келісімдерге қол қойды.
CIIE барысында Қазақстан әлемге өзінің ашық және серпінді ұлттық даму бейнесін сәтті көрсетті, бизнес үшін орасан мүмкіндіктер жасады. Қазақстанның Ұлттық павильоны цифрландыру тақырыбына арналды, қазақстандық электронды коммерция, трансшекаралық қаржыландыру, инвестициялық мүмкіндіктер, мәдени туризм және басқа да бай мазмұнды таныстырды және жоғары технологиялық өнімдер, соның ішінде озық медициналық диагностика, жасанды интеллект технологиялары көпшіліктің назарын аударды. Көрмеге Қазақстаннан 50-ден астам компания қатысты. Өткен жылдармен салыстырғанда стенд көлемі екі есеге ұлғайған. Ет, сүт өнімдері, жарма, бал, тоқыма және сусындар сияқты 50-ден астам жоғары сапалы өнімдер көрсетіліп, тікелей эфирде сатылды, олар TikTok сияқты электронды коммерция платформаларында да сатылды және тұтынушылардың ыстық ықыласына бөленді.
Қазақстан – Қытай халықаралық импорт көрмесінің ілгеріден досы және Қытайды көрмені өткізуде жоғары деңгейде қолдады. CIIE қазақ достарымыздың сенімін ақтайтыны сөзсіз. Ол Қазақстанға әрқашан мүмкіндік берді, өзінің ұлттық имиджін көрсету және қазақстандық компаниялар үшін бизнес мүмкіндіктерін іздеуге пайдалы алаң ұсынатын болады.
– Қытай мен Қазақстан екіжақты қарым-қатынастардың жаңа «алтын отыз жылын» құру үшін ынтымақтасады және екі ел арасындағы әртүрлі салалардағы достық одан әрі дамып келеді. Елші мырза, Қазақстан-Қытай сауда-экономикалық ынтымақтастығының екіжақты байланысты дамыту үшін маңызы қандай? Екі ел арасындағы сауда-экономикалық алыс-берістің қазіргі дамуын қалай бағалайсыз?
– Осыдан 32 жыл бұрын дипломатиялық қарым-қатынас орнағаннан бері Қытай мен Қазақстан қарым-қатынасы қарқынды дамып, мәңгілік жан-жақты стратегиялық әріптес тарихындағы ең жоғары деңгейге көтеріліп, әлемге тату көршілік, достық ынтымақтастықтың үлгісін көрсетті. Үстіміздегі жылдың шілде айында ҚХР төрағасы Си Цзиньпин Қазақстанға мемлекеттік сапарын сәтті жасап, Шанхай ынтымақтастық ұйымының Астана саммитіне қатысып, Қытай-Қазақстан қарым-қатынасы мен түрлі салалардағы ынтымақтастықты дамытудың жаңа жоспарын белгіледі.
Экономикалық және сауда ынтымақтастығы Қытай мен Қазақстан қарым-қатынасының маңызды бөлігі және екіжақты қарым-қатынастардың тұрақты және жоғары деңгейде дамуы үшін тұрақты серпін береді. Қытай мен Қазақстанның экономикасы бір-бірін жоғары деңгейде толықтырады және экономикалық әрі сауда ынтымақтастығында бірегей артықшылықтарға ие. Екі жақ та Қытай-Қазақстан ынтымақтастығы комитетінің, әсіресе Қытай-Қазақстан экономикалық және сауда ынтымақтастығы кіші комитетінің үйлестіруші рөлін барынша пайдаланып, даму стратегиялары мен экономикалық саясатты үйлестіруді біріктіруді жалғастырып, жоғары сапалы ынтымақтастықты белсенді түрде дамытады. Сонымен бірге Қытай мен Қазақстан арасындағы «Бір белдеу, бір жол» бірлескен құрылысын жүргізуді, сондай-ақ екі елдің бірлескен дамуына ықпал етуді жалғастырады. Экономикалық және сауда ынтымақтастығын жақсарту мен жаңғырту екі елдің халқы мен кәсіпорындарына нақты пайда әкеледі.
Қытай қазір Қазақстанның ірі сауда серіктесі және маңызды инвестиция көзіне айналды. Екі тарап арасындағы сауда энергетика мен ауылшаруашылық өнімдерінен бастап, автомобильдер мен электронды өнімдерге дейін әртүрлі салаларды қамтиды. Қытай мен Қазақстан арасындағы екіжақты сауда көлемі 2023 жылы рекордтық көрсеткішке жетіп, 41 миллиард АҚШ долларын құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 32%-ға өсті, – деп хабарлайды Қытайдың кедендік статистикасы.
2024 жылдың қаңтар-қыркүйек аралығында Қытай мен Қазақстан арасындағы тауарлардың жалпы импорты мен экспорты 33 миллиард АҚШ долларын құрап, бір жылмен салыстырғанда 13%-ға өсті. Қазақстан Қытайдың сыртқы саудасында ерекше және маңызды орын алады. Қазақстан– Қытайдың Орталық Азиядағы ең ірі сауда елі. Қытайдың Қазақстанмен сауда көлемі Қытайдың Орталық Азияның қалған төрт елімен сауда көлемінің қосындысынан асып түседі. Қытай-Қазақстан шекарасындағы «Қорғас» жол шекарасы өткелінде мұздатылған жаңа жүк көліктері «жасыл дәлізді» пайдаланып, ауылшаруашылық өнімдерін кеденнен жылдам өткізіп, сол арқылы кедендік ресімдеу мен тауарларды шығару уақытын бірнеше күннен бір сағатқа дейін қысқартады. Қытайлық тұтынушылар үйден шықпай-ақ электронды коммерция платформалары арқылы жаңғақтар, түйе сүті, мақсары майы және басқа да қазақстандық дәмді тағамдарды сатып ала алады. Сиань қаласындағы қазақстандық терминал екі елдің сауда-логистикалық дистрибьюторлық орталығына айналып, қазақстандық өнімдердің Вьетнам, Таиланд және басқа да елдерге жетуіне көмектесті.
Қытай тарапының статистикасына сәйкес, Қытай мен Қазақстан арасындағы өзара визасыз саяхат саясаты күшіне енгеннен кейінгі бір жылда Қытай мен Қазақстан арасында Шыңжаң порттары арқылы 1,929 миллионнан астам адам өткен. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 129,18%-ға өскенін аңғартады. 2024 жылы Қытайдағы «Қазақстандық туризм жылы» сәтті өтті, ал келесі жылы Қазақстанда «Қытай туризм жылы» өтеді. Қытай мен Қазақстан екі ел арасындағы экономикалық және сауда ынтымақтастығының дамуына үздіксіз жаңа серпін беріп, екі елдің кәсіпорындары мен халқына пайда әкелетін кадр алмасуды, мәдени алмасуды және басқа да шараларды ілгерілету жұмыстарын жалғастыруда.
Аударған: Мұратхан Шынтаев