Сондай-ақ әлемдік экономиканың қазан айындағы шолуында қор еліміз 2025 жылы 4,6% экономикалық өсімге қол жеткізбек деп мәлімдейді. Бұл шілде айындағы болжаммен сәйкес келеді. ХВҚ Қазақстандағы орташа жылдық инфляция 2024 жылы 8,6%-ға дейін төмендейді деп есептейді. Былтыр ол 164,6% деңгейінде еді. Сонымен қатар халықаралық ұйым сарапшылары елімізде 2025 жылғы инфляция 7,2%-ға дейін баяулайды деген оң долбар жасап отыр.
World Economic Outlook: Policy Pivot, Rising Threats шолуында ХВҚ мамандары 2024-2025 жылдарға арналған әлемдік инфляция сәйкесінше 5,8% және 4,3% болмақ деген тоқтамға келген. Ал әлемдік экономика өсімі 3,2% деңгейінде өзгеріссіз қалып отыр.
Әлемдік экономика ахуалы
Шикізат экспортына тәуелді ел ретінде біз үшін баға болжамы маңызды екені даусыз. Бұл тұрғыдан ХВҚ биылғы мұнай бағасының баррелін 81,29 доллар деп бағалайды. Бірақ келер жылы ол 10,4%-ға төмендеп, 72,84 долларға дейін арзандауы мүмкін екенін атап өткен.
«Жалпы инфляцияға қарсы жаһандық күрес оң нәтиже көрсетті. Дегенмен бірқатар елде баға қысымы әлі де сақталып қалады. 2022 жылдың III тоқса- нындағы жылдық инфляция шыңы болған 9,4% көрсеткіштен кейін бұл көрсеткіш бүгінде 3,5%-ға дейін төмендеуі керек» делінген шолуда. Сонымен қатар ХВҚ жаһандық тәуекелдерге тоқталып өткен. Олар: аймақтық қақтығыстардың күшеюі, Қытай экономикасының тежелуі және протекционизм.
Ал ТМД елдері аумағыннан Беларуссия экономикасының өсуін 2024 жылы 3,6%-ға, ал 2025 жылы 2,3%-ға дейін жақсартты. Қырғызстанда 2024 жылы 6,5%-ға, ал 2025 жылы 5%-ға өседі деп болжануда. Әзербайжанның ЖІӨ 2024 жылы 3,2%-ға көтерілуі керек. Соның ішінде айтарлықтай өсімге қол жеткізуі мүмкін елдердің қатарында Грузия бар. Оның ЖІӨ бойынша өсімі 2024 жылы 7,6%-ға дейін, ал 2025 жылы алдыңғы шолуда 6%-ға дейін деп көрсетілген. ХВҚ сонымен қатар Түрікменстан экономикасының 2024 жылы 2,3% өсуін күтуде. Сонымен қатар ХВҚ Ресейде 3,6% өсім болады деп күтуде. Ал 2025 жылдың болжамын керісінше 1,3%-ға дейін төмендетті.
Отандық өсімнің өзегі
Ал Fitch Ratings халықаралық рейтинг агенттігі еліміздің тәуелсіз кредиттік рейтингін «BBB» деңгейінде, яғни «Тұрақты» деген болжамын сақтап қалды. Агенттік Қазақстанның халықаралық рейтингін қолдайтын басты себептердің бірі ретінде мұнайдан түскен қаражат жинақталған Ұлттық қор және алтын-валюта резервтерін көрсеткен. Бұл қорлар елге қаржылық қиындықтарға төтеп беруге мүмкіндік береді және оны рейтингтері ұқсас елдерден мықтырақ етеді.
ҚР Ұлттық қорының валюталық активтері мен ресми алтын-валюта ре- зервтері ЖІӨ-нің 38% баламасына жетті. Бұған ықпал еткен негізгі фактор – 8,4% деңгейіндегі инвестициялық кіріс пен алтын бағасының өсуі.
Сарапшылар мұнай саласына тәуелділікті біртіндеп азайтуға ықпал ететін көлік және жаңартылатын энергия сынды секторларды дамыту бойынша жасалып жатқан қадамдарды айтты.
коллаж: Елдар ҚАБА
Бұған қоса, Агенттік салыстырмалы түрде кең ауқымды қайталама санкциялар салудың тәуекелі төмен екенін атап өтті. Бұған дейін Азия Даму Банкі (АДБ) 2024 жылы Қазақстанның жалпы ішкі өнімінің өсімі 3,6% болады деп болжаған. Сарапшылар оны еліміздің солтүстігіндегі көктемгі су тасқынымен байланыстырған еді.
Ал отандық экономистер отандық сауда мен экономика салаларының өсуіне мемлекеттік шығындар әсер етіп отырғанын алға тартады. Себебі мемлекет бір жыл ішінде экономикаға айтарлықтай көп қаржы жұмсаған. Бұл шығындар жоспарланған деңгейден аспаса да, былтырғы жылмен салыстырғанда жоғары деңгейде белгіленген. Мемлекет шығынының артуы былтырғы жылдың экономикалық базаның жоғары болуына байланысты. Яғни, мемлекет өткен жылғы белсенді экономикалық саясатты жалғастырып, экономиканы қолдауға бағытталған шығындар да сол деңгейде сақталған. Сонымен қатар бюджетке түсуі тиіс негізгі салықтардың аз түсуі шығыстардың кірістерден асып түсуіне әкелді.
Пайыздық мөлшерлеме неге төмендемейді?
HalykFinance сарапшыларының пікірінше, экономиканы қолдау үшін мемлекет жоспарлаған шығындар негізгі салық түсімдерінен жоғары болған. Сондықтан мемлекет бюджет тапшылығын жабу үшін Ұлттық қордың қаражатын көбірек пайдалануға мәжбүр болды.
«Үкімет жыл соңына дейін экономикаға түсетін қосымша 2 трлн теңге көлеміндегі трансферттер туралы хабарлады. Осылайша, салық түсімдерін жоспарлаудағы қиындықтар және жоғары мемлекеттік шығындар Ұлттық қордың мұнай қаражатын артығымен пайдалануға себеп болды. Жыл қорытындысы бойынша, экономикаға Ұлттық қордан түсетін қаражат 6 трлн теңгеге жетуі керек. Оның ішінде «Қазатомөнеркәсіп» АҚ акцияларын сатып алу шығындары да бар, бұл өткен жылғы рекордтық көрсеткіштерден асып түседі», – дейді сарапшы Мадина Қабжәлелова HalykFinance есебінде.
Маманның пікірінше, бұл Ұлттық банктің базалық мөлшерлемені одан әрі төмендету мүмкіндігін шектейді. Өйткені нақты мөлшерлеме инфляцияның төмендеуіне қарамастан әлі де жоғары деңгейде қалып отыр, бұл несие беру мен экономиканың өсуіне теріс әсер етуде. Үкіметтің шығынды көбейтуі инфляцияны арттырып жібере ме деген қауіп бар. Сондықтан Ұлттық банк экономиканы ынталандыру үшін пайыздық мөлшерлемені төмендетпейді, себебі бұл инфляцияны бақылаудан шығарып жіберуі мүмкін.
«Валюта бағамы да алғашқы жартыжылдықта Ұлттық қордан түскен қаражат көлеміне қатты тәуелді болды. Ал үшінші тоқсанда оның құбылмалылығы артып, іргелі факторларға әлсіз байланысы байқалды. Ұлттық банк үшінші тоқсанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры үшін валюта сатып алғанымен, оның көлемі алдыңғы айларға қарағанда едәуір жоғары болды. Алайда таза валюта сатылымы әлі де жоғары деңгейде қалып отыр. Соған қарамастан, теңге бағамы әлсіреп, нарық қатысушылары мен халықтың сенімін төмендетіп, инфляциялық күтілімді өсірді», – дейді маман.
Экономика өсуінің үшінші тоқсандағы оң динамикасына қарамастан, HalykFinance жыл соңына дейін 3,9% деңгейінде болады деп болжап отыр. Сарапшылардың айтуынша, оған тау-кен өндіру секторындағы әлсіз динамика мен сауданың тұрақсыз өсуі ықпал етуі мүмкін.
Кәмила ЕРКІН